05/09/2018
Trong những năm qua, cùng với sự phát triển kinh tế, ngành Sơn ở nước ta đã phát triển nhanh chóng (đạt mức tăng 8 - 10% trong năm 2017), với nhiều loại sản phẩm đa dạng, phong phú,đáp ứng yêu cầu của khách hàng.Tuy nhiên, sự phát triển của ngành sơn cũng kéo theo các hệ lụy về ô nhiễm môi trường. Để nâng cao năng lực sản xuất và giảm thiểu chất thải, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, ngành sơn đã áp dụng nhiều giải pháp sản xuất sạch hơn (SXSH), nhằm thay đổi mô hình sản xuất theo hướng bền vững, thân thiện với môi trường.
Theo thống kê của Hiệp hội Sơn và mực in Việt Nam (VPIA), nước ta có hơn 500 cơ sở sản xuất sơn nước, với nhiều nhãn hiệu khác nhau. Hiện ngành Sơn đang tiêu thụ nhiều dung môi hữu cơ nhất trên thị trường công nghiệp (chiếm trên 44% lượng dung môi tiêu thụ trên thị trường, bao gồm cả mực in) và một phần dung môi được thải ra môi trường dưới dạng khí và lỏng.Ngoài ra, trong quá trình sản xuất sơn phải sử dụng một lượng lớn hóa chất, nên sẽ thải ra nước thải có hàm lượng SS, COD cao, cùng với đó,các chất tạo màng, dung môi, bột màu, phụ gia biến tính và hóa dẻo đều gây ô nhiễm môi trường với độ phân tán cao.Bên cạnh đó, việc sử dụng bột màu chứa các ôxit kim loại, trong đó có các kim loại nặng độc hại cũng sinh ra, phát thải dưới dạng bụi,một số chất độc hại khác cũng phát sinh từ công đoạn trộn nguyên liệu trước khi ủ hỗn hợp nguyên liệu.Một lượng nhất định bột màu dính ở các thùng, bao bì… được thải ra môi trường dưới dạng chất thải rắn. Như vậy, các chất thải của ngành sơn nếu không được xử lý tốt, sẽ gây tác động tiêu cực tới môi trường.
Để đảm bảo lợi ích kinh tế và môi trường,việc áp dụng giải pháp SXSH đã giúp các doanh nghiệp (DN) ngành sơn tiết kiệm năng lượng, giảm chất thải, giải phápgiảm chi phí đầu vào và chi phí xử lý môi trường, đồng thời nâng cao chất lượng, hạ giá thành sản phẩm.Nhiều DN ngành sơn đã luôn đổi mới sáng tạo, đa dạng sản phẩm, phát triển những tính năng độc đáo để tạo dựng được thương hiệu. Điển hình như Công ty TNHH Sơn Nero đã sản xuất sản phẩm sơn chống thấm trang trí, có chất lượng tương đương sản phẩm ngoại nhưng có giá bán thấp hơn từ 30 - 50%. Bên cạnh đó, Công ty còn có các sản phẩm sơn ngoại thất ứng dụng công nghệ Nano UV Shield,với tính năng chống các bon hóa cao, độ bền màu được duy trì lâu dài. Tương tự, Sơn Kova cũng hấp dẫn người tiêu dùng với hàng loạt tính năng mới như chống cháy, diệt khuẩn, chống bám bụi…Tuy nhiên, hiện nay, tỷ lệ các DN ngành sơnáp dụng SXSH chưa cao, nguyên nhân là do các DN chưa nhận thấy lợi ích của SXSH nên cho rằng, SXSH là việc xây dựng hệ thống xử lý chất thải sẽ làm tăng chi phí. Nhiều DN vẫn duy trì hệ thống công nghệ sản xuất cũ, với công đoạn pha trộn sản xuất sơn thủ công. Đặc biệt, do hạn chế về năng lực kỹ thuật, dẫn đến không tiết kiệm năng lượng, gây phát thải cao; các chuyên gia tư vấn về SXSH còn thiếu.
