29/04/2025
Theo Thứ trưởng Bộ NN&MT Lê Công Thành, trước tình hình ô nhiễm không khí có chiều hướng gia tăng, Bộ NN&MT, đầu mối là Cục Môi trường đã và đang phối hợp với các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp triển khai nhiều nhiệm vụ trọng tâm, trong đó cơ bản là xây dựng nhiệm vụ, dự án kiểm kê phát thải tại khu vực kinh tế trọng điểm phía Bắc, phía Nam, phục vụ cho việc phân tích, đánh giá dữ liệu, xây dựng các mô hình hóa và kịch bản dự báo ô nhiễm không khí. Hiện tại Bộ đang chạy thử nghiệm mô hình dự báo chất lượng không khí trong 48 giờ tại Trung tâm quan trắc môi trường miền Bắc. Bộ cũng đang hoàn thiện Kế hoạch hành động quốc gia khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí, với các mục tiêu cụ thể đến giai đoạn 2025 - 2030, với từng nhóm giải pháp như năng lượng, nguồn thải, giao thông, xây dựng. Song song với đó, Bộ NN&MTđã chủ động các hoạt động hợp tác quốc tế và huy động nguồn lực; phối hợp với các tổ chức quốc tế như UNDP, ADB, Worldbank, UNEP các tập đoàn và Tổng công ty như Vingroup... để triển khai các dự án thí điểm, phát triển mạng lưới trạm đo nhanh chất lượng không khí, thúc đẩy chuyển giao công nghệ, giao thông xanh và huy động nguồn lực tài chính, kỹ thuật nhằm cải thiện chất lượng không khí. Dự kiến trong thời gian sắp tới, Bộ sẽ tổ chức 2 đoàn công tác; trong đó, có đoàn công tác cấp cao của Bộ trưởng về trao đổi kinh nghiệm, học tập kinh nghiệm của Bắc Kinh trong cải thiện, kiểm soát, quản lý chất lượng không khí. Tuy nhiên, Thứ trưởng Lê Công Thành cho rằng, cải thiện chất lượng không khí không phải là nhiệm vụ của riêng Bộ NN&MT, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, bên cạnh mục tiêu phát triển kinh tế hai con số trong giai đoạn tới, chúng ta phải chú trọng BVMT, nhất là môi trường không khí.
Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường, Bộ NN&MT thông tin, tới đây Quy chuẩn Việt Nam về khí thải đối với xe máy sẽ được ban hành trong tháng 5 hoặc tháng 6/2025. Theo đó, các quy định về khí thải sẽ chặt chẽ hơn, có lộ trình áp dụng với từng địa phương, đặc biệt là tại các đô thị lớn đang ô nhiễm nặng như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh. Việc lấy ý kiến Dự thảo Quy chuẩn đang được Bộ NN&MT thực hiện tương tự với tiêu chuẩn khí thải ô tô. Việc ban hành quy chuẩn về khí thải xe máy là một trong số những giải pháp để giảm thiểu tình trạng ô nhiễm không khí đang trở thành vấn đề nhức nhối hiện nay, nhất là tại các đô thị lớn.
Dẫn kết quả quan trắc năm 2024, ông Lê Hoài Nam cho hay, chỉ số bụi mịn PM2.5 tại hầu hết các tỉnh thành phía Bắc (như Hà Nội, Hà Nam, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình, Thái Nguyên) đều vượt quy chuẩn. Trong các nguyên nhân được chỉ ra, hoạt động giao thông như khí thải, bụi đường... được xếp cao nhất với tỷ lệ đóng góp hơn một nửa so với các nguồn khác như công nghiệp, xây dựng, đốt mở như rơm rạ, rác thải ngoài trời, dân sinh... Đối với nguồn thải từ phương tiện giao thông, Việt Nam hiện có trên 70 triệu xe môtô, xe máy đăng ký lưu hành, trong đó, hơn 45 triệu đang được người dân sử dụng hàng ngày. Xe máy là nguồn phát thải ô nhiễm lớn nhất, nhưng chưa được kiểm soát vì Luật Giao thông đường bộ cũ chưa quy định.
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương chia sẻ, ô nhiễm không khí hiện đang là một thách thức môi trường ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, sự phát triển kinh tế - xã hội và sinh hoạt của người dân, nhất là những người dễ bị tổn thương như trẻ em, người cao tuổi, phụ nữ có thai, người mắc các bệnh mãn tính, người lao động làm việc ngoài trời. Ô nhiễm không khí cũng làm gia tăng gánh nặng bệnh tật, làm tăng các trường hợp nhập viện, tăng chi phí và thời gian điều trị, từ đó làm tăng sức ép và quá tải tại các cơ sở y tế và ảnh hưởng đến chất lượng điều trị. Chúng ta muốn phát triển bền vững cần phải làm chủ việc cải thiện chất lượng không khí và chủ động bảo vệ, nâng cao sức khỏe toàn dân.
Cũng theo Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương, thời gian qua, Việt Nam đã nỗ lực trong công tác quản lý chất lượng môi trường không khí, tuy nhiên vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức như: Thiếu nguồn lực thực thi chính sách, thiếu kiến thức và trình độ kỹ thuật khoa học và công nghệ, thiếu mối liên kết đa ngành. Một số nghiên cứu gần đây tại Việt Nam cho thấy, ô nhiễm không khí có liên quan đến sự gia tăng mắc các bệnh viêm đường hô hấp, viêm phổi tắc nghẽn mãn tính, hen, dị ứng, các bệnh tim mạch như tăng huyết áp, đau thắt ngực, suy tim và một số bệnh về da, niêm mạc... Trên cơ sở đó, Thứ trưởng kêu gọi sự hỗ trợ, chia sẻ kinh nghiệm và nguồn lực từ các tổ chức quốc tế hướng đến “chủ động phòng ngừa bảo vệ môi trường, trong đó có môi trường không khí”. Thứ trưởng Bộ Y tế, nhấn mạnh, đây không phải là trách nhiệm riêng của Bộ, ngành nào mà là nhiệm vụ chung của các Bộ, ngành, địa phương, các tổ chức chính trị xã hội, các cơ quan đơn vị, các doanh nghiệp và mỗi người dân.
