01/12/2017
Trong tháng 10/2017, các trang báo mạng xã hội có lan truyền thông tin về việc một ca sinh nở không thành công. Đó là câu chuyện về H’Ban Nang, con voi được sinh ra và lớn lên cùng với người. H'Ban Nang (39 tuổi), lần đầu tiên sinh con, tiếc rằng chú voi con không thể chào đời do bị chết ngạt trong bụng mẹ. Câu chuyện kết nối tình mẫu tử, mối quan hệ giữa thiên nhiên với con người, nhưng ít ai biết được phía sau đó là câu chuyện về bảo tồn voi nhà, voi hoang dã với những ước mơ và dự định lớn lao của các nhà khoa học.
 |
| Voi H’Ban Nang được chăm sóc đặc biệt |
Hiện tại, ở Tây Nguyên có 57 con voi nhà, trong đó Đắk Lắk có 45 con, Đắk Nông: 3 con, Lâm Đồng: 8 con và Gia Lai: 1 con. Từ nghìn năm nay, voi đã được con người thuần hóa để phục vụ cho đời sống và tâm linh, đặc biệt Đắk Lắk là địa phương duy nhất trong cả nước có truyền thống săn bắt voi rừng để thuần dưỡng bởi những tộc người sống dọc sông Sêrêpôk. Voi được xem là biểu tượng của sức mạnh và sự giàu có của buôn làng; trong từng gia đình, dòng họ, voi được xem là thành viên cao quý và được chăm sóc nuôi dưỡng.
Trong những năm gần đây, trước sự suy giảm của đàn voi rừng, bên cạnh những con voi nhà bị đưa vào phục vụ du lịch, các nhà khoa học đã tiến hành đánh giá chu kỳ sinh sản của 8 con voi cái và đã phát hiện ra voi H’Ban Nang đang mang thai, trong khi 7 con còn lại đang ở độ tuổi sinh sản. Điều này có nghĩa là có thể gây giống một đàn voi nhà và tái thả chúng trong vòng 2 - 4 thập kỷ tới. Ý tưởng này đã được Trung tâm Bảo tồn voi ủng hộ và có nhiều nỗ lực để chăm sóc sức khỏe cho voi, nhằm thay đổi nhận thức về bảo tồn loài voi.
 |
| Voi được đưa vào phục vụ du lịch |
Tuy nhiên, việc thả động vật hoang dã, bất kỳ là loài nào về với thiên nhiên là một điều cực kỳ khó khăn. Điều kiện cần có là một khu rừng - sinh cảnh sống an toàn có hàng rào bảo vệ. Những con voi sau khi đã ở với người sẽ trở nên rất quen thuộc với người và có thể gây nguy hiểm đối với con người, trong trường hợp này, hàng rào sẽ bảo vệ được cộng đồng con người sống xung quanh. Một chương trình tái thả có liên quan đến một đàn voi nhỏ cũng cần một khoảng thời gian khá dài từ 20 - 40 năm. Trong thời gian này, cần tiến hành nghiên cứu về những đàn voi hoang dã đang sống trong rừng, lắp đặt hàng rào, đảm bảo không có việc săn bắn trái phép, giáo dục truyền thông cho bà con địa phương và cán bộ quản lý dự án.
Muốn thả voi thành công, cần thả một bầy voi với một “cơ cấu tự nhiên”. Trong trường hợp này, con voi đầu đàn sẽ là con được sinh ra trong môi trường nuôi nhốt và sẽ là mẹ của đàn voi tương lai. Đàn voi được thả sẽ bao gồm 1 con đầu đàn, 1 - 2 con cái do con voi này sinh ra và tiếp theo là con non của chúng, bao gồm cả voi đực. Đàn voi như vậy sẽ được những con voi đực hoang dã tôn trọng.
Hiện tại, có 2 trung tâm có thể nuôi nhốt và sinh sản, đó là ở huyện Buôn Đôn và huyện Lắc. Tất cả những con voi cái trong độ tuổi sinh sản cần được đưa đến 2 trung tâm trên. Mỗi trung tâm sẽ cần 2 - 3 con voi đực mạnh khỏe. Thế hệ voi đầu tiên có thể tiếp xúc với quản tượng tự do, hoặc có kiểm soát, nhưng thế hệ thứ 2 chỉ được tiếp xúc có kiểm soát với quản tượng để giảm thiểu đến mức tối đa sự tương tác với con người. Điều này sẽ thúc đẩy các hành vi tự nhiên của đàn voi.
Các chuyên gia nghiên cứu hành vi của voi đã chăm sóc cho H’Ban Nang cẩn thận, chuyên nghiệp, thậm chí một con voi cái đã được thuê từ một gia đình khác để làm “bà đỡ” cho H’Ban Nang trong quá trình chuyển dạ. Rất tiếc H’Ban Nang đã không "mẹ tròn con vuông". Voi H’Ban Nang khá già cho lần sinh con đầu tiên. Nguyên nhân là đường dẫn sinh của voi quá hẹp và con voi con đã bị ngạt vì thời gian ở trong bụng mẹ kéo dài sau khi dây rốn đứt. Trong thời gian tới, cần phải tập huấn thêm cho cán bộ của Trung tâm Bảo tồn voi về các vấn đề sinh sản, bao gồm cả việc kiểm tra siêu âm.
WWF-Việt Nam, Tổ chức Piraiz Daiza Foundation và Trung tâm Bảo tồn voi Đắk Lắk có cùng quan điểm về mục tiêu bảo tồn voi rừng, trong đó tiếp tục duy trì và phát triển các đàn voi nhà. Ngoài ra, cần có một lộ trình dài hạn từ 20 - 40 năm để đàn voi nhà đầu tiên có thể được tái thả và công tác hỗ trợ voi nhà cần thực hiện ngay từ thời điểm này. Trong quá trình này, Chính phủ Việt Nam sẽ giữ vai trò chủ chốt, các tổ chính phi chính phủ sẽ hỗ trợ kỹ thuật và tài chính, Chi cục Kiểm lâm và các nhà khoa học sẽ hỗ trợ kỹ thuật cho toàn bộ quá trình gây nuôi, vai trò của WWF là tạo ra sinh cảnh an toàn cho đàn voi nhà khi được tái thả.
Đây là thời điểm quan trọng để Đắk Lắk tập trung bảo tồn hành lang sinh cảnh cho đàn voi hoang dã, thiết kế sinh cảnh đệm cho đàn voi nhà sinh sống trước khi chúng được tái thả về thiên nhiên hoang dã. Cả voi hoang dã và voi nhà đều cần có sinh cảnh an toàn. Vườn quốc gia Yok Đôn và các hành lang di chuyển cho voi cần được bảo vệ và tỉnh Đắk Lắk cần có trách nhiệm về sự sống còn của những con voi nàyn
Lê Trà
Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường số 11/2017
