15/03/2019
Khu Bảo tồn thiên nhiên (BTTN) Pù Hoạt là một trong ba vùng thuộc Khu dự trữ sinh quyển Miền Tây Nghệ An, nơi đây còn lưu giữ được diện tích rừng nguyên sinh lớn của Việt Nam, với mức độ đa dạng sinh học cao, là vùng trọng điểm với hệ sinh thái đặc trưng tiêu biểu vùng Tây Bắc Nghệ An và giải Bắc Trường Sơn. Nơi đây có hàng trăm loài động thực vật quý hiếm. Đặc biệt, ở Khu bảo tồn này có quần thể sa mu dầu độc đáo, quý hiếm cần được bảo vệ, nhân giống.
Cây sa mu dầu có tên khoa học là Cunninghamia konishii Hayata, thuộc họ Hoàng đàn (Cupressaceae); người Thái miền Tây xứ Nghệ gọi là cây Lông Lênh. Quần thể cây Sa mu dầu phân bố trong những cánh rừng tự nhiên hùng vĩ chạy dọc biên giới Việt - Lào nằm trong sinh cảnh rừng kín thường xanh, mưa mùa nhiệt đới hỗn giao giữa cây lá rộng và cây lá kim. Tại các khu vực rừng giàu vùng giáp biên giới Việt Nam - Lào, trên địa bàn 3 xã Nậm Giải, Hạnh Dịch, Tri Lễ (huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An) xuất hiện trên những đai cao so với mặt nước biển từ 1.200 m đến 1.800 m. Số lượng quần thể Sa mu dầu phân bố tại đây được chia thành 7 khu vực với số lượng cây lên đến hàng nghìn cây, trong đó có những cây đường kính lên tới 3,7m; chiều cao 50 - 60 m.
Những cây sa mu dầu cổ thụ rêu mốc mọc kín cây
Theo các nhà khoa học, đặc điểm sinh thái của loài cây này là cây gỗ to, thường xanh, có thể cao đến hơn 50 m có cây lên tới 70 m, đường kính thân có thể đạt tới 4 - 5 m,tán lá hình tháp. Lá mọc xoắn ốc rất dày đặc, có gốc vặn do đó xếp ít nhiều thành 2 dãy, hình dải, dài 2 - 3 cm, rộng 0,25 cm, thót thành mũi tù, không cứng ở đầu, hơi có răng cưa ở hai mép lá và có 2 dải lỗ khí chủ yếu ở mặt dưới.
Sa mu dầu là loài cây gắn liền với đời sống đồng bào miền núi và nét văn hóa của người dân vùng cao nơi đây. Đối với đời sống người dân nơi đây đồng bào người Mông sử dụng gỗ loài Sa mu dầu vào việc làm mái nhà, ván thưng nhà, làm hàng rào, còn người Thái sử dụng với nhiều công dụng hơn ngoài lợp mái, ván thưng nhà như đồng bào Mông thì họ còn dùng để đóng đồ gia dụng như giường tủ, bàn ghế, bộ Ván ngựa (Giong)... Hiện nay, việc sử dụng gỗ Sa mu dầu được sử dụng nhiều hơn vào việc chế tác đồ gia dụng, gỗ làm nhà như cột, văng, xà, đồ thủ công mỹ nghệ như tượng, tranh, lộc bình, trần gỗ, Lan ri, gỗ ốp tường.
Với đặc tính sinh thái học của loài và tình hình thực tế phân tại Khu BTTN Pù Hoạt đa số các cá thể cây bắt gặp có tuổi thành thục cao, có nhiều cây có đường kính lớn đã thành thục về sinh trưởng, tuy nhiên không thấy sự xuất hiện các cây con vì vậy đây là thách thức lớn cho công tác bảo tồn, phát triển loài. Hơn nữa loài có sự phân bố ở những vị trí địa hình hiểm trở dọc theo khe suối, vách đá có độ dốc lớn và thường tập trung ở những khu vực giáp biên giới Việt Nam - Lào nên vấn đề thu hái và gieo ươm cây con để thực hiện việc phát triển loài rất khó khăn. Hiện nay, việc nhân giống gieo ươm loài cây này mức độ thành công thấp và khó tiến hành, cần nhiều sự đầu tư nghiên cứu, nhiều tiền của và thời gian.
Khu BTTN Pù Hoạt nằm trên sườn Bắc của dãy Trường Sơn về phía Tây Bắc của tỉnh Nghệ An, có độ cao từ 200 m đến 2.457 m, trên địa bàn huyện Quế Phong. Đây thực sự là một kho tàng về đa dạng sinh học, lưu giữ các nguồn gen của nhiều loài động, thực vật quý hiếm và đặc hữu như: Pơ mu, sa mu dầu, bách xanh, lan kim tuyến, voọc xám, vượn má trắng, gà lôi vằn, mang lớn, mang Pù Hoạt; đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc phòng hộ đầu nguồn, giữ và cung cấp nguồn nước tưới, điều hòa khí hậu, BVMT.
Hồng Cẩm