Sơn Califo an toàn và thân thiện với môi trường
Trong những năm tới, ngành sơn đã đặt ra mục tiêu trở thành một ngành kinh tế mạnh với tốc độ tăng trưởng cao và bền vững. Để đạt được mục tiêu trên, ngành sơn cần đẩy mạnh thực hiện các giải pháp SXSH sau:
Thứ nhất, cần chuyển đổi sản xuất các loại sơn sử dụng dung môi ít độc hại (sơn có hàm lượng rắn cao; sơn bột; sơn gốc nước nhũ tương). Do các dung môi hữu cơ dùng trong sản xuất sơn thường chứa vòng thơm vì các đặc tính bay hơi nhanh, tạo bề mặt sơn đẹp. Tuy nhiên, các dung môi khi bay hơi lại rất độc hại cho môi trường và con người. Việc thay các hóa chất độc hại này bằng các tác nhân hóa sinh sẽ làm giảm độ độc của dòng thải. Nên sử dụng loại dung môi este của axit lactic là sản phẩm của quá trình lên men đường có thể hòa tan nhiều loại nhựa như epoxy, acrylic, alkids, polyester. Loại dung môi này ít độc, có khả năng phân hủy sinh học, độ bay hơi thấp nên ít phát tán vào môi trường, ngoài ra loại dung môi này chưng cất dễ dàng thu hồi sử dụng lại. Nên thay thế các bột màu chứa kim loại chì và crom bằng các bột màu khác. Thay thế thủy ngân và chì trong tác nhân chống nấm mốc sơn bằng tác nhân chống nấm mốc sinh học.
Thứ hai, áp dụng các biện pháp quản lý nội vi, kiểm soát vận hành sản xuất sơnsẽ mang lại những hiệu quả trong giảm thiểu phát thải hóa chất vào môi trường. Việc thực hiện biện pháp này đơn giản,không cần chi phí như lên kế hoạch sản xuất thích hợp theo thứ tự màu từ nhạt đến đậm.Đối với việc sản xuất sơn lớn, cần xác định công thức pha kỹ lưỡng trong phòng thí nghiệm để đảm bảo đơn công nghệ pha là chính xác. Đồng thời, cần thống kê về nguyên liệu thô sử dụng cho các loại sản phẩm khác nhau trên máy tính,giúp xác định nguyên liệu thô tổn thất ở từng công đoạn. Nên ghi chép về lượng chất thải trên máy tính, để biết được lượng phát thải và nguồn phát thải, sau đó tìm nguyên nhân, thực hiện các giải pháp giảm chất thải phát sinh.
Thứ ba, giảm tiêu thụ năng lượng, bụi và nước trong quá trình sản xuất sơn thông qua kiểm soát thời gian muối ủ, nghiền, khuấy, sử dụng các động cơ có công suất hợp lý, hiệu suất cao, kiểm soát áp suất nén và nhiệt độ làm lạnh tối ưu. Bằng các biện pháp này có thể giảm tiêu thụ điện tới 30% so với mức hiện tại.Cũng như điện, cần phải giảm tiêu thụ nước, thông qua các biện pháp tránh rò rỉ, chảy tràn hay rửa thiết bị bằng vòi phun áp lực…, có thể giảm tới 80% lượng nước rửa (so với khi rửa bằng vòi nước thường). Quá trình tháo vật liệu bột và trộn phát sinh bụi chứa các kim loại nặng độc hại, gây ô nhiễm môi trường. Do đó, cần sử dụng hệ thống hút bụi, lọc bụi túi, sau đó thu hồi lượng bụi bột để sử dụng lại. Giải pháp này giúp giảm lượng bụi hóa chất phát tán ra môi trường và giảm được tổn thất nguyên liệu. Có thể thu hồi được khoảng 80-90% lượng bụi thải.
Thứ tư, cần phải sử dụng chất pha loãng để làm giảm độ nhớt của sơn khi tạo màng phủ và đảm bảo các tính chất cần thiết khác của sơn. Dilulin là chất pha loãng có nguồn gốc từ dầu lanh có khả năng làm giảm độ nhớt của quá trình tạo màng phủ của nhựa alkyd và urethane, hoặc tungsolve có nguồn gốc từ dầu cây tung (cùng họ cây trầu) cũng làm giảm lượng phát thải. Ngoài ra, quá trình tự động hóa các công đoạn trong quy trình sản xuất sơn sẽ đảm bảo kiểm soát các thông số sản xuất một cách chuẩn xác, giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất và giảm chất thải vào môi trường.
Thứ năm, ngành sơn cần xây dựng và thực hiện lộ trình đổi mới công nghệ theo hướng thân thiện với môi trường… nhằm đáp ứng các yêu cầu của thị trường. Bên cạnh đó, các nhà sản xuất sơn cần áp dụng tiêu chuẩn sản xuất xanh, xử lý nước thải, giải pháp tái chế phụ phẩm phát sinh trong sản xuất.
Nguyễn Văn Cường
Đại học Công nghiệp TP. Hồ Chí Minh
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 8/2018)
