Dấu ấn của một hành trình bền bỉ

    Ngay từ những ngày đầu thành lập, công tác quản lý nhà nước về môi trường đã được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách về bảo vệ môi trường từng bước được xây dựng, hoàn thiện, tạo nền tảng pháp lý thống nhất trên phạm vi toàn quốc.

    Cục Môi trường đã chủ động triển khai nhiều chiến lược, chương trình, kế hoạch hành động cụ thể hóa mục tiêu phát triển bền vững. Qua từng giai đoạn, bộ máy tổ chức, đội ngũ cán bộ và phương thức quản lý không ngừng được củng cố, đáp ứng yêu cầu mới trong thời kỳ hội nhập và đổi mới.

    Trong đó, Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đóng vai trò nòng cốt, đảm nhiệm công tác quản lý, giám sát và triển khai chính sách bảo vệ môi trường trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn và tài nguyên. Từ công tác tham mưu chiến lược, xây dựng văn bản pháp luật đến hướng dẫn, kiểm tra, giám sát việc thực thi ở cơ sở, Cục đã trở thành cầu nối giữa chính sách trung ương và hành động thực tiễn.

    Trên hành trình ấy, nhiều chương trình, đề án lớn được triển khai đồng bộ, tạo dấu ấn rõ nét. Công tác bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý tài nguyên thiên nhiên được chú trọng. Hệ thống khu bảo tồn, vườn quốc gia, khu dự trữ sinh quyển được quy hoạch, mở rộng, quản lý chặt chẽ, góp phần bảo tồn các loài động, thực vật quý hiếm, duy trì cân bằng sinh thái và giá trị cảnh quan.

    Một trong những dấu ấn nổi bật là công tác kiểm soát ô nhiễm môi trường trong nông nghiệp, nông thôn và các khu, cụm công nghiệp. Nhiều mô hình xử lý chất thải rắn, nước thải, khí thải trong sản xuất nông nghiệp được áp dụng và nhân rộng. Các dự án xử lý ô nhiễm tại khu chăn nuôi tập trung, cơ sở giết mổ, chế biến nông – lâm - thủy sản đã mang lại hiệu quả rõ rệt, góp phần cải thiện chất lượng môi trường, giảm ô nhiễm nguồn nước, đất, không khí; từng bước hình thành các mô hình nông nghiệp tuần hoàn, thân thiện môi trường, gắn kết giữa sản xuất, tiêu dùng và tái tạo tài nguyên.

    Ngành Môi trường cũng tiên phong gắn kết mục tiêu bảo vệ môi trường với chương trình xây dựng nông thôn mới, tiêu chí môi trường được cụ thể hóa bằng các chỉ số rõ ràng, dễ đánh giá, thúc đẩy phong trào “Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường”, “Nói không với rác thải nhựa”, “Tái chế, tái sử dụng chất thải” lan tỏa mạnh mẽ trong xã hội.Nhiều địa phương đã hình thành mô hình nông thôn sáng - xanh - sạch - đẹp, trong đó cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội trở thành hạt nhân tích cực trong gìn giữ môi trường sống.

Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Trần Hồng Hà (nay là Phó Thủ tướng Chính phủ) cùng ông Hoàng Văn Thức, Cục trưởng Cục Môi trường kiểm tra bãi rác Cam Ly, Đà Lạt, Lâm Đồng ngày 10/9/2020.  Ảnh: Khương Trung

    Công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường được triển khai thường xuyên, sáng tạo. Các chiến dịch như Ngày Môi trường thế giới, Tuần lễ Biển và Hải đảo Việt Nam, Chiến dịch làm sạch biển, Trồng cây xanh, trồng rừng phòng hộ… đã trở thành điểm nhấn, thu hút sự tham gia của hàng triệu người dân.

    Nhờ đó, nhận thức và trách nhiệm của cộng đồng, doanh nghiệp, tổ chức xã hội về bảo vệ môi trường ngày càng được nâng cao, góp phần hình thành lối sống xanh, tiêu dùng bền vững, ứng xử thân thiện với thiên nhiên.

