22/12/2025
Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nông nghiệp hữu cơ (NNHC) đang trở thành xu hướng tất yếu, được nhiều địa phương, doanh nghiệp, nông dân trên cả nước hưởng ứng và thực hiện hiệu quả, nhằm hướng đến nền nông nghiệp bền vững, thân thiện với môi trường. Tại Hà Nội, Hợp tác xã (HTX) NNHC Tiên Dương (xã Đông Anh) được đánh giá là đơn vị điển hình trong hành trình chuyển đổi từ nông nghiệp truyền thống sang hữu cơ gắn với ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ vào sản xuất. Ngay sau khi được thành lập ngày 19/1/2017, HTX đã bắt tay xây dựng mô hình liên kết sản xuất theo chuỗi gồm 5 nhà: Nhà quản lý, nhà khoa học, nhà sản xuất, nhà phân phối và người tiêu dùng. Từ chuỗi liên kết này, HTX đã gặt hái được những thành tựu thực tiễn thông qua việc áp dụng chế phẩm VBIO - Đa Năng trong quá trình canh tác, đặt nền móng cho một phương pháp sản xuất nông nghiệp mang tên “Giải pháp hữu cơ vi sinh Orgavina”. Đồng thời, đơn vị còn ứng dụng hiệu quả hệ thống thông tin điện tử Check.net.vn vào truy xuất nguồn gốc, ghi chép thông tin nhật ký sản xuất điện tử, quản lý luống di chuyển sản phẩm và kết nối với người tiêu dùng qua mã Qrcode định danh. Bộ Công cụ giải pháp đã mang đến lợi ích kép cho HTX, vừa góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm, bảo đảm an toàn với sức khỏe, vừa thân thiện với môi trường, khẳng định uy tín thương hiệu và tạo công ăn, việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.
Cơ duyên với nông nghiệp hữu cơ vi sinh theo chuỗi 5 nhà và hình thành mạng lưới tiêu thụ quy mô lớn
Trên những cánh đồng ven đô Hà Nội, đã có giai đoạn người nông dân phụ thuộc nhiều vào thuốc hóa học, hệ lụy là đất bạc màu, nguồn nước bị ô nhiễm, sâu bệnh kháng thuốc, chất lượng nông sản bị thị trường đánh giá thấp. Trong bối cảnh đó, Trung tâm Doanh nghiệp Hội nhập và Phát triển (IDE), thuộc Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam đã đề xuất triển khai mô hình sản xuất hữu cơ vi sinh theo chuỗi liên kết 5 nhà gắn với nhật ký điện tử và truy xuất nguồn gốc CheckVN. Cùng thời điểm này, HTX NNHC Tiên Dương ra đời từ quá trình thực hiện Đề án Phát triển nông nghiệp bền vững - Ứng dụng và giải pháp của IDE, nhằm triển khai hiệu quả Kế hoạch số 383/KH-MTTW-BCĐTWCVĐ ngày 4/5/2017 của Ban Chỉ đạo Trung ương Cuộc vận động “Người Niệt Nam ưu tiên dùng hàng Việt” năm 2017, trong đó ưu tiên thực hiện giải pháp hữu cơ vi sinh; xây dựng và phát triển nền nông nghiệp sạch, góp phần bảo đảm an toàn thực phẩm, BVMT nông thôn. Từ cơ duyên đó, HTX NNHC Tiên Dương trở thành “điểm khởi đầu” của cách làm mới theo chuỗi liên kết 5 nhà, vừa tạo ra nông sản sạch, đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng, vừa BVMT và cải thiện sức khỏe đất.
