16/01/2020
Huyện Tủa Chùa (tỉnh Điện Biên) nằm ở độ cao 1.400 m so với mực nước biển, mây mù bao phủ quanh năm nên được ví như “Đà Lạt của miền Bắc”. Không chỉ là vùng đất được biết đến với các lễ hội văn hóa độc đáo, món ăn đặc sắc, những chợ phiên rộn ràng, nơi đây còn nổi tiếng bởi đặc sản chè Tuyết Shan - loại cây thân gỗ cổ thụ, thân to, lá mọc thành từng chùm trên cành, được gọi là “vàng xanh” của núi rừng.
Chè Tuyết Shan góp phần lưu giữ nét đẹp văn hóa và cải thiện đời sống người dân
Hiện Tủa Chùa có khoảng 10.000 cây chè cổ thụ trên 100 năm tuổi, có những cây to, 3 - 4 người ôm không xuể, cao từ 8 - 15 m. Đồng bào người Mông ở Tủa Chùa gọi cây chè Tuyết Shan là “cây bất tử”, vì những cây chè cổ thụ là biểu tượng của sự bền bỉ, sức sống mãnh liệt và trường tồn cùng thời gian. Người dân địa phương gọi loại cây đặc biệt này là chè tuyết, bởi khí hậu khắc nghiệt của mùa đông miền sơn cước khiến cả cây chè bị tuyết trắng bao phủ, nhưng khi xuân đến, cây lại đâm chồi mơn mởn. Một cách lý giải khác cho tên gọi Tuyết Shan là vì những búp chè sau khi chế biến, bên ngoài vẫn giữ được một lớp phấn trắng mỏng, lấm tấm như tuyết. Cây chè Tuyết Shan ở Tủa Chùa sinh trưởng tự nhiên, không cần chăm sóc bằng phân bón, tự thích nghi với điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu, đặc biệt là tiết ra một loại kháng chất chống lại các loại sâu bệnh. Chè Tuyết Shan Tủa Chùa thường được thu hoạch từ tháng 3 đến hết tháng 10 âm lịch hàng năm, nhưng chất lượng chè ngon nhất là hái vào mùa xuân, vì đây là thời gian cây hấp thụ được những tinh túy của trời đất tốt nhất. Để thu hoạch chè Tuyết Shan, người hái phải bắc thang, trèo lên thân cây và hái thủ công bằng tay (chỉ hái những búp chè 1 tôm 2 lá non), sau đó đưa về sao trong lò tôn để diệt men của chè tươi và giữ hương vị thơm ngon tự nhiên. Sao xong, chè được đưa vào cối vò để cánh xoăn lại rồi phơi khô, đánh mốc, tạo màu sắc bắt mắt hơn và cuối cùng là khâu đóng vào túi hút chân không rồi chuyển ra thị trường. Chè Tuyết Shan có 3 loại: Chè ngọt, chè đắng và chè đỏ, hương thơm đặc trưng, màu nước vàng óng như mật ong, khi mới uống, chè có vị hơi đắng chát của lá cây rừng lâu năm, nhưng về sau lại cảm nhận được vị ngọt lưu lại nơi đầu lưỡi. Một ấm trà nhỏ nhưng sau 4 - 5 lần thêm nước, hương vị vẫn thơm, búp trà nở bung ra như những cánh hoa, đây chính là điểm cộng của chè Tuyết Shan Tủa Chùa đối với khách sành trà người Hoa, vì vậy, chè nơi đây luôn có thị trường tiêu thụ ổn định.
