02/07/2018
Trong những năm gần đây, tại TP. Hải Phòng, các làng nghề truyền thống đã đóng vai trò quan trọng trong việc xóa đói giảm nghèo, giải quyết việc làm cho một bộ phận lao động địa phương, góp phần tăng thu nhập, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Tuy nhiên, do sản xuất tự phát nên nhiều làng nghề đã gây ra những tác động đối với môi trường.
Hiện nay, trên địa bàn TP. Hải Phòng có 39 làng nghề với nhiều loại hình nghề khác nhau như mây, tre, gỗ, cơ khí, tái chế phế liệu, chế biến các sản phẩm nông - lâm - thủy sản, dịch vụ vận tải, chế biến vật liệu xây dựng…, trong đó có 18 làng nghề được công nhận và 21 làng nghề chưa được công nhận. Theo báo cáo của Sở TN&MT Hải Phòng cho thấy, trong các làng nghề trên địa bàn TP, có 2 làng nghề có nguy cơ ô nhiễm môi trường cao là làng nghề đúc, cơ khí Mỹ Đồng (xã Mỹ Đồng, huyện Thủy Nguyên) và làng tái chế phế liệu Tràng Minh (phường Tràng Minh, quận Kiến An). Hai làng nghề trên có tên trong danh sách những làng nghề ô nhiễm nghiêm trọng phải thực hiện khắc phục ô nhiễm và cải thiện môi trường, nhưng đến nay, chưa thực hiện được do thiếu vốn. Cụ thể, làng nghề tái chế phế liệu Tràng Minh đang thực hiện xây dựng các hạng mục hạ tầng môi trường, dự kiến hoàn thành quý 4/2016, tuy nhiên hiện mới đạt khối lượng xây lắp khoảng 67 % giá trị gói thầu (47 tỷ đồng). Làng nghề Tràng Minh có từ những năm 1980, chủ yếu thu gom, sơ chế, mua bán các loại phế liệu như ni lông, bao nhựa, chai nhựa, đồng, nhôm, sắt… Trong làng nghề hiện có gần 100 hộ kinh doanh, buôn bán và tái chế phế liệu. Tại đây, hầu hết phế liệu đều chưa được làm sạch. Các hộ kinh doanh tập kết các bãi phế liệu ngay trong khu dân cư, trong sân của mỗi hộ gia đình. Vào ngày nắng mùi hôi bốc lên nồng nặc, ngày mưa, nước mưa mang theo các chất cặn dầu mỡ từ các “núi” phế thải chảy tràn vào hệ thống thoát nước của khu dân cư... gây ô nhiễm môi trường.
Hoạt động tái chế phế liệu của các cơ sở sản xuất tại làng nghề Tràng Minh có nguy cơ ô nhiễm môi trường
Đối với làng nghề đúc cơ khí Mỹ Đồng, mặc dù, đã có dự án khắc phục ô nhiễm trình UBND TP. Hải Phòng từ năm 2015, tuy nhiên, do có thay đổi về các hạng mục và cơ cấu nguồn vốn nên dự án đã được thẩm định lại. Hiện UBND TP. Hải Phòng đang xem xét, phê duyệt dự án, với quy mô vốn đầu tư trên 81 tỷ đồng từ nguồn vốn Trung ương. Trong làng nghề có 168 cơ sở sản xuất kinh doanh, trong đó 50% làm nghề đúc, còn lại là gia công cơ khí. Do phần lớn các hộ sản xuất đốt lò trong xưởng, nguyên liệu, vật liệu vứt bừa bãi, khu vực lò đốt nằm sát khu vực để vật liệu, nên nguy cơ cháy nổ cao. Thêm vào đó, tình trạng ô nhiễm tiếng ồn, mùi, khí thải từ hoạt động nấu gang tại các hộ đúc đồng khá nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân. Để tăng cường công tác quản lý môi trường làng nghề, hàng năm, UBND xã, huyện cùng các cơ quan chức năng tổ chức kiểm tra, tuyên truyền, hướng dẫn người dân đảm bảo an toàn vệ sinh lao động và BVMT. Hiện, xã Mỹ Đồng di dời 21 hộ sản xuất ra khỏi khu dân cư.