PGS.TS. Nguyễn Thị Trang Nhung, trường Đại học Y tế Công cộng Hà Nội, chuyên gia Viện Đào tạo và Nghiên cứu sức khỏe trẻ em dẫn kết quả khảo sát nghiên cứu năm 2021 cho biết, tại Việt Nam chỉ có 6 tỉnh, thành phố có chất lượng không khí đạt chuẩn QCVN 05:2013 (25µg/m3). Đáng chú ý, không tỉnh, thành phố nào có chất lượng không khí đạt mức quy chuẩn của WHO (5µg/m3). Ô nhiễm không khí có liên quan đến số ca trẻ em nhập viện vì nhiễm trùng hô hấp ngày càng gia tăng. Sự gia tăng nồng độ bụi PM10, NO2, SO2 trong mùa khô có liên quan đến việc gia tăng số ca nhập viện do nhiễm trùng đường hô hấp ở trẻ nhỏ.
Trước tình trạng đáng lo ngại về ô nhiễm không khí, ông Lê Hoài Nam đề xuất 6 giải pháp trọng tâm sau: (i) Kiểm kê, giám sát chặt chẽ nguồn phát sinh khí thải; (ii) Cơ quan quản lý, các địa phương phải siết chặt những quy định về tiêu chuẩn, quy chuẩn khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ; đẩy mạnh hoạt động chuyển đổi phương tiện xanh, không phát thải; sử dụng nhiên liệu sạch, thân thiện với môi trường, phương tiện công cộng; (iii) Ưu tiên bố trí nguồn lực cho hệ thống quan trắc môi trường; (iv) Các địa phương cần đẩy mạnh tổ chức thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm, giám sát các nguồn thải khí thải (đặc biệt là từ các điểm đốt mở, đốt rác thải, đốt sinh khối, đốt phụ phẩm nông nghiệp, rơm rạ, khu vực xây dựng; nguồn điểm từ các cơ sở sản xuất công nghiệp); (v) Tăng cường công tác thông tin, truyền thông về chất lượng môi trường không khí; (vi) Các cơ quan chuyên môn cần rà soát, tham mưu cho Chính phủ xây dựng chính sách lớn, có tầm quan trọng vĩ mô liên quan đến chất lượng không khí, trong đó cần xây dựng Luật không khí.
Theo bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện UNDP tại Việt Nam, giải quyết ô nhiễm không khí là bước đi thiết yếu để Việt Nam đạt được các mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030. Điều này đòi hỏi sự cải thiện hệ thống quan trắc, nâng cao năng lực dự báo và xây dựng dữ liệu đầy đủ về các nguồn phát thải. Bà Ramla Khalidi cũng nhấn mạnh, việc giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí đòi hỏi một cách tiếp cận đa bên, đa ngành, với sự phối hợp hiệu quả giữa Trung ương và địa phương, cùng với sự tham gia tích cực của các ngành then chốt, doanh nghiệp, trường đại học, truyền thông và các đối tác cộng đồng. Hỗ trợ vai trò lãnh đạo của Chính phủ, UNDP và WHO cam kết đồng hành cùng các cơ quan Trung ương, tỉnh/thành phố tại Việt Nam nhằm tăng cường quản trị và dữ liệu trong quản lý chất lượng không khí, xử lý các nguồn gây ô nhiễm và thúc đẩy sự tham gia của người dân.
Chia sẻ kinh nghiệm của Bắc Kinh, nơi từng chịu ảnh hưởng nặng nề của khí thải từ phương tiện giao thông tại Trung Quốc, PGS. Zhang Shaojun, Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc) cho biết, nhờ thực hiện đồng bộ các tiêu chuẩn khí thải, tiêu chuẩn nhiên liệu và ứng dụng công nghệ kiểm soát tích hợp giữa phương tiện - nhiên liệu - giao thông, thành phố này đã cắt giảm 94 - 99% lượng khí thải ô nhiễm từ xe cộ so với kịch bản không kiểm soát. Các tác nhân ô nhiễm từ giao thông đường bộ CO, HC, NOX và PM2.5 đã giảm lần lượt 86%, 70%, 43% và 86% vào năm 2020 (so với năm 2000). Đối với Việt Nam, ông Zhang Shaojun cho rằng, việc xác định và kiểm soát hiệu quả các nguồn phát thải chính cần được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược môi trường trong giai đoạn phát triển tới.
Theo bà Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, chất lượng không khí kém là một trong những rủi ro lớn nhất đối với sức khỏe cộng đồng hiện nay. Nếu không hành động kịp thời, chúng ta sẽ phải trả giá bằng sự xói mòn của những thành tựu y tế đã dày công vun đắp trong nhiều thập kỷ. WHO cam kết tiếp tục cùng tham gia với Bộ Nông nghiệp và Môi trường hỗ trợ Chính phủ Việt Nam thực hiện các cam kết để mang lại bầu trời xanh, bà Angela Pratt khẳng định.
Phạm Văn Ngọc
