30/05/2025
Ngày 30/5/2025, tại Tam Đảo, hưởng ứng Ngày Thế giới không thuốc lá 31 tháng 5 và Tuần lễ Quốc gia không thuốc lá (25-31 tháng 5 năm 2025); trong khuôn khổ Dự án “Giảm thiểu ảnh hưởng của thuốc lá tới sức khỏe môi trường và biến đổi khí hậu”, Trung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu (CEPVN) phối hợp với Trung tâm Truyền thông tài nguyên và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức tập huấn với chủ đề “Vạch trần sự hấp dẫn giả tạo - Truyền thông trách nhiệm vì môi trường và sức khỏe cộng đồng”.
“Gánh nặng” từ ngành công nghiệp thuốc lá
Ông Phạm Hồng Quân - Đại diệnTrung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu (CEPVN) phát biểu khai mạc Chương trình
Phát biểu khai mạc Chương trình tập huấn, ông Phạm Hồng Quân, đại diện Trung tâm Bảo vệ môi trường và Ứng phó biến đổi khí hậu (CEPVN) chia sẻ, theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), mỗi năm có tới 8 triệu người chết trên toàn cầu vì các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó, tại Việt Nam, con số này là 40.000 người mỗi năm. Bên cạnh đó, ẩn sâu trong những điếu thuốc lá tưởng như nhỏ bé là một gánh nặng khổng lồ đối với môi trường sinh thái: 4,5 triệu ha đất bị phá huỷ mỗi năm để, kéo theo đó là 84 triệu tấn CO2 phát thải ra môi trường (tương đương với ¼ lượng phát thải năm 2022 của Việt Nam), 840.000 tấn rác thải từ đầu lọc - những “quả bom độc” chứa nicotine, cadmium, arsenic, ngấm vào đất, sông, biển và giết chết hệ sinh thái.
Chia sẻ tại Chương trình, ông Vũ Mạnh Cường, Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khoẻ Trung ương (Bộ Y tế) cho biết, số tiền người Việt chi để mua thuốc lá hàng năm lên tới 49.000 tỷ đồng, chi phí điều trị, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến thuốc lá mỗi năm là 108.000 tỷ đồng. Chính thực trạng này đã tạo ra nhiều áp lực lên hệ thống y tế cộng đồng khi mỗi năm, tại Việt Nam có 103.000 ca tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá.
TS. Nguyễn Đình Đáp chia sẻ những tác động tiêu cực của thuốc lá đối với môi trường sinh thái
Không chỉ gây ra những tác động tiêu cực đối với sức khoẻ của con người, theo TS. Nguyễn Đình Đáp, Viện Hàn lâm khoa học và xã hội, ngành công nghiệp thuốc lá đã “đốt cháy tài nguyên” trong suốt quá trình sản xuất, cụ thể: 600 triệu cây xanh bị chặt mỗi năm để lấy đất trồng thuốc lá, 22 tỷ tấn nước được sử dụng trong suốt quá trình tưới tiêu, chưa kể tới lượng hoá chất từ phân bón, thuốc bảo vệ thực vật được sử dụng trong quá trình chăm sóc… đã góp phần không nhỏ trong việc “đun nóng” trái đất với “sản phẩm” là 25 triệu tấn chất thải rắn, 55 triệu tấn nước thải và 84 triệu tấn khí CO2 tương đương.
Vén màn chiêu trò “tẩy xanh” sản phẩm của ngành công nghiệp thuốc lá
Mặc dù mang đến nhiều “gánh nặng” về kinh tế, sức khoẻ cộng đồng và môi trường, thế nhưng, ngành công nghiệp thuốc lá đã và đang “tô vẽ” hình ảnh sản phẩm của mình như một biểu tượng của sự mạnh mẽ, nam tính. Thậm chí, những thông điệp “ít hại hơn” cũng được lạm dụng để truyền thông, quảng bá cho các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Tuy nhiên, bằng những nghiên cứu khoa học, WHO, CDC Hoa Kỳ và Bộ Y tế các nước đã chỉ ra rằng thuốc lá thế hệ mới vẫn chứa nicotine, kim loại nặng và gây tổn thương phổi, tim mạch và vẫn để lại cho môi trường lượng lớn rác thải khó phân huỷ.
Theo TS. Nguyễn Thu Hương nhận định, các chiến dịch quảng bá về thuốc lá nói chung và thuốc lá thế hệ mới nói riêng mà ngành công nghiệp thuốc lá đưa ra bị “thao túng” bởi mục đích kinh doanh. Từ năm 1950, đầu lọc thuốc lá ra đời và được các công ty thuốc lá xây dựng với hình ảnh như một “bộ lọc” hấp thu một số chất nhựa có liên quan đến bệnh ung thư phổi. Tuy nhiên, các nhà khoa học đã chứng minh, đầu lọc thuốc lá chỉ có thể đổi màu từ trắng sang nâu để tạo cảm giác an toàn cho người hút, thực chất, nó không lọc được các chất độc trong khói thuốc, thậm chí, “bộ lọc” này còn khiến người dùng có nguy cơ bị ung thư phổi cao hơn do phải dùng lực hút mạnh, khiến khói thuốc đi sâu vào các mô phổi và tạo ra thêm hàng ngàn tấn rác thải ra môi trường.