Thành viên HTX NHHC Tiên Dương chăm sóc rau
Những ngày đầu triển khai mô hình, HTX NNHC Tiên Dương gặp nhiều khó khăn, bởi đây là quá trình vừa làm, vừa thuyết phục, vừa chứng minh. Nhiều hộ dân đã quen canh tác hóa học, nay chuyển sang hữu cơ đồng nghĩa với việc thay đổi toàn bộ quy trình: Từ xử lý đất, chọn giống, phân bón đến ghi chép nhật ký canh tác. Đồng hành cùng bà con khi ấy là các chuyên gia của IDE và đội ngũ kỹ thuật HTX Tiên Dương, trong đó có kỹ sư Ngô Thị Hoa Diệp - người trực tiếp hướng dẫn nông dân ngoài đồng, hỗ trợ bà con tiếp cận đúng phương pháp, tạo ra những sản phẩm có chất lượng tốt nhất và an toàn đến người tiêu dùng. Theo kỹ sư Hoa Diệp, hữu cơ vi sinh là cách kết hợp phân bón có nguồn gốc tự nhiên (phân chuồng, phụ phẩm nông nghiệp) với vi sinh vật có lợi nhằm nuôi dưỡng đất và cây trồng. Cách làm này giúp đất tơi xốp hơn, tăng khả năng giữ nước, hạn chế tình trạng đất bạc màu, cung cấp nhiều chất dinh dưỡng cho cây trồng sinh trưởng, phát triển và tăng khả năng kháng sâu bệnh. Bên cạnh kỹ thuật, một điểm nhấn của mô hình là nhật ký điện tử và hệ thống truy xuất CheckVN, theo đó, mỗi thửa ruộng, mỗi công đoạn sản xuất đều được ghi lại, lưu trên hệ thống, người tiêu dùng chỉ cần quét mã là có thể kiểm tra thông tin quy trình, tăng niềm tin đối với sản phẩm.
Để thực hiện mô hình rau hữu cơ an toàn sinh học, HTX NNHC Tiên Dương đã xây dựng bộ quy tắc “Sản xuất NNHC vi sinh” có tên gọi Orgavina, áp dụng những kiến thức sẵn có vào quá trình sản xuất, trong đó, dùng hệ vi sinh vật hữu ích tác động tích cực vào quá trình sản xuất, tạo ra vòng hoàn trả, hoàn nguyên dinh dưỡng cho đất, hướng đến sự bền vững về môi trường, kinh tế, xã hội. Đặc biệt, quy tắc Orgavina được xây dựng trên cơ sở tiếp thu các nguyên tắc sản xuất thực hành nông nghiệp tốt (VietGap); phương pháp sản xuất NNHC của Việt Nam và thế giới, đồng thời, vận dụng kết quả nghiên cứu, sáng chế và ứng dụng bộ chế phẩm sinh học VBIO - Đa Năng (Bio EM 5in1) kết hợp ứng dụng công nghệ CheckVN chứng minh nhật ký đồng ruộng, quản lý hệ thống sản xuất, liên kết chuỗi, kết nối cung cầu, truy xuất nguồn gốc hàng hóa, nhằm nâng cao chất lượng cũng như năng lực cạnh tranh cho sản phẩm. Ngoài ra, HTX thường xuyên cải tạo độ cân bằng pH và chất dinh dưỡng cho đất, tất cả các loại phân bón sử dụng cho cây trồng đều do HTX tự sản xuất, từ phân chuồng, phế thải hữu cơ trong trồng trọt, chăn nuôi, các loại chế phẩm sinh học, phân xanh. Thuốc trừ sâu hữu cơ cũng được tự chế từ những loài thảo dược có sẵn trong tự nhiên, thân thiện với môi trường, không gây độc hại cho người sử dụng. Nhờ đó, sự khác biệt của sản phẩm rau, củ, quả trồng theo “Giải pháp hữu cơ vi sinh Orgavina” dễ dàng nhận thấy bằng cảm quan, màu sắc tươi tắn, quả to đều, cầm chắc tay; khi ăn có vị ngọt tự nhiên; mùi thơm đặc trưng của từng loại rau, củ, quả, hàm lượng chất xơ và vitamin cao… Đặc biệt, toàn bộ các loại rau, củ, quả của HTX sau thu hoạch đều được Phòng Chất lượng và Phát triển thị trường Hà Nội (Sở NN&MT Hà Nội) định kỳ lấy mẫu kiểm tra chất lượng. 100% sản phẩm đạt yêu cầu đsẽ được sơ chế đóng gói, dán tem QR Code, giúp người tiêu dùng dễ dàng truy xuất nguồn gốc, chất lượng sản phẩm thông qua điện thoại thông minh có kết nối internet.
