03/07/2025
Vùng Thủ đô Quốc gia Delhi (NCR) của Ấn Độ từ lâu đã nằm trong số những khu vực ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất thế giới. Mỗi mùa đông, các lớp sương mù độc hại dày đặc lại bao phủ thành phố, đẩy chất lượng không khí xuống mức nguy hiểm cho sức khỏe cộng đồng. Nguyên nhân của tình trạng này là tổ hợp phức tạp giữa yếu tố tự nhiên và các hoạt động kinh tế – xã hội, trong đó giao thông vận tải luôn được xác định là một trong những nguồn phát thải lớn nhất.
Đường phố New Delhi bị bao phủ bởi sương mù dày đặc
Mặc dù chính quyền Delhi đã nỗ lực phát triển các hệ thống giao thông công cộng như metro, xe buýt điện, khuyến khích sử dụng xe chạy bằng khí thiên nhiên nén (CNG), song sự gia tăng nhanh chóng số lượng phương tiện cá nhân – đặc biệt là xe máy và ô tô con – đã làm lu mờ nhiều thành tựu. Kết quả là các chính sách hiện hành chưa đủ mạnh để đảo ngược xu hướng gia tăng phát thải từ lĩnh vực giao thông, và khoảng cách giữa mục tiêu kiểm soát ô nhiễm với thực tiễn ngày càng bị kéo giãn.
Trong bối cảnh đó, nhu cầu đo đạc chính xác và theo thời gian thực lượng khí thải từ phương tiện giao thông trở nên cấp thiết. Truyền thống, việc kiểm tra khí thải thường được thực hiện trong các phòng thí nghiệm với điều kiện vận hành lý tưởng, hoặc tại các điểm kiểm định với xe đứng yên (chế độ không tải). Tuy nhiên, những phương pháp này ngày càng bị đặt dấu hỏi về tính đại diện.
Cảm biến khí thải từ xa (remote sensing) xuất hiện như một giải pháp đầy triển vọng. Công nghệ này sử dụng các thiết bị cảm biến lắp tại các vị trí giao thông đông đúc (cầu vượt, đoạn đường hẹp, giao lộ) để quét khí thải của các phương tiện đang vận hành thực tế. Thông qua các chùm ánh sáng hồng ngoại và cực tím, hệ thống có thể nhận biết và định lượng được các hợp chất ô nhiễm chính như NOx (nitơ oxit), CO (carbon monoxide), HC (hydrocarbon), và PM (vật chất dạng hạt) – những tác nhân trực tiếp gây hại cho sức khỏe và góp phần hình thành sương mù quang hóa.
Tại Delhi, công nghệ này đã được triển khai thực nghiệm thông qua Sáng kiến Phát thải Đô thị Thực tế (TRUE) – một dự án hợp tác giữa Hội đồng Giao thông Quốc tế Sạch (ICCT), Quỹ FIA và các cơ quan quản lý địa phương. Trong giai đoạn nghiên cứu, 20 địa điểm tại Delhi và Gurugram đã được lắp đặt cảm biến, thu thập hơn 111.000 chỉ số phát thải hợp lệ từ đủ loại phương tiện: xe hai bánh, ba bánh, ô tô cá nhân, taxi, xe tải nhẹ, xe buýt… Qua nghiên cứu cho thấy ba phát hiện nổi bật:
Thứ nhất, tiêu chuẩn khí thải Bharat Stage VI (BS VI), vốn được xem là tương đương với tiêu chuẩn Euro 6 của châu Âu, đã đem lại cải thiện rõ rệt so với các thế hệ trước. Tuy nhiên, hiệu quả này không đồng đều giữa các loại xe. Trong khi xe con có xu hướng phát thải thấp hơn, thì xe buýt, taxi và đặc biệt là xe tải nhẹ vẫn ghi nhận lượng phát thải NOx rất cao – trong một số trường hợp cao hơn tới 14,2 lần mức giới hạn tiêu chuẩn trong phòng thí nghiệm, dù vẫn gắn mác BS VI.
Thứ hai, kết quả đo khí thải thực tế không tương thích với kết quả thử nghiệm chuẩn hóa trong điều kiện phòng thí nghiệm. Nói cách khác, các phép thử "trên giấy" không phản ánh đúng thực trạng phát thải "trên đường", nhất là khi có các yếu tố như tắc đường, dừng – khởi động liên tục, chở quá tải...
