08/04/2014
Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Hiến pháp năm 2013) đã được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 6 thông qua ngày 28/11/2013 nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng, bảo vệ, phát triển đất nước và hội nhập quốc tế.
So với Hiến pháp năm 1992, Hiến pháp năm 2013 có nhiều điểm mới cả về nội dung và kỹ thuật lập hiến; thể hiện rõ và đầy đủ hơn bản chất dân chủ, tiến bộ của Nhà nước và chế độ ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội; quy định rõ ràng, đúng đắn và đầy đủ về chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học, cộng nghệ và môi trường; quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, bảo vệ Tổ quốc; tổ chức bộ máy nhà nước, hiệu lực và quy trình sửa đổi Hiến pháp. Những quy định này đã thể hiện quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước và ý nguyện của nhân dân về đổi mới toàn diện, hội nhập quốc tế sâu rộng và phát triển bền vững trên 3 trụ cột chính: Kinh tế - xã hội - môi trường. Đây là cơ sở hiến định, bảo đảm về mặt chính trị-pháp lý để phát triển kinh tế - xã hội của nước ta trong thời kỳ mới.
Hiến pháp năm 2013 gồm 11 chương, 120 điều, trong đó có một số quy định liên quan đến lĩnh vực TN&MT. Lần đầu tiên, Hiến pháp ghi nhận quyền con người đối với môi trường: “Mọi người có quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ BVMT” (Điều 43). Đồng thời, Hiến pháp cũng bổ sung trách nhiệm của Nhà nước, tổ chức, cá nhân trong công tác BVMT và quản lý tài nguyên thiên nhiên: “Nhà nước có chính sách BVMT; quản lý, sử dụng hiệu quả, bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên; bảo tồn thiên nhiên, đa dạng sinh học, chủ động phòng chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu; Nhà nước khuyến khích mọi hoạt động BVMT, phát triển, sử dụng năng lượng mới, năng lượng tái tạo” (Khoản 1, 2 Điều 63 được sửa đổi trên cơ sở Điều 29 và Điều 112, Hiến pháp 1992).
Tại Khoản 3, Điều 63 của Hiến pháp ghi nhận nguyên tắc người gây thiệt hại môi trường phải khắc phục hậu quả, bồi thường thiệt hại: “Tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm môi trường làm suy kiệt tài nguyên thiên nhiên và suy giảm đa dạng sinh học phải bị xử lý nghiêm và có trách nhiệm khắc phục, bồi thường thiệt hại”.
Hiến pháp tái khẳng định, các loại tài nguyên là tài sản công, thuộc sở hữu toàn dân và Nhà nước là đại diện chủ sở hữu: “Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý” (Điều 53; được sửa đổi trên cơ sở Điều 17, Hiến pháp 1992).
Chủ tịch nước Trương Tấn Sang ký Lệnh công bố Hiến pháp năm 2013
Có thể thấy rõ, BVMT đã được chú trọng, đặt ngang tầm với các lĩnh vực khác, cụ thể, tại Điều 50, BVMT đã được ghi nhận là nhiệm vụ ưu tiên, trước cả công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước: “Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, phát huy nội lực, hội nhập, hợp tác quốc tế, gắn kết chặt chẽ với phát triển văn hóa, thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, BVMT, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” (Điều 50, được sửa đổi, bổ sung trên cơ sở Điều 15 và Điều 43, Hiến pháp 1992).
Hiến pháp năm 2013 quy định Chính phủ thống nhất quản lý về môi trường: “Chính phủ có nhiệm vụ thống nhất quản lý về kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục, y tế, khoa học, công nghệ, môi trường, thông tin, truyền thông, đối ngoại, quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội; thi hành lệnh động viên, lệnh ban bố tình trạng khẩn cấp và các biện pháp cần thiết khác để bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm tính mạng, tài sản của nhân dân. (Điều 96, được sửa đổi, bổ sung trên cơ sở các Điều 24, 26, 30, 36, 39, 41, 109, 112, Hiến pháp 1992).
Hiến pháp năm 2013 đã phản ánh được ý chí, nguyện vọng của đông đảo các tầng lớp nhân dân; thể hiện rõ và đầy đủ hơn bản chất dân chủ, tiến bộ của Nhà nước và chế độ ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội; quy định rõ ràng, đúng đắn và đầy đủ về chế độ chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ và môi trường, quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân. Với những quy định về quyền con người và trách nhiệm, nghĩa vụ của cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân được quy định trong Hiến pháp là nền tảng cho công tác BVMT hướng tới sự phát triển bền vững tạo điều kiện cho Việt Nam trở thành một nước dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng và văn minh...
Lê Thị Anh Xuân
Hội Luật gia Hà Nội
Nguồn: Tạp chí Môi trường, số 3/2014
