03/07/2017
Sau 6 năm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) xây dựng nông thôn mới (NTM), bộ mặt nông thôn đã đổi thay đáng kể, đời sống vật chất và tinh thần của dân cư khu vực nông thôn được nâng cao rõ rệt, công tác BVMT đã được quan tâm và có chuyển biến tích cực. Theo Báo cáo tổng quan về kết quả thực hiện Chương trình MTQG xây dựng NTM năm 2016 của Văn phòng điều phối NTM Trung ương, tính đến tháng 4/2017, cả nước có 33 huyện và 2.656 xã (29,76%) được công nhận đạt chuẩn NTM, 4.525 xã đạt tiêu chí môi trường, chiếm tỷ trọng 50,7%.
Tình hình thực hiện tiêu chí môi trường
Ngày 17/10/2016, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1980/QĐ-TTg về việc ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM giai đoạn 2016-2020 để điều chỉnh bộ tiêu chí ban hành theo Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ. Bộ tiêu chí về xã NTM mới được ban hành có nhiều điều chỉnh so với bộ tiêu chí đã được áp dụng trong giai đoạn trước, trong đó tiêu chí môi trường tăng lên (từ 5 lên 8 chỉ tiêu) với nhiều nội dung mới như an toàn thực phẩm, nhà tiêu, nhà tắm, bể chứa nước, BVMT trong chăn nuôi... Bên cạnh đó, Bộ tiêu chí cũng quy định chặt chẽ một số nội dung như tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch hợp vệ sinh và nước sạch theo quy định...
 |
|
Xây dựng cảnh quan là nội dung quan trọng trong thực hiện tiêu chí môi trường |
Trong thời gian qua, nhiều địa phương đã chủ động, tích cực trong việc đẩy mạnh công tác xây dựng NTM, sau khi đã được công nhận đạt chuẩn, nhằm nâng cao chất lượng đời sống nông thôn, góp phần vào công cuộc xây dựng và đổi mới đất nước. Tại Hà Tĩnh, UBND tỉnh đã phê duyệt Quyết định số 38/2016/QĐ-UBND ngày 11/8/2016 ban hành Bộ tiêu chí xã NTM kiểu mẫu, trong đó tiêu chí môi trường được định lượng với 4 chỉ tiêu. Tuy nhiên, so với Bộ tiêu chí quốc gia về xã NTM theo Quyết định số 1980/QĐ-TTg, tiêu chí về tỷ lệ hộ dân được sử dụng nước đạt chuẩn QCVN 02:2009/BYT lại thấp hơn (trên 55% so với chuẩn quốc gia là trên 60%). Tại Đồng Nai, UBND tỉnh đã ban hành Bộ tiêu chí xã NTM nâng cao theo Quyết định số 3263/QĐ-UBND ngày 7/10/2016, trong đó định lượng cụ thể với 6 chỉ tiêu. Một số địa phương khác như Quảng Ninh, Nam Định cũng đã chủ động nghiên cứu và xây dựng bộ tiêu chí phù hợp với tình hình thực tế của địa phương, trong đó đề ra chuẩn thực hiện cao hơn so với Bộ tiêu chí quốc gia đã ban hành. Từ thực tế của các địa phương, Bộ NN&PTNT đang triển khai kế hoạch khảo sát, nghiên cứu thí điểm mô hình xã, huyện NTM kiểu mẫu để có cơ sở lý luận và thực tiễn, đề xuất tiêu chí xã, huyện NTM kiểu mẫu để trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định.
Mặc dù còn chưa thống nhất về tên gọi của mô hình xã, huyện NTM đã đạt chuẩn và phát triển “kiểu mẫu”, “nâng cao”, “bền vững và phát triển”, song việc nghiên cứu, xây dựng mô hình, cùng các tiêu chí đánh giá cụ thể là cần thiết nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn. Thực tế khảo sát tại một số huyện, xã đã được công nhận đạt chuẩn cho thấy, tình hình thực hiện tiêu chí môi trường có nhiều chuyển biến tích cực, cụ thể đường làng, ngõ xóm không chỉ sạch mà còn đẹp, gọn gàng; công tác kiểm soát ô nhiễm đối với các khu công nghiệp, cụm công nghiệp và cơ sở sản xuất, kinh doanh được quan tâm hơn; việc thu gom và xử lý chất thải dần đi vào nề nếp. Tuy nhiên, các địa phương vẫn còn lúng túng trong việc duy trì và nâng cao chất lượng thực hiện tiêu chí môi trường, tiêu chí đánh giá còn chưa rõ ràng, ảnh hưởng tới mục tiêu phấn đấu của tỉnh, huyện, xã. Tại một số tỉnh, cấp huyện chủ động xây dựng và ban hành tiêu chí đánh giá NTM kiểu mẫu nên có sự khác nhau giữa các huyện trong cùng một tỉnh. Việc thực hiện tiêu chí môi trường tại nhiều xã đã được công nhận đạt chuẩn trong giai đoạn 2010 - 2015 vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu theo Quyết định số 1980/QĐ-TTg.
