09/05/2022
Mỹ là một trong những quốc gia ý thức vấn đề kiểm soát ô nhiễm từ rất sớm nên hệ thống chính sách pháp luật tương đối đầy đủ và chặt chẽ. Trong đó, có thể kể đến việc thành lập Cơ quan Bảo vệ môi trường Mỹ (EPA) và ban hành Đạo luật Không khí sạch.
Đạo luật Không khí sạch của Mỹ
Đạo luật Không khí sạch của Mỹ được thông qua bởi Quốc hội Mỹ vào năm 1970 và được sửa đổi vào năm 1977 và năm 1990, yêu cầu EPA Mỹ phải phát triển, ban hành và thi hành các quy định chi tiết về chất lượng không khí. Luật cho phép EPA thiết lập Tiêu chuẩn chất lượng không khí xung quanh quốc gia (NAAQS) để bảo vệ sức khỏe, phúc lợi công cộng và điều chỉnh lượng khí thải gây ô nhiễm không khí nguy hiểm.
Đạo luật Không khí sạch xác định hai loại Tiêu chuẩn quốc gia về chất lượng không khí môi trường. Các tiêu chuẩn cấp 1 quy định về việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, bao gồm cả việc bảo vệ sức khỏe của các cộng đồng dân cư “nhạy cảm” như trẻ em, người bị hen suyễn hoặc các bệnh tim phổi khác và những người lớn tuổi. Các tiêu chuẩn cấp 2 được thiết lập ở mức độ BVMT chống lại tác động bất lợi của ô nhiễm không khí như giảm tầm nhìn và thiệt hại cho động vật, mùa màng, cây cối và các tòa nhà.
EPA đặt ra Bộ Tiêu chuẩn quốc gia về chất lượng không khí trong môi trường, hoặc nồng độ cho phép trong không khí ngoài trời đối với 6 chất gây ô nhiễm phổ biến là: điôxít nitơ, điôxít lưu huỳnh, chì, ôzôn tầng mặt đất, khí monoxide carbon và hạt vật chất. Các tiêu chuẩn cho mỗi chất gây ô nhiễm là khác nhau. Cấp độ của mỗi tiêu chuẩn được thiết lập dựa trên một sự xem xét diện rộng các nghiên cứu khoa học về ảnh hưởng sức khỏe con người và tác động môi trường. Các tiêu chuẩn này cũng được định kỳ xem xét và sửa đổi nếu cần thiết dựa trên bất kỳ thông tin khoa học mới nào.
Trong khi cơ quan EPA của Mỹ đặt ra các tiêu chuẩn chất lượng không khí thì các bang của Mỹ được yêu cầu phải đáp ứng các tiêu chuẩn này và đệ trình lên EPA các kế hoạch thực thi cho thấy họ sẽ đạt được và duy trì chất lượng không khí như thế nào. Nguyên tắc cơ bản của hoạt động quản lý môi trường, kiểm soát ô nhiễm của Mỹ nói chung và các bang nói riêng là ai gây ô nhiễm, người đó phải trả tiền, phải khắc phục ô nhiễm. Tuy nhiên, trong những trường hợp cụ thể vì lý do khách quan hoặc bất khả kháng (đất bị ô nhiễm tồn lưu, môi trường ô nhiễm do thiên tai…), chính quyền sẽ có các chính sách cụ thể để hỗ trợ các tổ chức, cá nhân trực tiếp cải tạo tình trạng ô nhiễm như miễn, giảm thuế; hỗ trợ công nghệ xử lý...
Đặc biệt là Mỹ đã cải thiện chất lượng không khí ngoài trời trong khi vẫn duy trì tăng trưởng kinh tế. Đây là kết quả của nhiều nỗ lực tổng hợp, bao gồm việc ban hành Luật và các quy định cấp quốc gia, địa phương về chất lượng không khí, các nguồn ô nhiễm, bao gồm cả xe cộ, công nghiệp, nông nghiệp và phát điện. Bên cạnh đó, Mỹ cũng là một trong những quốc gia thực thi nghiêm ngặt những quy định của pháp luật, cùng với sự tham gia tích cực của các tổ chức cộng đồng và cá nhân.
