28/09/2017
Tóm tắt
Nghiên cứu nhằm thu thập các thông tin liên quan đến tình hình sử dụng các loại phế thải từ sản xuất nông nghiệp tại Sơn La bao gồm lõi ngô, vỏ cà phê, rơm rạ và thực nghiệm xử lý các loại phế thải nói trên làm phân ủ hữu cơ. Kết quả khảo sát cho thấy mỗi năm tại Sơn La có khoảng 136,88 nghìn tấn phế thải rơm rạ (trong đó: 55,56% làm thức ăn cho trâu bò, 33,33% không sử dụng và 11,11% ủ làm phân bón); 130,92 nghìn tấn phế thải lõi ngô (trong đó: 86,67% làm chất đốt lò sấy, 10% làm chất đốt thay cho củi, gas và 3,33% làm nguyên liệu trồng nấm) và 72,5 nghìn tấn phế thải vỏ cà phê (trong đó: 33,33% ủ làm phân bón cho cây trồng, 26,67% bón trực tiếp cho cây trồng và 40% để phân hủy tự nhiên). Kết quả thí nghiệm cho thấy sản phẩm phân ủ từ nguyên liệu vỏ cà phê có hàm lượng dinh dưỡng cao hơn nguyên liệu lõi ngô và rơm rạ: tỷ lệ N tổng số là 0,98%, tỷ lệ N hữu hiệu là 0,72%; tỷ lệ K2O tổng số là 1,58%, tỷ lệ K2O hữu hiệu là 1,53% và tỷ lệ P2O5 tổng số là 4,11%, tỷ lệ P2O5 hữu hiệu là 3,25%, hàm lượng hữu cơ tổng số là 47,36%, tỷ lệ C/N là 20,55.
Từ khóa: Lõi ngô, phế thải nông nghiệp, vỏ cà phê, rơm rạ.
1. Đặt vấn đề
Tính đến năm 2015, tỉnh Sơn La có diện tích trồng cà phê gần 11.000 ha, hàng năm thải ra hơn 72.000 tấn vỏ cà phê chưa qua xử lý gây ô nhiễm nghiêm trọng đối với môi trường sống của người dân. Bên cạnh cà phê, cây ngô cũng được xem là cây trồng chính mang lại thu nhập cho người dân tại Sơn La, với diện tích trồng ngô lớn nhất khu vực Tây Bắc đạt 162,8 nghìn ha, hàng năm thải ra gần 130,92 nghìn tấn lõi ngô (chưa kể 1 lượng lớn thân lá cây ngô bỏ lại trên nương). Diện tích trồng lúa cả năm của tỉnh Sơn La đạt 56,7 nghìn ha, sản lượng lúa đạt 182,5 nghìn tấn [3]. Theo ước tính của Gadde & cs. (2007) thì tỷ lệ rơm rạ so với sản lượng lúa là 75% [4], mỗi năm tại Sơn La sẽ có khoảng 136,88 nghìn tấn rơm rạ thải ra sau thu hoạch. Như vậy lõi ngô, rơm rạ và vỏ cà phê là nguồn phế thải nông nghiệp rất dồi dào tại Sơn La. Việc điều tra thu thập thông tin về thực trạng sử dụng; nghiên cứu biện pháp xử lý, ủ phân hữu cơ từ các loại phế thải sẽ góp phần hạn chế tình trạng ô nhiễm môi trường tại địa phương.
2. Mục tiêu, nội dung và phương pháp nghiên cứu
2.1. Mục tiêu
Đánh giá được tiềm năng và thực trạng sử dụng các loại phế thải nông nghiệp; xác định được hàm lượng dinh dưỡng có trong sản phẩm phân ủ từ các loại phế thải nông nghiệp khác nhau, làm cơ sở đề xuất kỹ thuật sử dụng phân ủ cho các loại cây trồng.
2.2. Nội dung nghiên cứu
- Khảo sát thực trạng và tiềm năng các loại phụ phẩm nông nghiệp: lõi ngô, vỏ cà phê, rơm rạ tại Sơn La;
- Thí nghiệm ủ phân hữu cơ từ lõi ngô, vỏ cà phê và rơm rạ; phân tích hàm lượng các chất dinh dưỡng có trong sản phẩm phân ủ.