Ngoài 2 làng nghề trên, còn một số các làng nghề khác tại Hải Phòng cũng tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường. Trong đó, lo ngại nhất là các làng nghề đúc, cơ khí, tái chế phế liệu, chế biến thủy sản…
Hàng năm, các cơ quan chức năng có tiến hành thanh tra, kiểm tra công tác BVMT của làng nghề trên địa bàn, nhưng chưa thường xuyên. Trong khi đó, việc kiểm tra giám sát khắc phục vi phạm còn mang tính hình thức. Đặc biệt, việc xử lý các hành vi vi phạm về môi trường chưa nghiêm, nên nhiều cơ sở sản xuất tại các làng nghề còn tái phạm.
Trước thực trạng trên, UBND TP. Hải Phòng đã ban hành quy định không cho phép thành lập mới các cơ sở có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao tại các làng nghề. Đồng thời, hướng dẫn, thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật về BVMT đối với cơ sở, hộ sản xuất tại các làng nghề. Bên cạnh đó, bố trí kinh phí thực hiện nhiệm vụ BVMT làng nghề, trong đó ưu tiên xây dựng, nâng cấp, cải tạo các công trình hạ tầng kỹ thuật về BVMT.
Trong thời gian tới, để tăng cường công tác BVMT làng nghề, TP. Hải Phòng đã đề ra các giải pháp: Tăng cường xây dựng cơ chế, chính sách ưu đãi đối với các mô hình xã hội hóa (XHH) trong xử lý ô nhiễm môi trường làng nghề, nhằm khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào công tác BVMT làng nghề. Đồng thời, huy động cộng đồng đóng góp nguồn lực để xử lý ô nhiễm môi trường làng nghề; triển khai những mô hình XHH BVMT, cụ thể đối với từng loại làng nghề, gắn với các hoạt động kinh tế - xã hội và văn hóa của cộng đồng làng nghề, từ đó, nhân rộng mô hình XHH xử lý ô nhiễm môi trường làng nghề tại địa phương.
Ngoài ra, TP cũng khuyến khích việc xây dựng hương ước, quy ước về BVMT làng nghề, trong đó cụ thể hóa các quy định pháp luật về BVMT phù hợp với điều kiện của TP.
Mặt khác, phải xây dựng quy hoạch, di dời, chuyển đổi ngành nghề sản xuất, tùy thuộc vào đặc điểm thực tế của địa phương theo hướng quy hoạch tập trung thành cụm công nghiệp. Trong đó, chú trọng áp dụng quy hoạch cơ sở hạ tầng đồng bộ, bao gồm hệ thống đường giao thông, điện, nước, thông tin liên lạc, hệ thống thu gom và xử lý chất thải; khu sản xuất theo đặc thù loại hình làng nghề…
Cùng với đó, TP tiếp tục bố trí, huy động vốn để đẩy nhanh tiến độ các công trình, dự án xử lý nước thải làng nghề; xây dựng chính sách, giải pháp hỗ trợ để cải thiện chất lượng môi trường tại các làng nghề trên địa bàn; thực hiện tham vấn cộng đồng trong BVMT làng nghề; xử lý trách nhiệm của người đứng đầu địa phương nơi để xảy ra tình trạng ô nhiễm môi trường, gây bức xúc trong nhân dân. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền, tập huấn về BVMT làng nghề; khuyến khích áp dụng sản xuất sạch hơn, công nghệ thân thiện môi trường, thu gom và tái chế chất thải…; kiểm soát công nghệ cũ, lạc hậu tại các làng nghề gây ô nhiễm môi trường…
Phạm Oanh
Liên minh Hợp tác xã Việt Nam
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 6/2018)