Một nghiên cứu năm 2011 của EPA xem xét những lợi ích và chi phí đã được thể hiện thông qua việc thực thi Đạo luật Không khí sạch từ năm 1990 đến năm 2020 cho thấy lợi ích thu được lớn hơn chi phí theo tỷ lệ hơn 30:1. Nghiên cứu ước tính rằng, năm 2020, Đạo luật Không khí sạch đã ngăn chặn hơn 230.000 người chết mỗi năm, cũng như hơn 20 triệu ngày học và làm việc bị mất.
Tại Mỹ, các tiêu chuẩn khí thải của các phương tiện giao thông được quy định nghiêm ngặt
Tập trung quan trắc PM2,5
Theo nghiên cứu Gánh nặng Bệnh tật Toàn cầu năm 2013, khoa học đã chứng minh hít thở không khí ô nhiễm làm tăng nguy cơ mắc bệnh suy nhược và gây chết người như bệnh tim, đột quỵ, ung thư phổi và viêm phế quản mãn tính. Ô nhiễm không khí là nguy cơ sức khỏe gây tử vong đứng thứ tư trên thế giới, gây ra một phần mười số tử vong vào năm 2013. Các nguồn chính gây ô nhiễm ngoài trời là đốt nhiên liệu hóa thạch, quy trình công nghiệp, quy trình nông nghiệp, đốt chất thải. Theo đó, các chất gây ô nhiễm ngoài trời chính yếu là chất dạng hạt, ozone, oxit nitơ, mônôxít cacbon, điôxít lưu huỳnh. Trong số các chất gây ô nhiễm, chất dạng hạt, đặc biệt là hạt ít hơn 2,5 micron đường kính, có tác động đến sức khỏe sâu sắc nhất.
PM là viết tắt của chất dạng hạt, để chỉ một hỗn hợp các hạt rắn và giọt chất lỏng được tìm thấy trong không khí. Một số hạt, chẳng hạn như bụi, bụi bẩn, bồ hóng hoặc hoặc khói thuốc lá, đủ lớn hoặc tối để nhìn thấy bằng mắt thường. Những hạt khác nhỏ đến mức chỉ được phát hiện bằng cách sử dụng một kính hiển vi electron. Hạt ô nhiễm bao gồm: PM10 là hạt có thể hít vào, với đường kính thường là 10 micromét và nhỏ hơn và PM2.5 là loại hạt mịn có thể hít vào với đường kính thường là 2,5 micromét và nhỏ hơn.
Theo WHO, kích thước hạt là yếu tố quan trọng nhất trong việc xác định nơi các hạt lắng đọng trong phổi. So với các hạt lớn, hạt mịn có thể bay lơ lửng trong không khí trong khoảng thời gian dài hơn và di chuyển trên một khoảng cách dài hơn. Một số nghiên cứu cho thấy, hạt mịn có tác động mạnh tới đường hô hấp ở trẻ em hơn hạt lớn. Hạt lớn hơn 10 thước micrômét hiếm khi có thể qua được đường khí trên, trong khi các hạt mịn nhỏ hơn 2 micrômét có thể đi tới tận các phế nang, và có thể xâm nhập các bức tường của phổi, đi vào máu.