2.3. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp khảo sát: Thu thập các báo cáo tổng kết hàng năm, số liệu thống kê về tình hình sản xuất ngô, cà phê, lúa; phỏng vấn 90 hộ dân, 30 cơ sở thu mua, sơ chế ngô và 30 cơ sở chế biến cà phê tại TP. Sơn La, huyện Mai Sơn, huyện Thuận Châu (tỉnh Sơn La).
- Phương pháp ủ phân hữu cơ từ phế thải vỏ cà phê, lõi ngô và rơm rạ:
+ Công thức thí nghiệm: Công thức 1: Rơm rạ; công thức 2: Vỏ cà phê; công thức 3: Lõi ngô nghiền. Mỗi công thức sử dụng khối lượng nguyên liệu là 1000 kg. Các loại phụ liệu đi kèm bao gồm: Phân lân nung chảy 50kg, đạm ure 10kg, phân chuồng (phân lợn) 200kg, vôi bột 15 kg, rỉ đường 2 lít, chế phẩm EM 2 lít.
+ Quy trình kỹ thuật áp dụng: Quy trình hoàn thiện chế biến vỏ cà phê thành phân hữu cơ sinh học của Trung tâm Khuyến nông tỉnh Đăk Lăk.
- Chỉ tiêu theo dõi: Thời gian ủ; pH của phân ủ; hàm lượng đạm tổng số, đạm hữu hiệu, lân tổng số, lân hữu hiệu, kali tổng số, kali hữu hiệu, hữu cơ tổng số, tỷ lệ C/N của phân ủ.
3. Kết quả nghiên cứu
3.1. Tiềm năng các loại phế thải vỏ cà phê, rơm rạ, lõi ngô tại Sơn La
Bảng 1. Diện tích, sản lượng và khối lượng phế thải của một số loại cây trồng tại Sơn La, năm 2015
|
STT |
Loại cây trồng |
Diện tích (nghìn ha) |
Sản lượng (nghìn tấn) |
Lượng phế thải (nghìn tấn) |
Ghi chú |
|
1 |
Lúa |
56,7 |
182,5 |
136,88 |
Phế thải rơm rạ |
|
2 |
Ngô |
162,8 |
654,6 |
130,92 |
Phế thải lõi ngô |
|
3 |
Cà phê (đang cho thu hoạch) |
7 |
14,5 |
72,5 |
Phế thải vỏ cà phê |
|
4 |
TỔNG |
|
|
340,3 |
|
(Nguồn: [1] và [3])
Với tổng số 56,7 nghìn ha lúa, 162,8 nghìn ha ngô, 7 nghìn ha cà phê đang cho thu hoạch, mỗi năm tại Sơn La sẽ có khoảng 340,3 nghìn tấn phế thải chưa được sử dụng hiệu quả. Trong đó: 136,88 tấn phế thải rơm rạ, 130,92 nghìn tấn phế thải lõi ngô và 72,5 nghìn tấn phế thải vỏ cà phê.
Theo nhiều nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới (Gadde & cs., 2009; Mendoza & Samson, 1999) thì đốt rơm rạ bừa bãi ngoài đồng ruộng sẽ tạo ra nhiều khí thải độc hại vào môi trường. Các loại khí thải độc hại này bao gồm: khí Dioxit Cacbon (CO2), Cacbon Monoxide (CO), khí Methane (CH4), các Oxit Nitơ (NOx hoặc N2O), Oxit Sulphur (SO2 và SOx), Non-Methan Hydrocarbon (NMHC), bụi hay vật chất dạng hạt (như TPM, PM25, PM10) khí Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (PAHs) và Polychlorinated Dioxins and Furans (PCDD/F). Trong số đó thì lượng khí thải CO2 chiếm tỷ trọng cao nhất [4], [5].