Thu hoạch chè Tuyết Shan cổ thụ ở Tủa Chùa
Nhờ khả năng tự thích ứng với sự khắc nghiệt của thời tiết, tích tụ được sương núi, lại không sử dụng bất kỳ loại thuốc bảo quản hay chất hóa học nào nên chè Tuyết Shan Tủa Chùa đảm bảo sạch, an toàn, có nhiều vi chất có lợi cho sức khỏe. Đây là thức uống rất tốt, giúp thanh nhiệt, chống béo phì, tiêu hóa tốt, ngăn ngừa ung thư, chống lão hóa, ổn định đường huyết, thúc đẩy quá trình trao đổi chất, duy trì chức năng tim, huyết quản, dạ dày... Hiện tại, trung bình mỗi hộ thu hoạch khoảng 3 vụ chè/năm với sản lượng 3,5 tạ chè búp khô/vụ, giá bán trung bình 400.000 đồng/kg. Với những đặc tính riêng biệt, nên người tiêu dùng rất ưa chuộng, chè Tuyết Shan cổ thụ Tủa Chùa đã được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam công nhận là sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu liên tục 3 năm 2013, 2014, 2015 và năm 2016 vinh dự được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen. Không chỉ tiêu thụ trong nước, sản phẩm chè Tuyết Shan Tủa Chùa còn được xuất khẩu sang Trung Quốc, Đài Loan…
Cần có chính sách hỗ trợ các dự án chăm sóc và trồng mới cây chè Tuyết Shan cổ thụ
Trong những năm qua, huyện Tủa Chùa đã có nhiều chính sách để đầu tư phát triển cây chè Tuyết Shan đặc sản, góp phần thúc đẩy tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nâng cao thu nhập, ổn định đời sống của người dân. Đảng bộ huyện đã xây dựng Nghị quyết chuyên đề về bảo tồn, phát triển cây chè và đẩy mạnh tuyên truyền, vận động người dân tham gia trồng, chăm sóc, thu hái chè theo đúng quy trình kỹ thuật để nâng cao năng suất và đảm bảo chất lượng sản phẩm. Bên cạnh đó, UBND huyện Tủa Chùa đã thực hiện hiệu quả Dự án Quy hoạch phát triển vùng chè Tuyết Shan tại 4 xã phía Bắc, gồm: Tả Phìn, Sính Phình, Tả Sìn Thàng, Sín Chải. Trong giai đoạn 2013 - 2015, tổng nguồn vốn từ các chương trình, dự án, chính sách phát triển trồng, sản xuất, chế biến chè Tuyết Shan lên tới 5.308,4 triệu đồng, qua đó, tiến hành trồng mới 97,58 ha, nâng tổng số diện tích trồng chè toàn huyện lên 557,4 ha, đạt 93,89% kế hoạch được giao. Dự án góp phần tạo chuyển biến về nhận thức và hành động của nhân dân trong việc tham gia chuyển đổi cơ cấu cây trồng có giá trị kinh tế cao, tập trung cho phát triển Dự án chè cây cao đi sâu vào chất lượng. UBND huyện cũng tích cực chỉ đạo các cơ quan chuyên môn tập trung xây dựng quy trình sản xuất chè an toàn theo Tiêu chuẩn VietGAP; đầu tư nâng cấp nhà xưởng, dây chuyền công nghệ cao để nâng cao chất lượng; đa dạng hóa, đổi mẫu mã các sản phẩm chè nhằm đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng; đẩy mạnh công tác tiếp thị, quảng bá thương hiệu tại các chương trình xúc tiến thương mại để đưa thương hiệu chè Tuyết Shan Tủa Chùa đến với công chúng thông qua các kênh như hội chợ, truyền thông… Ngoài ra, từ năm 2010, được sự quan tâm của UBND tỉnh Điện Biên, Công ty CP giống nông nghiệp Điện Biên phối hợp với UBND huyện Tủa Chùa nâng cấp dây chuyền chế biến, cải tiến bao bì mẫu mã sản phẩm, nhờ vậy, sản lượng chè búp khô ngày càng tăng cao, ý thức của người dân về chăm sóc, bảo vệ cây chè dần được nâng lên.
Chè Tuyết Shan cổ thụ Tủa Sùa được Trung ương Hội Nông dân Việt Nam công nhận là“sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu”
Thực hiện Nghị quyết của Đảng bộ huyện Tủa Chùa, huyện đang phấn đấu đến năm 2020, nâng diện tích chè toàn huyện lên 800 ha. Để đạt được mục tiêu đề ra, thời gian tới, huyện sẽ chỉ đạo các phòng chuyên môn đẩy mạnh tuyên truyền, tổ chức các lớp tập huấn, hướng dẫn khoa học kỹ thuật cho bà con về cách thức trồng và thu hái chè đảm bảo năng suất cũng như chất lượng. Đặc biệt, UBND huyện Tủa Chùa đang tích cực xây dựng, hoàn thiện hồ sơ đăng ký quần thể chè Tuyết Shan cổ thụ là Cây Di sản Việt Nam. Việc được công nhận Cây Di sản Việt Nam sẽ góp phần phát huy hơn nữa sức mạnh bảo tồn của cộng đồng địa phương và nâng cao giá trị của cây chè nơi đây. Hy vọng rằng, với sự quan tâm của chính quyền địa phương, cùng sự quyết tâm của toàn thể người dân, chè Tuyết Shan cổ thụ Tủa Chùa sẽ tiếp tục cắm rễ và vươn xa, khẳng định thương hiệu, có chỗ đứng vững chắc trên thị trường.
Lê Thị Ngọc
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 1/2020)