Mô hình trồng rau hữu cơ của HTX NNHH Tiên Dương đã được Hội đồng khoa học Liên hiệp TP. Hà Nội nghiệm thu, đánh giá; UBND TP. Hà Nội tặng Bằng khen vào tháng 5/2017 và sản phẩm của mô hình đạt Danh hiệu Thương hiệu vàng nông nghiệp Việt Nam năm 2018. Đặc biệt, được sự quan tâm chỉ đạo, quyết liệt vào cuộc của các cấp chính quyền, nhà khoa học IDE, Liên hiệp hội khoa học kỹ thuật Hà Nội, HTX NNHC Tiên Dương đã chuyển giao, nhân rộng mô hình đến nhiều địa phương khác trên địa bàn Thủ đô. Năm 2018, HTX còn được Chi cục Quản lý chất lượng nông lâm và thủy sản Hà Nội (Sở NN&PTNT TP. Hà Nội cũ), nay là Phòng Chất lượng và Phát triển thị trường Hà Nội (Sở NN&MT Hà Nội) cấp tài khoản quản lý trên hn.check.net.vn, giúp thành viên của HTX có thể cập nhật nhật ký sản xuất trên app CheckVN dành cho người sản xuất nhằm tìm hiểu thông tin về lô sản xuất, loại cây trồng, vật tư, phân bón và nhấn ok để lưu thông tin, định vị vị trí xác thực vùng trồng, thời gian sản xuất ngay tại đồng ruộng. Ngày 5/4/2019, tại Thông báo số 1886 TB/TU của Thành ủy Hà Nội, mô hình đã nhận được ý kiến chỉ đạo, phối hợp triển khai, nhân rộng của nguyên Phó Bí thư thường trực Thành ủy Hà Nội Ngô Thị Thanh Hằng.
Nhờ quy trình chặt chẽ và minh bạch, từ “cái nôi” Tiên Dương, chuỗi liên kết “5 nhà” tiếp tục phát triển, với diện tích 5.800 m2 trồng rau ban đầu của xã viên góp vốn, đến nay đã có nhiều đơn vị phối hợp cùng HTX NNHC Tiên Dương phát triển thành Liên hiệp HTX NNHC và Dược liệu Việt Nam, liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm, chủ động nguồn cung đầu vào, bao gồm các loại chế phẩm vi sinh và phân bón hữu cơ để làm nên sản phẩm chất lượng, an toàn. Trong đó phải kể đến mô hình trồng cà chua, su hào, cải bó xôi hữu cơ tại hộ nông dân “Cô Thơ” cho kết quả, chất lượng sản phẩm cao, góp phần gia tăng giá trị hiệu quả kinh tế cho nông sản áp dụng “Giải pháp hữu cơ vi sinh Orgavina” từ 20 - 50% so với ban đầu, nhưng giá thành chi phí đầu vào sản xuất bằng không cao hơn nhiều so với các phương pháp sản xuất hóa học trước kia.
Đẩy mạnh áp dụng tiến bộ khoa học vào sản xuất sản phẩm nông nghiệp hữu cơ
HTX NNHC Tiên Dương bắt tay vào mô hình sản xuất NNHC theo chuỗi liên kết 5 nhà từ năm 2017 và đảm nhận vai trò hỗ trợ chuyển giao công nghệ, kiến thức về sản xuất hữu cơ cho xã viên cũng như giám sát chặt chẽ toàn bộ quy trình sản xuất. Cấu trúc 5 nhà được thiết kế để liên kết chặt và thành công, bao gồm: (i) Nhà quản lý giám sát - hỗ trợ - thúc đẩy; (ii) Nhà khoa học đóng vai trò cố vấn, “dắt tay chỉ việc” để ứng dụng tiến bộ kỹ thuật; (iii) Nhà sản xuất (nông dân) tiên phong thay đổi phương thức canh tác vì lợi ích cộng đồng; (iv) Nhà phân phối kết nối thị trường, đưa sản phẩm đến đúng nhóm khách hàng mục tiêu; (v) Nhà tiêu dùng được đặt ở vị trí trung tâm, “cao nhất” trong chuỗi.
