02/01/2019
Chỉ số Hành tinh Sống cho thấy, trung bình quần thể các loài động vật có xương sống trên toàn cầu đã giảm 60% trong hơn 40 năm qua. Yếu tố chính gây ra sự mất mát về đa dạng sinh học hiện nay đó là việc khai thác quá mức tài nguyên và hoạt động nông nghiệp. Hai yếu tố này liên quan tới nhu cầu tiêu thụ ngày càng gia tăng của con người.
Đó là một trong những cảnh báo được đưa ra tại Báo cáo Hành tinh Sống 2018 của Tổ chức Quốc tế về Bảo vệ thiên nhiên (WWF). Báo cáo cho biết, sự khai thác tài nguyên thiên nhiên của con người đang đẩy thiên nhiên tới bờ vực. Báo cáo, đưa ra một bức tranh đáng lo ngại về tác động của các hoạt động con người lên tới các loài động thực vật hoang dã, rừng, biển, sông ngòi và khí hậu trên toàn cầu.
Báo cáo đã chứng minh, các cánh rừng, đại dương và dòng sông đang phải chịu đựng dưới tác động của con người. Sự sụt giảm về số lượng các loài hoang dã và sinh cảnh tự nhiên là một chỉ số về những tác động và áp lực mà con người đang gây ra cho Trái đất. Những điều cơ bản nhất để duy trì sự sống của loài người, đó là thiên nhiên và đa dạng sinh học đang bị phá hoại. Tính tổng thể trên toàn cầu, thiên nhiên cung cấp các dịch vụ trị giá 125 nghìn tỷ USD mỗi năm.
Chỉ số Hành tinh Sống theo dõi xu hướng phát triển quần thể của các loài hoang dã. Theo những dữ liệu mới nhất hiện có, số lượng các loài cá, chim, động vật có vú, động vật lưỡng cư và bò sát đã giảm trung bình 60% từ năm 1970 - 2014. Báo cáo chỉ ra những mối đe dọa lớn nhất đối với các loài có liên hệ trực tiếp tới các hoạt động của con người, bao gồm suy giảm, mất sinh cảnh sống và việc khai thác quá mức động thực vật hoang dã. Từ những dòng sông và rừng nhiệt đới, cho tới rừng ngập mặn và núi cao, khắp mọi nơi trên Trái đất, quần thể các loài hoang dã sụt giảm một cách nhanh chóng kể từ những năm 1970.
Nhu cầu sử dụng ngà voi đã góp phần làm giảm quần thể những loài này
Báo cáo đặt ra một kế hoạch nhằm tạo ra sự thay đổi, trong đó có Việt Nam. Việt Nam đang phải đối mặt với tình trạng suy giảm quần thể các loài hoang dã. Nhu cầu của người Việt đối với ngà voi và sừng tê giác châu Phi đã góp phần làm giảm quần thể những loài này, thổi bùng lên các thương vụ buôn bán bất hợp pháp các loài hoang dã trên toàn cầu. Các loài động vật có xương sống của Việt Nam cũng bị sụt giảm nghiêm trọng, phần lớn là do việc đặt bẫy trộm - loại bẫy làm bằng dây kim loại và giết chết bất kể loài nào dính phải. Năm 2010, WWF công bố sự tuyệt chủng của loài tê giác tại Việt Nam. Cá thể tê giác cuối cùng bị giết chết để lấy sừng. Hiện tại, WWF đang hỗ trợ thực hiện bảo tồn quần thể voi hoang dã của Việt Nam, hiện chỉ còn khoảng 100 cá thể.
Hoạt động của con người đang làm suy yếu khả năng hỗ trợ của thiên nhiên
Trong những thập kỷ gần đây, các hoạt động của con người đã tác động nghiêm trọng tới sinh cảnh và nguồn tài nguyên thiên nhiên mà các loài hoang dã và con người đều phụ thuộc, bao gồm đại dương, rừng, rạng san hô, đất ngập nước và rừng ngập mặn. Trong vòng 50 năm, diện tích rừng Amazon đã biến mất 20%, trong khi đó Trái đất mất đi khoảng một nửa rạn san hô tại vùng nước nông trong 30 năm qua.
Báo cáo cũng tập trung vào tầm quan trọng của thiên nhiên đối với sức khỏe và sự thịnh vượng của loài người, cũng như đối với xã hội và các nền kinh tế. Trên toàn cầu, ước tính hàng năm thiên nhiên cung cấp những dịch vụ trị giá 125 nghìn tỷ USD. Ngoài ra, thiên nhiên còn cung cấp không khí và nước sạch, thực phẩm, năng lượng, thuốc và các sản phẩm và nguyên liệu khác.
Một lộ trình hành động vì thiên nhiên
Sự khỏe mạnh của thiên nhiên, sự thịnh vượng của con người và tương lai của hành tinh có sự liên kết chặt chẽ với nhau. Bằng chứng cho thấy, hai chương trình - sự phát triển của con người và thiên nhiên - phải cùng gặp nhau tại một điểm nếu toàn cầu muốn xây dựng một tương lai bền vững. Báo cáo Hành tinh Sống 2018 nhấn mạnh các cơ hội mà cộng đồng quốc tế phải thực hiện từ nay tới 2020, nhằm bảo vệ và phục hồi thiên nhiên. Năm 2020 là một mốc quan trọng bởi các nhà lãnh đạo sẽ xem xét tiến độ thực hiện Mục tiêu Thiên niên Kỷ, thỏa thuận Khí hậu Pari và Công ước về Đa dạng sinh học (CBD).
WWF kêu gọi cộng đồng, doanh nghiệp, chính phủ mỗi quốc gia hãy huy động nguồn lực, đưa ra một khung thỏa thuận toàn diện cho con người và thiên nhiên trong khuôn khổ thực hiện CBD - một công ước nhằm thúc đẩy các hành động từ lĩnh vực công và tư để bảo vệ, phục hồi thiên nhiên và đa dạng sinh học trên toàn cầu, đồng thời thay đổi xu hướng suy thoái đang diễn ra.
Báo cáo Hành tinh Sống 2018 là ấn phẩm thứ 12 của WWF, phát hành hai năm một lần. Chỉ số Hành tinh sống của báo cáo lần này theo dõi xu hướng phát triển quần thể của 4.005 loài động vật có xương sống từ năm 1970 tới năm 2014.
Nguyễn Phương Ngân
WWF tại Việt Nam
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 12/2018)
