04/10/2024
Nhằm nâng cao hiểu biết về tác động của biến đổi khí hậu đối với người cao tuổi, người trẻ tuổi cũng như các ưu tiên, quan tâm của họ trong thích ứng với tác động của biến đổi khí hậu và phát thải khí nhà kính; đồng thời đưa ra một số khuyến nghị chính sách để tăng cường khả năng ứng phó với biến đổi khí hậu thông qua cách tiếp cận liên thế hệ, ngày 4/10/2024, tại Hà Nội, Tổ chức HelpAge International tại Việt Nam (HAI) phối hợp với Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) tổ chức Tọa đàm “Thúc đẩy cách tiếp cận liên thế hệ trong thích ứng với biến đổi khí hậu và già hóa dân số nhanh ở Việt Nam”.
Quang cảnh Tọa đàm
Việt Nam là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất trên thế giới trước biến đổi khí hậu và thường xuyên phải đối mặt với nhiều rủi ro từ các loại hình thiên tai với tần suất và cường độ ngày càng tăng. Việt Nam cũng là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Theo Tổng cục Thống kê, tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên trong tổng dân số đã tăng đáng kể trong hơn một thập kỷ qua, từ 8,68% (7,45 triệu người) năm 2009 lên 12,8% (12,6 triệu người) năm 2021 và dự kiến sẽ đạt gần 17% (17,9 triệu người) vào năm 2030. Dự báo, đến năm 2036, cơ cấu dân số của Việt Nam dự kiến sẽ chuyển từ xã hội "già hóa" sang xã hội "già" và người cao tuổi sẽ chiếm 20% dân số (với khoảng 22,29 triệu người), có nghĩa cứ 5 người thì có 1 người là người cao tuổi. Bên cạnh đó, theo dữ liệu dân cư quốc gia, năm 2023, số người cao tuổi Việt Nam là 16,1 triệu người, chiếm hơn 16% tổng dân số. Điều này có nghĩa là Việt Nam có thể sẽ đạt cơ cấu dân số già sớm hơn so với dự báo.
So với các đối tượng khác, người cao tuổi có xu hướng bị ảnh hưởng nghiêm trọng hơn khi phải đối mặt với thiên tai, thời tiết cực đoan và tác động của biến đổi khí hậu, cả về sức khỏe, sinh kế và chất lượng cuộc sống nói chung. Trong bối cảnh quá trình già hóa dân số đang diễn ra nhanh, để ứng phó hiệu quả với biến đổi khí hậu, thiên tai cực đoan và đảm bảo không ai bị bỏ lại phía sau thì không chỉ dừng ở việc xem xét các nhu cầu đặc biệt và tính dễ bị tổn thương của người cao tuổi mà cần khuyến khích sự tham gia chủ động của họ, đặc biệt trong các hoạt động cộng đồng dựa trên cách tiếp cận liên thế hệ.
Phát biểu tại Tọa đàm, Giám đốc quốc gia Tổ chức HAI Trần Bích Thủy cho biết, tiếp cận liên thế hệ là việc khuyến khích 2 hoặc nhiều hơn các thế hệ cùng hợp tác và làm việc cùng nhau vì lợi ích chung, thúc đẩy sự trao đổi, hiểu biết, tôn trọng lẫn nhau. Các biện pháp can thiệp liên thế hệ thường tập hợp người cao tuổi và người trẻ lại để cùng thực hiện các hoạt động hoặc nhiệm vụ nhằm khuyến khích sự gắn kết giữa các thế hệ, đồng thời giải quyết các vấn đề ảnh hưởng đến một hoặc cả hai nhóm tuổi cũng như cộng đồng rộng lớn hơn. Cách tiếp cận này đã được Tổ chức HAI áp dụng trong thích ứng với già hóa dân số tại Việt Nam trong gần 20 năm qua thông qua mô hình Câu lạc bộ Liên thế hệ tự giúp nhau đã được nhân rộng ra toàn quốc. Phương pháp tiếp cận liên thế hệ có thể giúp tăng cường sự thấu hiểu, tôn trọng, hợp tác và hỗ trợ lẫn nhau, phát huy các thế mạnh riêng và bù đắp các điểm hạn chế của mỗi thế hệ, từ đó tạo ra sự đoàn kết và sức mạnh cộng đồng - yếu tố thành công trong mọi lĩnh vực.