    Những năm gần đây, khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trở thành hướng đi chiến lược của ngành. Hệ thống quan trắc tự động về chất lượng không khí, nguồn nước, chất thải được đầu tư, kết nối, giúp giám sát, cảnh báo môi trường chính xác, kịp thời. Các công cụ đánh giá tác động môi trường (EIA), cơ sở dữ liệu số hóa về tài nguyên và môi trường được vận hành, góp phần minh bạch thông tin và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

    Việc ứng dụng công nghệ mới trong xử lý rác thải, nước thải, khí thải cùng mô hình sản xuất nông nghiệp xanh đã giúp tiết kiệm chi phí, giảm phát thải, góp phần thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

    Cùng với đó, Việt Nam tích cực tham gia các công ước và hiệp định quốc tế về môi trường, biến đổi khí hậu và đa dạng sinh học như Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu, Nghị định thư Kyoto, Thỏa thuận Paris, Công ước Ramsar, Công ước CITES… Những cam kết này thể hiện rõ trách nhiệm quốc tế của Việt Nam, đồng thời mở ra cơ hội tiếp cận nguồn lực, công nghệ và kinh nghiệm quản lý hiện đại, nâng cao năng lực quản lý môi trường quốc gia.

    Với những nỗ lực và thành tích đạt được, Cục Môi trường đã vinh dự được Chủ tịch nước trao Huân chương Lao động hạng Nhì, Cờ thi đua của Thủ tướng Chính phủ cùng nhiều Bằng khen của Bộ trưởng Bộ TN&MT, Bộ NN&MT. Ngoài ra, nhiều tập thể, cá nhân trực thuộc Tổng cục (trước đây) và Cục Môi trường cũng được trao tặng các danh hiệu cao quý: 1 đồng chí nhận Huân chương Lao động hạng Nhì, 2 đồng chí nhận Huân chương Lao động hạng Ba, cùng nhiều bằng khen của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ.

Thách thức mới – tư duy mới

    Dù đạt nhiều kết quả quan trọng, công tác bảo vệ môi trường vẫn đối mặt với không ít thách thức: ô nhiễm tại một số khu vực nông thôn, làng nghề, khu chăn nuôi tập trung; biến đổi khí hậu, thiên tai ngày càng gay gắt; áp lực từ đô thị hóa và phát triển kinh tế gia tăng.

    Trên bình diện quốc tế, Ngân hàng Thế giới dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu giai đoạn 2022–2030 chỉ đạt 2,2%/năm, mức thấp nhất trong ba thập niên. Toàn cầu hóa chậm lại do cạnh tranh chiến lược, xung đột khu vực, dịch bệnh; trong khi phát triển xanh trở thành xu thế tất yếu.

Ngày 5/8/2022, Cục trưởng Cục Môi trường Hoàng Văn Thức giới thiệu với Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà  về thành tựu khoa học công nghệ của lĩnh vực Môi trường tại Lễ Kỷ niệm 20 năm thành lập Bộ Tài nguyên và Môi trường . Ảnh: Khương Trung

    Ở trong nước, thế và lực của Việt Nam ngày càng được củng cố với mạng lưới 30 đối tác chiến lược và toàn diện. Đây là nền tảng để thu hút đầu tư, chuyển đổi mô hình tăng trưởng hướng tới kinh tế xanh, số hóa, phát triển bền vững. Tuy nhiên, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa sâu rộng cũng làm gia tăng áp lực môi trường, trong khi nguy cơ ô nhiễm xuyên biên giới, nhập khẩu công nghệ lạc hậu ngày càng lớn.

    Chi phí chăm sóc sức khỏe do ô nhiễm đã tăng từ 0,3% GDP năm 2015 lên 1,2% GDP năm 2020, con số cảnh báo rằng, nếu chỉ chạy theo tăng trưởng kinh tế mà thiếu quan tâm đến môi trường, thiệt hại sẽ vượt xa giá trị tạo ra.

    Trước yêu cầu mới, ngành Môi trường xác định cần đổi mới tư duy quản lý, hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực thực thi pháp luật, đồng thời tăng cường xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp, cộng đồng, người dân cùng tham gia gìn giữ, phục hồi môi trường sinh thái.