3.2. Thực trạng sử dụng phế thải rơm rạ, vỏ cà phê, lõi ngô tại Sơn La
Đối với phế thải vỏ cà phê thì có 33,33% được ủ hoai trước khi làm phân bón, 26,67% bón trực tiếp và 40% để phân hủy tự nhiên (ở ven đường hoặc sân bãi). Như vậy vẫn còn khoảng 29 nghìn tấn vỏ cà phê chưa được sử dụng hiệu quả (trong tổng số 72,5 nghìn tấn) và khoảng 19,58 nghìn tấn vỏ cà phê tươi bón trực tiếp vào đất gây ô nhiễm đất và là một trong những nguyên nhân gây nên một số bệnh trên cây cà phê như bệnh mốc hồng, bệnh đốm mắt cua, bệnh rỉ sắt…
Thời vụ thu hoạch ngô tại Sơn La là từ tháng 8 – 10 dương lịch hàng năm. Sau khi thu hoạch, hạt ngô được tách riêng để phơi sấy, còn lại phế thải lõi ngô được sử dụng vào nhiều mục đích khác nhau, trong đó chủ yếu là làm chất đốt lò sấy (86,67%); khoảng 10% lõi ngô được người dân sử dụng để làm chất đốt thay cho củi, gas ở hộ gia đình và chỉ có khoảng 3,33% lõi ngô được bán cho các cơ sở trồng nấm (tương đương khoảng 436 tấn/năm).
3.3. Kết quả thí nghiệm ủ phân hữu cơ từ nguyên liệu rơm rạ, vỏ cà phê và lõi ngô
Bảng 2. Kết quả theo dõi thời gian ủ, pH và phân tích một số chất có trong sản phẩm phân ủ
|
Công thức |
Thời gian ủ (ngày) |
Hàm lượng Đạm (%) |
Hàm lượng Lân (%) |
Hàm lượng Kali (%) |
Tỷ lệ C/N |
Hữu cơ (OM) tổng số (%) |
pH |
|||
|
Tổng số |
Hữu hiệu |
Tổng số |
Hữu hiệu |
Tổng số |
Hữu hiệu |
|||||
|
Rơm rạ |
65 |
0,77 |
0,35 |
2,15 |
1,92 |
1,75 |
1,50 |
12,28 |
28,72 |
7,92 |
|
Lõi ngô nghiền |
91 |
0,91 |
0,47 |
1,96 |
1,08 |
1,08 |
0,69 |
17,43 |
40,35 |
6,07 |
|
Vỏ cà phê |
98 |
0,98 |
0,72 |
4,11 |
3,25 |
1,58 |
1,53 |
20,55 |
47,36 |
5,99 |
(Nguồn: Kết quả phân tích tại Viện Thổ nhưỡng - Nông hóa)
3.3. Kết quả thí nghiệm ủ phân hữu cơ từ nguyên liệu rơm rạ, vỏ cà phê và lõi ngô
Thời gian kết thúc quá trình ủ phân của nguyên liệu rơm rạ là nhanh nhất (65 ngày), nguyên liệu lõi ngô nghiền là 91 ngày, nguyên liệu vỏ cà phê là lâu nhất (98 ngày).
Kết quả phân tích cho thấy, phân ủ từ nguyên liệu vỏ cà phê có hàm lượng đạm tổng số, đạm hữu hiệu, lân tổng số, lân hữu hiệu và hữu cơ tổng số đạt cao nhất, lần lượt là 0,98%, 0,72%, 4,11%, 3,25% và 47,36%. Hàm lượng Kali tổng số trong sản phẩm phân ủ từ nguyên liệu rơm rạ tuy cao hơn Kali tổng số trong phân ủ từ nguyên liệu vỏ cà phê và lõi ngô, nhưng hàm lượng Kali hữu hiệu trong sản phẩm phân ủ từ vỏ cà phê lại cao hơn. Tỷ lệ C/N trong sản phẩm phân ủ từ nguyên liệu rơm rạ, lõi ngô nghiền, vỏ cà phê lần lượt là 12,28, 17,43 và 20,5; pH của phân ủ từ nguyên liệu rơm rạ là 7,92; từ nguyên liệu lõi ngô là 6,07; từ nguyên liệu vỏ cà phê là 5,99.