Năm 2018, HTX được Chi cục Quản lý chất lượng nông lâm và thủy sản Hà Nội (Sở NN&PTNT TP. Hà Nội cũ),
nay là Phòng Chất lượng và Phát triển thị trường Hà Nội (Sở NN&MT Hà Nội) cấp tài khoản quản lý trên hn.check.net.vn
Trong suốt quá trình xây dựng và phát triển HTX NNHC Tiên Dương, có rất nhiều câu hỏi đặt ra: Làm sao để chủ động sản xuất mà không phụ thuộc vào hóa học và nguồn phân bón ngoại nhập? Cách để chứng minh sự khác biệt của sản phẩm NNHC vi sinh do người nông dân sản xuất? Người nông dân không phải kẻ tội đồ làm nên con đường ngắn nhất từ dạ dày đến nghĩa địa cho người tiêu dùng? Làm thế nào để nhiều người tiêu dùng được sử dụng sản phẩm rau an toàn, chất lượng cao và giá thành hợp lý… Để trả lời những câu hỏi trên, lãnh đạo cùng nhóm các nhà khoa học trẻ của HTX đã nghiên cứu thành công một loại chế phẩm vi sinh, đăng ký sở hữu trí tuệ và được chấp nhận hợp lệ. Đặc biệt, dưới sự giúp đỡ và tham gia trực tiếp của PGS. Dương Văn Hợp (nguyên Viện trưởng Viện Vi sinh vật và công nghệ sinh học - Đại học Quốc gia Hà Nội), nhóm nghiên cứu đã phân lập thành công 5 chủng vi sinh vật bản địa hữu ích để tạo ra một chế phẩm ban đầu. Từ chế phẩm này, HTX đã chế tạo thành công bộ sản phẩm để làm thức ăn phụ trong chăn nuôi, vừa có khả năng cải tạo đất, tăng độ dinh dưỡng cho cây trồng, vừa có khả năng xua đuổi côn trùng, BVMT, với nguyên liệu chính từ hoa quả, thảo mộc và nguồn nguyên liệu sẵn có trong tự nhiên. Kết quả thử nghiệm cho thấy, giá thành sản phẩm nông nghiệp được sản xuất và chăm sóc bằng chế phẩm VBIO - Đa Năng (BIO EM 5in1) tương đương với sản phẩm được sản xuất bằng phương pháp hóa học nhưng chất lượng sản phẩm vượt trội, an toàn cho người sản xuất cũng như người tiêu dùng. Đặc biệt, chế phẩm sử dụng hiệu quả cả trong trồng trọt, chăn nuôi và xử lý rác thải nên đã được cấp bằng độc quyền sáng chế và đăng ký hợp quy, hợp chuẩn để đủ điều kiện lưu hành theo quy định của Bộ NN&PTNT (nay là Bộ NN&MT).
