27/11/2025
Chè sen là thức uống thanh cao và thuần khiết, được rất nhiều người lựa chọn thưởng thức hay làm quà biếu thể hiện sự trân trọng. Mảnh đất Quảng An, nằm ven Hồ Tây, là một trong những vùng đất trù phú nhất Hà Nội với ba mặt giáp hồ. Chính lớp bùn dày, màu mỡ tại đây đã tạo điều kiện thuận lợi cho sen Bách diệp phát triển mạnh mẽ. Từ nhiều thế kỷ trước, Quảng An đã trở thành một vùng sen nổi tiếng của Hà Nội, nơi sen Bách diệp sinh trưởng tốt nhất và cũng là nơi lưu giữ, phát triển nghề ướp chè sen truyền thống. Qua bao thăng trầm của lịch sử, người dân Quảng An vẫn giữ vững nghề này, truyền lại từ đời này sang đời khác như một báu vật không thể thiếu của vùng đất Tây Hồ. Ngày 9/8/2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 2316/QĐ-BVHTTDL công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó chính thức ghi nhận nghề ướp trà sen Quảng An, phường Quảng An, quận Tây Hồ, TP. Hà Nội (nay là phường Tây Hồ, TP. Hà Nội) là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đồng thời, ngày 15/4/2025, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đã tổ chức Hội nghị công bố quyết định và trao bằng công nhận các danh hiệu làng nghề và chứng nhận sản phẩm OCOP cấp thành phố năm 2024. Theo đó, Thành phố đã trao công nhận danh hiệu “Làng nghề truyền thống” cho làng nghề ướp chè sen Quảng An, khẳng định sự đóng góp to lớn của nghề ướp chè vào di sản văn hóa của Thủ đô.
Trên thị trường hiện nay có nhiều nơi làm chè ướp sen nhưng không vùng nào có được hương vị đặc trưng như chè ướp sen Quảng An, Tây Hồ. Cứ vào tháng 6, khi những búp sen bắt đầu nở rộ cũng là thời điểm các gia đình làm nghề ướp chè sen ở Quảng An tất bật vào vụ. Để tạo ra một mẻ chè sen thơm ngon, người nghệ nhân phải trải qua một quy trình công phu, tỉ mỉ. Loại sen làm chè phải là sen bách diệp và là những bông sen mọc tại đầm làng Quảng Bá có cánh phớt hồng, nụ vừa chớm nở, cho hương đậm đà. Sen hái lúc sáng sớm đem về bóc cánh, tách gạo sen (thứ được ví như túi hương của bông sen) rồi đem ướp. Việc lấy gạo sen là công đoạn khó nhất, người làm phải nhanh tay, khéo léo sao cho gạo sen không bị vỡ nát, bay mất hương thơm, 1 kg trà ướp sen theo cách truyền thống cần tới 1.000-1.400 bông sen, cứ một lượt trà lại rắc một lượt gạo sen. Ướp chè khoảng 2 ngày thì sấy khô; quy trình ướp, sấy lặp đi lặp lại 5-7 lần giúp hương thơm của sen quyện vào vị chè sẽ cho ra thức uống hảo hạng. Để đảm bảo chất lượng của chè, nghệ nhân chỉ thực hiện ướp chè vào buổi sáng khi hoa sen còn tươi. Do cầu kỳ trong cách chế biến nên hoàn thành 1 kg trà phải mất 1-2 tuần. Quy trình ướp chè sen Quảng An yêu cầu sự tỉ mỉ, chè phải được ướp nhiều lần để hương sen thấm sâu vào từng lá trà. Các thao tác phải được thực hiện nhanh chóng, đúng thời gian quy định, để hương sen không bị bay mất. Theo đó, người ta cho một nắm nhỏ trà vào bên trong bông hoa rồi dùng lá sen buộc chặt bên ngoài. Bông sen sau khi ngậm trà được cắm vào nước qua một đêm cho hương sen thấm vào chè. Không phải ngẫu nhiên, trà sen Quảng An được mệnh danh là 'thiên cổ đệ nhất trà”. Thức uống này có hương vị thanh tao, không quá nồng nàn mà vô cùng thơm mát và dễ chịu. Hương vị của trà sen là sự hòa quyện từ vị đậm đà của lá chè ướp cùng gạo sen Bách Diệp thơm ngát. Khi thưởng thức một tách trà sen, đầu tiên ta cần thưởng hương thơm của hoa sen, nhấp từng ngụm nhỏ đọng trong miệng 1, 2 giây, sau đó cảm nhận vị đậm, ngọt, chát, thơm của trà. Màu nước trà hơi ngả vàng mang đặc trưng của sen Hồ Tây đậm, ngọt, hậu của chè. Chính vì vậy, chè sen Quảng An có giá trị cao, không chỉ bởi hoa sen Tây Hồ quý giá mà còn bởi sự công phu, tinh tế trong quy trình ướp trà của người dân nơi đây. Với giá trị đặc biệt của mình, chè thường được đưa ra để tiếp khách quý hay làm các món quà trong dịp lễ, Tết. Bên cạnh đó, chè sen của Việt Nam còn được xuất khẩu sang Pakistan, Đài Loan, Nga... Ngoài ra, Việt Nam còn xuất khẩu sen (bao gồm hạt sen, củ sen và các sản phẩm từ sen) sang các nước như Hàn Quốc (hạt sen làm thực phẩm chức năng), Thái Lan (trà sen, gương sen sấy) và Nhật Bản (củ sen).