Đề xuất giải pháp thực hiện tiêu chí môi trường
Nhằm nâng cao chất lượng thực hiện đối với các xã, huyện đã được công nhận đạt chuẩn NTM, cần thiết phải nghiên cứu, xây dựng các mô hình thí điểm với các xã, huyện NTM kiểu mẫu, trong đó tiêu chí môi trường là một trong những điểm mấu chốt để đánh giá chất lượng thực hiện... Bên cạnh việc thực hiện tốt, bền vững các chỉ tiêu của tiêu chí môi trường theo yêu cầu của Quyết định số 1980/QĐ-TTg, cần nghiên cứu đề xuất nội dung tiêu chí môi trường của xã, huyện NTM kiểu mẫu theo hướng có cả các chỉ tiêu “cứng” bắt buộc áp dụng (tỷ lệ chất thải được thu gom và xử lý, tỷ lệ hộ được sử dụng nước hợp vệ sinh...) và chỉ tiêu “mềm” để các địa phương linh hoạt điều chỉnh (tỷ lệ nguồn lực xã hội hóa cho BVMT), với mục tiêu nâng cao chất lượng môi trường sống của người dân nông thôn, phát triển kinh tế - xã hội gắn với BVMT. Để thực hiện tốt các chỉ tiêu môi trường trong giai đoạn mới cần phải tập trung vào một số giải pháp:
Rà soát tổng thể việc thực hiện tiêu chí môi trường đối với các xã, huyện đã được công nhận đạt chuẩn trước ngày 1/12/2016 (là thời điểm Quyết định số 1980/QĐ-TTg có hiệu lực thi hành). Đối với một số chỉ tiêu chưa đạt hoặc chưa được đánh giá trong giai đoạn trước, các địa phương cần có lộ trình thực hiện và đánh giá lại nhằm đáp ứng với yêu cầu của giai đoạn mới. Việc đánh giá cần được thực hiện khách quan, không vì mục tiêu giữ vững số lượng xã đã được công nhận đạt chuẩn mà bỏ qua các chỉ tiêu của tiêu chí môi trường. Hiện nay, Bộ TN&MT đang phối hợp chặt chẽ với Bộ NN&PTNT hoàn thiện hướng dẫn thực hiện và công nhận đạt chuẩn tiêu chí môi trường theo Quyết định số 1980/QĐ-TTg để các địa phương có căn cứ thực hiện.
Các tỉnh, thành phố chủ động nghiên cứu, đề xuất bộ các tiêu chí có thể áp dụng cho địa phương theo hướng có trọng tâm, trọng điểm, giải quyết được những vấn đề có tính bức xúc của địa phương như chất thải rắn sinh hoạt, nước thải sinh hoạt, ô nhiễm làng nghề... Đối với các địa phương đã ban hành bộ tiêu chí kiểu mẫu, đặc biệt là những địa phương ban hành trước khi Quyết định số 1980/QĐ-TTg có hiệu lực như Hà Tĩnh, Quảng Ninh, cần rà soát lại để đảm bảo các tiêu chí kiểu mẫu không thấp hơn so với yêu cầu của Quyết định số 1980/QĐ-TTg.
Phát triển kinh tế nông thôn gắn với BVMT và các ngành nghề thân thiện với môi trường như du lịch sinh thái, du lịch làng nghề, sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, phát triển dịch vụ môi trường...; cân nhắc, xem xét các khía cạnh môi trường trong quá trình xây dựng thực hiện các giải pháp phát triển kinh tế - xã hội của địa phương ở cả cấp tỉnh, huyện và xã; xử lý triệt để ô nhiễm môi trường đối với các làng nghề bị ô nhiễm nghiêm trọng, di dời các cơ sở sản xuất gây ô nhiễm nghiêm trọng vào khu công nghiệp, cụm công nghiệp sản xuất tập trung để có phương án xử lý ô nhiễm triệt để.
Nghiên cứu và tổ chức mô hình thí điểm về xã, huyện NTM kiểu mẫu, trong đó việc thực hiện tiêu chí môi trường đối với các xã, huyện NTM kiểu mẫu cần chú trọng vào vấn đề nâng cao nhận thức của cộng đồng về BVMT; củng cố và phát triển các tổ tự quản về môi trường; nâng cao tỷ lệ hộ gia đình được sử dụng nước hợp vệ sinh và nước sạch theo quy định ở mức tối đa; chú trọng đến việc xây dựng cảnh quan môi trường nông thôn... Bên cạnh đó, cần xây dựng các mô hình kiểu mẫu đối với từng chỉ tiêu cụ thể trong tiêu chí môi trường, như mô hình thực hiện tốt chỉ tiêu về cảnh quan môi trường, xử lý chất thải trong chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản, thu gom và xử lý bao gói thuốc bảo vệ thực vật phù hợp với từng địa phương.
Đẩy mạnh xã hội hóa công tác BVMT nhằm đa dạng hóa nguồn lực BVMT thông qua việc thu hút đầu tư ngoài ngân sách nhà nước cho BVMT, tăng cường sự tham gia của các tổ chức đoàn thể, hợp tác xã, doanh nghiệp trong quá trình thực hiện, giám sát công tác BVMT tại địa phương.
Tô Thúy Nga
Tổng cục Môi trường
Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường số 6/2017