Không dừng lại ở đó, một chiêu trò mới để các công ty thuốc lá “tẩy xanh” sản phẩm của mình là việc tuyên bố về phát minh “đầu lọc phân huỷ sinh học”. Việc quảng bá các bộ lọc phân huỷ sinh học là một ví dụ về chiến dịch tẩy xanh của ngành công nghiệp thuốc lá – tiếp thị hàng hóa thân thiện với môi trường nhằm tăng doanh số, cải thiện danh tiếng của nhà sản xuất và đánh lạc hướng sự chú ý khỏi các hoạt động gây hại cho môi trường.Tuy nhiên, về cấu tạo, đầu lọc thuốc lá được làm từ một loại nhựa hoá dẻo có nguồn gốc từ Cellulose (chất xơ thực vật) đã qua xử lý hoá học. Do đó, đầu lọc khó có thể bị phân huỷ, hậu quả để lại là các chất độc hại bị rò rỉ vào môi trường đất, nước gây ô nhiễm và tàn phá hệ sinh thái thiên nhiên.
Ngoài ra, các công dụng “giảm hại” của các dòng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng cũng được “thổi phồng”, nhằm bảo vệ doanh số của ngành công nghiệp thuốc lá. “Chiêu bài” này đánh vào tâm lý mong muốn hỗ trợ cai nghiện thuốc lá, đồng thời lôi kéo thêm một tệp khách hàng mới là giới trẻ bằng những mẫu mã sản phẩm mới mẻ, độc lạ. Thế nhưng, theo Bộ Y tế của nhiều quốc gia trên thế giới, tỷ lệ mắc bệnh hen suyễn, ho mãn tính hay viêm phế quản mãn tính ở học sinh từng sử dụng thuốc lá điện tử cao hơn hẳn so với nhóm học sinh chưa từng sử dụng. Thêm vào đó, việc dùng pin để làm nóng dung dịch điện tử tạo ra sol khí/ khói cho người dùng chứa thêm khoảng 60 hợp chất hoá học khác so với thuốc lá điếu, đây là nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng nhồi máu cơ tim, xơ vữa động mạch, đột quỵ …
“Thuốc lá nung nóng không xanh. Thuốc lá nung nóng còn gây thêm nhiều tác hại với môi trường và sức khoẻ cộng đồng trên nhiều khía cạnh: thu hoạch thuốc lá khiến nông dân bị đầu độc bởi “bệnh thuốc lá xanh”; sản xuất que làm nóng dẫn đến nạn phá rừng và cạn kiệt nguồn nước; chất thải sau khi sử dụng là pin, nhựa, các kim loại độc hại gây ô nhiễm môi trường đất, nước…; khai thác mỏ để sản xuất HTP gây ra các xung đột, lao động trẻ em …”, bà Nguyễn Thu Hương chia sẻ thêm.
Vai trò của báo chí trong cuộc chiến phòng, chống tác hại của thuốc lá
Ông Vũ Mạnh Cường, Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khoẻ Trung ương (Bộ Y tế) chia sẻ tại Chương trình
Trong cuộc chiến phòng, chống tác hại của thuốc lá, Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khoẻ Trung ương (Bộ Y tế) - Vũ Mạnh Cường nhấn mạnh vai trò báo chí, đặc biệt trong việc nâng cao nhận thức, thúc đẩy phát triển các chính sách về phòng chống tác hại của thuốc lá tại Việt Nam. Tuy vậy, các nhà báo cũng phải đối mặt với những thách thức: áp lực từ ngành công nghiệp thuốc lá; cạnh tranh thông tin trong kỷ nguyên số; hạn chế về nguồn lực và chuyên môn; khó khăn trong việc tiếp cận đối tượng mục tiêu…
Với sự phát triển chóng mặt của hệ thống mạng xã hội, mỗi ngày, người dân Việt Nam tiếp xúc với hàng trăm, hàng ngàn thông tin khác nhau, trong đó đa số là các nội dung ngắn về giải trí. Đối tượng sử dụng các nền tảng này chủ yếu là thế hệ trẻ (dưới 35 tuổi) vì vậy, các thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá dễ dàng bị lu mờ bởi lượng thông tin khổng lồ này. Để cải thiện và nâng cao hiệu quả của việc truyền thông về tác hại của thuốc lá, đại diện Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khoẻ Trung ương cho rằng, cần tổ chức các khoá tập huấn cho nhà báo về tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử và cách phân tích dữ liệu khoa học để nâng cao chất lượng bài viết; đa dạng hoá các nền tảng truyền thông; tăng cường hợp tác liên ngành giữa các cơ quan, đơn vị; tăng cường giám sát, đẩy mạnh các “chiến dịch điều tra” nhằm vạch trần các thủ đoạn của ngành công nghiệp thuốc lá để từ đó góp phần vào hoàn thiện các chính sách, pháp luật về phòng chống tác hại của thuốc lá…
Toàn cảnh Chương trình
Bên cạnh những giải pháp nâng cao hiệu quả tuyên truyền phòng chống tác hại của thuốc lá, các đại biểu đã đưa ra nhiều giải pháp hướng tới mục tiêu “một Việt Nam không khói thuốc”: Thực hiện nghiêm các quy định về BVMT trong sản xuất và sử dụng thuốc lá; Thực hiện vấn đề kiểm kê khí nhà kính, kiểm soát phát thải của ngành công nghiệp thuốc lá; Giảm diện tích trồng cây thuốc lá, đồng thời tạo ra sinh kế cộng đồng cho người nông dân; Bổ sung thuốc lá vào đối tượng chịu thuế BVMT theo nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền”; Áp dụng giải pháp khoa học công nghệ trong xử lý chất thải rắn liên quan đến thuốc lá…
Trung Hiếu - Phùng Quyên