EPA Mỹ đã phát triển một công thức để chuyển đổi giá trị PM 2,5 đo được thành giá trị chỉ số chất lượng không khí (AQI) có thể giúp hình thành các quyết định liên quan đến sức khỏe. Ý nghĩa của các giá trị số AQI có thể được nhìn thấy trong biểu đồ. Chỉ số AQI của EPA Mỹ bao gồm ô nhiễm không khí ở dạng khí và hạt, nhưng Mỹ sử dụng ô nhiễm dạng hạt làm chỉ số tổng thể cho chất lượng không khí.
|
Chỉ số chất lượng không khí Mức độ lo ngại về sức khỏe |
Giá trị số |
Ý nghĩa |
|
Tốt |
0 đến 50 |
Chất lượng không khí được xem là tốt, và ô nhiễm không khí đem lại rất ít rủi ro hoặc không có rủi ro nào |
|
Trung bình |
51 đến 100 |
Chất lượng không khí chấp nhận được; tuy nhiên, đối với một số chất gây ô nhiễm, có thể có một mối quan ngại sức khỏe vừa phải cho một số rất nhỏ những người đặc biệt nhạy cảm với không khí ô nhiễm |
|
Không lành mạnh cho các nhóm nhạy cảm |
101 đến 150 |
Các thành viên của các nhóm nhạy cảm có thể bị ảnh hưởng sức khỏe. Công chúng nói chung có thể không bị ảnh hưởng. |
|
Không lành mạnh |
151 to 200 |
Tất cả mọi người có thể bắt đầu chịu ảnh hưởng sức khỏe; Các thành viên của các nhóm nhạy cảm có thể bị ảnh hưởng sức khỏe nghiêm trọng hơn. |
|
Rất không |
201 |
Cảnh báo sức khỏe trường hợp khẩn |
Các giải pháp để không khí sạch hơn
Để cải thiện chất lượng không khí, tại Mỹ đã đưa ra các chính sách giao thông vận tải, quy hoạch đô thị, phát điện và công nghiệp trong việc làm giảm ô nhiễm không khí cụ thể như:
Đối với công nghiệp: Áp dụng các công nghệ sạch làm giảm khí thải ống khói công nghiệp; cải tiến việc quản lý chất thải đô thị và nông nghiệp, bao gồm cả việc thu giữ lại khí methan phát ra từ các địa điểm có chất thải làm chất đốt (để sử dụng làm khí sinh học); cải thiện hiệu suất năng lượng;
Đối với vận tải: Các tiêu chuẩn khí thải của các phương tiện nghiêm ngặt hơn và chuyển sang các loại phương tiện xe cộ chạy bằng diesel sạch hơn, đánh thuế nặng, và các loại phương tiện và nhiên liệu phát thải thấp; chuyển sang các nhiên liệu với hàm lượng lưu huỳnh giảm;
Đối với giao thông công cộng: Ưu tiên vận chuyển quá cảnh đô thị nhanh chóng, mạng lưới đi bộ và đi xe đạp trong thành phố cũng như vận chuyển hàng hóa và hành khách bằng đường sắt;
Đối với quy hoạch đô thị: Nâng cao hiệu quả năng lượng các tòa nhà và làm cho thành phố tập trung hơn và do đó hiệu quả về mặt năng lượng;
Đối với phát điện: Tăng cường sử dụng nhiên liệu phát thải thấp và các nguồn năng lượng tái tạo không cháy (như năng lượng mặt trời, gió hay thủy điện); cùng phát nhiệt và điện; phân bố việc phát năng lượng (ví dụ như các lưới phát điện mini và phát năng lượng mặt trời trên mái nhà); sử dụng công nghệ để loại bỏ các chất ô nhiễm độc hại từ các khí thải của những nhà máy điện chạy bằng than ("máy lọc hơi đốt");
Đối với quản lý chất thải đô thị và nông nghiệp: Các chiến lược để giảm chất thải, tách chất thải, tái chế và tái sử dụng chất thải; cũng như cải tiến các phương pháp quản lý chất thải sinh học như tiêu huỷ chất thải bằng kị khí để sản xuất khí sinh học là những pháp giải pháp chi phí thấp thay thế cho việc đốt chất thải rắn ngoài trời. Trường hợp không thể tránh khỏi việc đốt, công nghệ đốt với việc kiểm soát khí thải nghiêm ngặt đóng vai trò quan trọng.
Đỗ Tuấn Đạt
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường số 4/2022)