Trà sen Quảng An nhận Bằng công nhận “Làng nghề truyền thống” năm 2024
Dù có giá trị văn hóa và tinh thần đặc biệt, nghề ướp trà sen Quảng An hiện cũng đang đối diện với nhiều khó khăn, thách thức. Diện tích trồng sen ngày càng bị thu hẹp khiến người Quảng An phải đi đến các vùng ngoại thành Hà Nội thuê đầm trồng sen Bách Diệp (loài sen được xếp vào nhóm nguồn gen đặc sản, quý hiếm cần được bảo tồn, phát triển) như Mê Linh, Mỹ Đức, Ba Vì... Ngoài ra, ô nhiễm môi trường cũng đã và đang làm ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của sen. Đây là tình trạng nhức nhối nhất của những người trồng sen ở các hồ, đầm xung quanh hồ Tây. Thực tế hiện nay cho thấy, trà sen bông dần lấn át trà sen khô. Quy trình làm chè sen khô hoàn toàn bằng thủ công, tất cả đều dựa vào bàn tay và kinh nghiệm của mỗi người, tốn rất nhiều thời gian, công sức, năng suất thấp. Làm chè sen bông với những ưu điểm về giá rẻ hơn nên thị trường tiêu thụ rộng rãi, quy trình ướp đơn giản, có thể làm với số lượng lớn và lợi nhuận cao hơn nên hiện nay, phần lớn các gia đình làm trà sen ở Quảng An đều làm chè sen bông còn ướp chè sen truyền thống chỉ còn ở một số gia đình.
Để bảo tồn và phát triển nghề ướp chè sen, cần có sự chung tay của nhiều bên, từ chính quyền, các tổ chức văn hóa, các nghệ nhân làm trà đến cộng đồng. Các nghệ nhân cần tiếp tục truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ, khuyến khích họ kế thừa và phát huy những giá trị truyền thống của nghề. Đồng thời, cần có những chiến lược quảng bá hiệu quả để giới thiệu trà sen đến với đông đảo người dân trong và ngoài nước, giúp mọi người hiểu và trân trọng hơn những giá trị mà trà sen mang lại.
Quy trình ướp chè sen Quảng An yêu cầu sự tỉ mỉ, chè phải được ướp nhiều lần để hương sen thấm sâu vào từng lá trà
Bên cạnh đó, việc mở rộng diện tích trồng sen, cải thiện môi trường sinh thái quanh Hồ Tây cũng là những biện pháp cần thiết để duy trì nguồn nguyên liệu chất lượng cho nghề ướp trà. Nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, góp phần gìn giữ và phát triển nghề ướp chè sen Quảng An, năm 2024, Ủy ban nhân dân quận Tây Hồ đã phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Hà Nội (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội), Viện Nghiên cứu Rau quả (Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam) triển khai Dự án “Xây dựng mô hình mẫu sản xuất sen gắn với phát triển du lịch sinh thái theo chuỗi giá trị tại Tây Hồ, Hà Nội”. Mô hình triển khai thí điểm tại các hồ Đầu Đồng và Thủy Sứ với diện tích 7ha, được Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội hỗ trợ 50% giống sen Bách Diệp (tương đương 7.000 cây); 50% vật tư, phân bón và thuốc bảo vệ thực vật… Các hộ dân tham gia dự án được hướng dẫn áp dụng tiến bộ kỹ thuật trong chọn giống, canh tác, thu hoạch và bảo quản; đồng thời xây dựng mô hình sản xuất sen chất lượng cao với các sản phẩm: Hoa để ướp chè, hoa để trang trí và hạt để làm thực phẩm gắn với phát triển du lịch. Việc khôi phục và phát triển nghề trồng sen là hết sức cần thiết nhằm tạo cảnh quan quanh Hồ Tây cũng như việc phát triển nghề ướp chè sen và các sản phẩm có liên quan đến sen, góp phần phát triển kinh tế xã hội, nâng cao thu nhập cho người làm nghề.
Theo Thanh Bình - Quyết Thắng (https://suckhoeviet.org.vn/)