    Trong giai đoạn phát triển mới, Cục Môi trường đề ra các nhiệm vụ trọng tâm:

    Hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ Môi trường 2020, cải cách mạnh thủ tục hành chính, phân cấp, phân quyền cho địa phương, đổi mới cách tiếp cận xây dựng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật ngang tầm quốc tế, đặt chất lượng sống và sức khỏe người dân làm trung tâm.

    Hoàn thiện chính sách hỗ trợ chuyển đổi sang kinh tế xanh, tuần hoàn, các-bon thấp, phù hợp định hướng phát triển bền vững; Nâng cao năng lực tổ chức thực hiện, tập trung nguồn lực xử lý các vấn đề tồn đọng; đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư, đặc biệt trong xử lý chất thải và phục hồi môi trường.

    Tăng cường quan trắc, kết nối dữ liệu giữa Trung ương và địa phương, kiểm soát nguồn thải lớn, khu công nghiệp, làng nghề; yêu cầu có hệ thống xử lý nước thải tập trung, di dời cơ sở gây ô nhiễm.

    Đặc biệt, Cục đang triển khai Chỉ thị số 02/CT-TTg ngày 24/01/2025 của Thủ tướng Chính phủ về kiểm soát ô nhiễm nước tại hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải; huy động nguồn lực xã hội đầu tư hạ tầng xử lý nước thải sinh hoạt; đồng thời thực hiện hiệu quả Kế hoạch quốc gia quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2021–2025, hướng tới giai đoạn 2026–2030.

    Ngành cũng đẩy mạnh chuyển đổi xanh trong giao thông công cộng, loại bỏ phương tiện cũ nát, nghiên cứu khu vực phát thải thấp, kiểm soát khí thải xây dựng, phát triển nông nghiệp phát thải thấp, năng lượng tái tạo và huy động cộng đồng tham gia bảo vệ môi trường.

    Trong quản lý chất thải toàn diện, trọng tâm là chất thải rắn sinh hoạt, nhựa và chất thải nguy hại. Ngành hướng tới giảm chôn lấp xuống dưới 30% vào năm 2025, bảo đảm 95% chất thải rắn sinh hoạt đô thị được xử lý, trong đó 40% bằng công nghệ đốt, phát điện, tái chế.

    Thực hiện nghiêm cơ chế trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), phát triển ngành tái chế hiện đại, kiểm soát chất thải nhựa, công nghiệp, điện tử, xây dựng và nông nghiệp, thực phẩm.

    Bên cạnh đó, ứng dụng khoa học - công nghệ, thúc đẩy chuyển đổi số được chú trọng nhằm triển khai hiệu quả Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, trọng tâm là phát triển và trọng dụng nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực môi trường.

    Cục cũng đang xây dựng nền tảng số giám sát dữ liệu môi trường, áp dụng kỹ thuật hiện có tốt nhất (BAT), công nghệ cao trong các ngành, lĩnh vực; ứng dụng CNTT, viễn thám, công nghệ 4.0 trong theo dõi, quan trắc, cảnh báo môi trường.

    Song song, ngành tăng cường hợp tác quốc tế, truyền thông môi trường, huy động nguồn lực và công nghệ tiên tiến; đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật, phát động các chương trình truyền thông mạnh mẽ, hình thành phong trào thường xuyên, rộng khắp, nhất là trong phân loại rác tại nguồn, hạn chế nhựa dùng một lần, xây dựng lối sống xanh.

    Những kết quả đã đạt được là nền tảng vững chắc để ngành Môi trường bước tiếp với tinh thần đoàn kết - đổi mới - sáng tạo - khát vọng cống hiến vì một Việt Nam phát triển bền vững.

    Với sự quan tâm, chỉ đạo của Đảng, Chính phủ và sự chung tay của toàn xã hội, ngành Môi trường Việt Nam sẽ tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong, bảo vệ quyền được sống trong môi trường trong lành cho thế hệ hôm nay và mai sau.