Bên cạnh đó, ngành Nông nghiệp Hà Nội mà trực tiếp là Sở NN&MT đã tập trung cao độ thực hiện các giải pháp mang tính cấp bách để phát triển kinh tế tập thể nói chung, HTX nông nghiệp nói riêng. Đi đôi với tư vấn, hướng dẫn thực hiện chính sách, pháp luật, hỗ trợ các HTX xây dựng, tổ chức thực hiện đề án, dự án đổi mới phát triển HTX gắn với chuỗi giá trị sản phẩm hàng hóa; tăng cường hỗ trợ vay vốn cho các HTX từ nguồn vốn của Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX và nguồn vốn từ chương trình quốc gia giải quyết việc làm; hỗ trợ HTX nông nghiệp trong việc bảo quản và thương mại nông sản, chế biến phụ phẩm nông nghiệp, phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn; mở rộng quy mô sản xuất hàng hóa, tăng cường liên kết chuỗi… Đặc biệt, xuất phát từ thực tế hầu hết các HTX nông nghiệp đều do bà con nông dân làm chủ, việc tiếp cận thị trường còn nhiều khó khăn, lúng túng; hoạt động quảng cáo, giới thiệu sản phẩm chưa sâu rộng dẫn đến chưa phát huy hết tiềm năng, thế mạnh của đơn vị. Vì vậy, Sở NN&MT Hà Nội đã chủ động tổ chức các chương trình xúc tiến thương mại, hội chợ, triển lãm bằng cách hỗ trợ thiết kế logo, bao bì, ấn phẩm quảng bá nhằm giúp HTX, doanh nghiệp giới thiệu, trưng bày, tiêu thụ nông sản, giống vật tư thiết bị nông nghiệp, sản phẩm OCOP… Thông qua chương trình hỗ trợ xây dựng hình ảnh, Sở NN&MT Hà Nội đã giúp các HTX, trong đó có HTX Tiên Dương giới thiệu, cung cấp thông tin về HTX cũng như các tiêu chuẩn chất lượng của sản phẩm đến với người tiêu dùng, từ đó mở rộng thị thường tiêu thụ.
Theo ông Nguyễn Đình Hoa, Phó Giám đốc Sở NN&MT Hà Nội, kinh tế tập thể, đặc biệt là các HTX nông nghiệp đã và đang đóng góp tích cực vào quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng của ngành nông nghiệp Thủ đô. HTX chính là hình thức tổ chức sản xuất tiên tiến, nơi tập hợp nông dân và phát huy sức mạnh tập thể để cùng ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, vừa giảm chi phí, vừa nâng cao chất lượng nông sản. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng cùng yêu cầu ngày càng cao của thị trường, việc củng cố, kiện toàn, nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX nông nghiệp là đòi hỏi khách quan, mang tính tất yếu. Chỉ khi HTX phát huy thế mạnh, gắn sản xuất với chuỗi giá trị, đảm bảo truy xuất nguồn gốc và đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng, nông sản của Hà Nội mới vững bước khẳng định vị thế trên thị trường trong nước và quốc tế. Đáng chú ý, việc áp dụng nguyên lý hoàn nguyên cho đất, kết hợp sử dụng chế phẩm sinh học thay thế thuốc trừ sâu, phân hóa học đang ngày càng được triển khai rộng rãi như HTX NNHC Tiên Dương, bài toán ô nhiễm môi trường nông thôn chắc chắn sẽ được cải thiện rõ rệt, sản phẩm hàng hóa nông sản sẽ có giá trị cao và sức khỏe người tiêu dùng luôn được bảo vệ.
Tuy nhiên, theo bà Phạm Thị Lý, Giám đốc IDE, Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam, vấn đề đặt ra hiện nay là khoảng cách giữa nghiên cứu và chuyển giao, ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ vào thực tế sản xuất NNHC vẫn còn rất lớn, nhiều đề tài nghiên cứu thành công nhưng chậm đi vào đời sống do thiếu cơ chế phù hợp. Do đó, cần có cơ chế, chính sách để rút ngắn khoảng cách từ nghiên cứu đến chuyển giao, đặc biệt với các kết quả nghiên cứu của viện, trường, tổ chức như Hội Nông dân, Hội Phụ nữ; ưu tiên xây dựng mô hình điểm, mô hình trình diễn tại nông thôn. Đồng thời, xây dựng cơ chế phối hợp giữa nhà khoa học, lực lượng khuyến nông và Hội Nông dân để tăng cường hiệu quả chuyển giao kỹ thuật trong giai đoạn mới; phát triển mô hình “Làng nông nghiệp công nghệ cao” để trình diễn công nghệ mới, đào tạo kỹ thuật và kết nối doanh nghiệp - HTX - nông dân - nhà khoa học, qua đó thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp và nông thôn.
Sơn Tùng
(Bài viết có sự phối hợp của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội)
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 12/2025)