Theo Trình Công Tư, 2008 [2], xử lý vỏ cà phê trong thời gian 3 tháng, sản phẩm phân ủ thu được có tỷ lệ N là 1,94%, tỷ lệ P2O5 là 0,21%, tỷ lệ K2O là 3,21%. Sản phẩm phân ủ vỏ cà phê trong thí nghiệm này tuy rằng có tỷ lệ N tổng số và tỷ lệ K2O tổng số thấp hơn, nhưng tỷ lệ P2O5 tổng số cao hơn.
4. Kết luận
- Tại Sơn La mỗi năm có khoảng 136,88 nghìn tấn phế thải rơm rạ (55,56% làm thức ăn cho trâu bò, 33,33% không sử dụng và 11,11% ủ làm phân bón); 130,92 nghìn tấn phế thải lõi ngô (86,67% làm chất đốt lò sấy, 10% làm chất đốt thay cho củi, gas và 3,33% làm nguyên liệu trồng nấm) và 72,5 nghìn tấn phế thải vỏ cà phê (33,33% ủ làm phân bón cho cây trồng, 26,67% bón trực tiếp cho cây trồng và 40% để phân hủy tự nhiên).
- Thời gian ủ phân từ nguyên liệu rơm rạ là nhanh nhất (65 ngày); ủ phân từ nguyên liệu lõi ngô nghiền là 91 ngày; ủ phân từ nguyên liệu vỏ cà phê là 98 ngày.
- Sản phẩm phân ủ từ nguyên liệu vỏ cà phê có hàm lượng dinh dưỡng cao nhất: tỷ lệ N tổng số là 0,98%, tỷ lệ N hữu hiệu là 0,72%; tỷ lệ K2O tổng số là 1,58%, tỷ lệ K2O là 1,53% và tỷ lệ P2O5 tổng số là 4,11%, tỷ lệ P2O5 hữu hiệu là 3,25%, hàm lượng hữu cơ tổng số là 47,36%, tỷ lệ C/N là 20,55■
Tài liệu tham khảo
1. Báo cáo Tổng kết nông nghiệp, nông thôn năm 2014 và Nhiệm vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn năm 2015 của Uỷ ban Nhân dân tỉnh Sơn La.
2. Trình Công Tư, 2008. Nghiên cứu chế biến phân hữu cơ vi sinh từ vỏ cà phê. Trung tâm nghiên cứu đất, Phân bón và Môi trường Tây Nguyên.
3. Tổng cục thống kê Việt Nam, 2015. http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=717. Truy cập ngày 4/8/2015.
4. Gadde B., Bonnet S., Menke C., and S. Garivate (2009). Air pollutant emissions from rice straw open field burning in India, Thailand and the Philippines. Journal of Environmental Pollution, Vol. 157, p1554-1558.
5. Mendoza T. and R. Samson. (1999). Strategy to avoid crop residue burning in the Philippine context. Research Report. Resource Efficient Agricultural Production - REAP. Canada.
Making compost from available agricultural residue in Son La
Đặng Văn Công
Tay Bac University
Abstract:
This study aims to collect data relevant to the situation on using the agricultural residue in Son La namely corn cob, coffee pulp, rice straw and to practice the treatment of these to make compost. The investigation result shows that Son La province releases every year about 136.88 thousand of rice straw (in which: 55.56 % is used to feed cattle, 33.33% unused and 11.11% used to make compost); 130.92 thousand tons of corn cob (in which: 86.67% used as stove fuel, 10% used in replace with wood, gas and 3.33% used as mushroom growing material) and 72.5 thousand of coffee pulp (in which: 33.33% used to make compost for crop, 26.67% used to directly fertilize crop and 40% naturally decomposed). The experiment result indicates that the compost made from coffee pulp contains an higher amount of nutrient content than those made from corn cob and rice straw: the total N proportion is 0.98%; the effective N proportion is 0.72%; the total K2O proportion is 1.58%; the effective K2O proportion is 1.53% and the total P2O5 proportion is 4.11%; the effective P2O5 proportion is 3.25%, the total organic concentration is 47.36%, the C/N proportion is 20.55.
Keyword: Corn cob, agricultural residue, coffee pulp, rice straw
Đặng Văn Công
Trường Đại học Tây Bắc
(Tạp chí Môi trường số chuyên đề II năm 2017)