Thông qua tìm hiểu kiến thức, hiểu biết của người dân ở các nhóm tuổi khác nhau (người cao tuổi: trên 60 tuổi; thanh niên: 18-25 tuổi) tại khu vực nông thôn và thành thị tại tỉnh Ninh Bình về biến đổi khí hậu, tác động của biến đổi khí hậu và giải pháp thích ứng đang áp dụng tại địa phương, TS. Nguyễn Sỹ Linh, Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường đánh giá, tại vùng nông thôn, cả người cao tuổi và thanh niên đều có tỷ lệ nữ tham gia thảo luận cao hơn so với vùng đô thị; tỷ lệ thanh niên sinh sống và làm việc tại địa phương thấp hơn người cao tuổi do họ thường chuyển đến các thành phố lớn để tìm kiếm việc làm. Do đó, vai trò của người cao tuổi trong ứng phó với biến đổi khí hậu, thiên tại tại chỗ ngày càng quan trọng. Về hiểu biết, giải pháp hạn chế tác động của biến đổi khí hậu, TS. Nguyễn Sỹ Linh cho rằng, thanh niên thường có nhiều giải pháp liên quan đến hạ tầng hơn người cao tuổi. Trong khi đó, các giải pháp của người cao tuổi thường gắn với tuyên truyền, hỗ trợ hơn. Điều này thể hiện rõ sự khác biệt trong tiếp cận thông tin, đặc biệt liên quan đến ngập lụt. Đối với kết nối liên thế hệ, khi có mặt người cao tuổi, thanh niên thường ít tham gia hoặc chủ động tham gia cung cấp ý kiến, trao đổi hơn nhưng nếu có sự cởi mở, khuyến khích của người cao tuổi thì các ý kiến của thanh niên thường gắn với khoa học, công nghệ và thông tin mới hơn. Trên cơ sở nghiên cứu, TS. Nguyễn Sỹ Linh kiến nghị, việc thúc đẩy sự tham gia của người cao tuổi và thanh niên trong ứng phó với biến đổi khí hậu nên được lồng ghép trong hoạt động của Hội người cao tuổi và Đoàn thanh niên ở địa phương; cách thức và thông điệp truyền thông về biến đổi khí hậu cần cụ thể và gắn với thực tế của địa phương hơn là những thông tin chung của quốc gia, quốc tế. Ngoài ra, không chỉ xem người cao tuổi, trẻ nhỏ là những người dễ bị tổn thương, ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu mà cần xem họ là những tác nhân, động lực thay đổi quan trọng để chống lại biến đổi khí hậu.
Tại Tọa đàm, đa số đại biểu cho rằng, cần khai thác, tận dụng tối đa cơ hội, giảm thiểu các thách thức do tình trạng già hóa dân số đem lại trong phát triển bền vững đất nước thông qua bố trí công việc phù hợp với điều kiện chuyên môn, sức khỏe để người cao tuổi phát huy hết khả năng, truyền lại các kiến thức, kinh nghiệm quản lý, sản xuất... cho thế hệ sau. Các đại biểu cũng nhấn mạnh, cần nghiên cứu, học tập kinh nghiệm của các quốc gia đi trước sẽ giúp Việt Nam có sự chuẩn bị cần thiết để phát huy tối đa cơ hội, giảm thiểu các hạn chế, tác động đến công cuộc phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh trong thời kỳ già hóa dân số.
Hương Đỗ