Thứ ba, nhiên liệu khí CNG – vốn được quảng bá rộng rãi như giải pháp thay thế “xanh” cho diesel – cũng không hoàn toàn “sạch”. Các phương tiện chạy bằng CNG, nhất là những xe cải tạo lại từ động cơ xăng hoặc diesel, thường thiếu hệ thống xử lý khí thải hậu phát, từ đó vẫn phát thải ra lượng NOx đáng kể, tạo điều kiện hình thành bụi mịn thứ cấp (PM2.5) trong khí quyển.
Kết quả nghiên cứu nêu trên đã tạo nền tảng khoa học đáng tin cậy để kiến nghị các chính sách can thiệp mang tính hệ thống hơn, trong đó nổi bật là các đề xuất:
Chuyển đổi sang xe không phát thải (Zero Emission Vehicles – ZEV) trong các phân khúc phát thải cao như xe thương mại, xe tải và xe buýt. Việc này cần được hỗ trợ bởi hệ thống chính sách đồng bộ: ưu đãi tài chính, hạ tầng sạc điện, hạn chế xe chạy nhiên liệu hóa thạch tại các khu vực nhạy cảm về môi trường;
Thắt chặt các tiêu chuẩn khí thải – đặc biệt là triển khai BS VII vào năm 2028 như đã được lên kế hoạch, đồng thời bổ sung yêu cầu đo khí thải trong điều kiện thực tế vận hành;
Tích hợp công nghệ cảm biến từ xa vào hệ thống kiểm tra khí thải định kỳ, thay vì chỉ dựa vào các trạm kiểm định tĩnh truyền thống, giúp tăng khả năng phát hiện phương tiện “siêu phát thải” đang lưu thông;
Cập nhật và hoàn thiện khung pháp lý, ví dụ như sửa đổi Tiêu chuẩn Công nghiệp Ô tô Ấn Độ (AIS 170) để chính thức công nhận và đưa cảm biến từ xa vào quy trình kiểm soát khí thải quốc gia.
Để chuyển từ nghiên cứu sang thực tiễn chính sách, một loạt hoạt động đào tạo và đối thoại chính sách đã được tổ chức với sự tham gia của các cơ quan chức năng trọng yếu: Bộ Giao thông vận tải, Bộ Nhà ở và Đô thị, Ủy ban Quản lý chất lượng không khí Bắc Ấn Độ, cùng các tổ chức như ICAT, ARAI. Chính sự phối hợp liên ngành này là chìa khóa giúp đảm bảo các khuyến nghị khoa học được thể chế hóa thành chính sách có tính ràng buộc và hiệu lực cao.
Đặc biệt, Sở Giao thông Delhi đã bắt đầu đặt hàng thiết bị cảm biến từ xa với kinh phí hỗ trợ từ Quỹ Kiểm soát Ô nhiễm Delhi – một tín hiệu cho thấy công nghệ này đang được chấp nhận như một phần của hệ thống giám sát chính thức.
Tòa án Tối cao Ấn Độ cũng đã ra chỉ thị tháng 7/2024, một lần nữa yêu cầu triển khai rộng rãi cảm biến từ xa trong vùng NCR, tái khẳng định các khuyến nghị từ năm 2018 và 2019. Đây là minh chứng rõ ràng cho sự đồng thuận cao giữa các cơ quan lập pháp và tư pháp đối với giải pháp này.
Những kết quả đạt được tại Delhi cho thấy công nghệ cảm biến từ xa không chỉ đóng vai trò hỗ trợ kỹ thuật, mà còn thay đổi cách thức xây dựng và thực thi chính sách môi trường. Việc có được số liệu thực tế về phát thải giúp cơ quan quản lý phân loại chính xác các nhóm phương tiện gây ô nhiễm cao, thiết kế các can thiệp phù hợp và đánh giá được hiệu quả của các chính sách hiện hành.
Trong một thành phố với hơn 20 triệu dân và mật độ phương tiện cao như Delhi, không một giải pháp đơn lẻ nào có thể giải quyết triệt để bài toán ô nhiễm không khí. Tuy nhiên, việc chuyển từ quản lý dựa trên giả định sang quản lý dựa trên dữ liệu thực tế chính là bước ngoặt cần thiết để tạo ra thay đổi bền vững. Công nghệ cảm biến từ xa – nếu được triển khai rộng khắp và tích hợp vào hệ thống quản trị – có thể trở thành công cụ chiến lược trong nỗ lực cải thiện chất lượng không khí không chỉ tại Delhi mà còn tại nhiều thành phố đang phát triển khác trên thế giới.
Nguyệt Minh
