16/12/2025
Nằm ở ngoại thành Hà Nội, làng Đông Cứu (xã Thượng Phúc, TP. Hà Nội) nổi danh bởi nghề thêu khăn chầu, áo ngự - những sản phẩm gắn liền với nghi lễ hầu đồng trong tín ngưỡng thờ Mẫu, di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại được UNESCO công nhận năm 2016. Mặc dù làng nghề đang tập trung vào việc bảo tồn nghề truyền thống và tạo thu nhập, các hoạt động này cũng cần được kết hợp với giải pháp môi trường để đảm bảo phát triển bền vững, tránh tác động tiêu cực đến cảnh quan và sức khỏe cộng đồng.
Xã Thượng Phúc được hình thành trên cơ sở nhập toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của các xã: Tân Minh, Nguyễn Trãi, Quất Động, Nghiêm Xuyên, Dũng Tiến (huyện Thường Tín trước đây). Với diện tích tự nhiên là 28,91 km2; quy mô dân số là 45.464 người, Thượng Phúc không chỉ là điểm đến đầy hứa hẹn cho những ai yêu thích khám phá vẻ đẹp làng quê Bắc bộ, tìm hiểu về các làng nghề truyền thống và các di tích lịch sử mà còn là nơi giao thoa các giá trị kinh tế, văn hóa và lịch sử đặc trưng của Thủ đô. Với định hướng trong quy hoạch, xã là đơn vị hành chính quan trọng góp phần vào sự phát triển bền vững và toàn diện của Thành phố trong giai đoạn tới. Xã Thượng Phúc có hoạt động sản xuất nông nghiệp được tổ chức bài bản, áp dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất nông sản góp phần tăng năng suất và giảm thất thoát sản phẩm. Theo Chương trình xây dựng nông thôn mới nâng cao, trên địa bàn đã hình thành các vùng sản xuất chuyên canh như sản xuất lúa tại Nghiêm Xuyên, sản xuất rau an toàn tại Tân Minh… Đồng thời, các làng nghề Thượng Phúc hình thành từ lâu đời, gắn bó với cộng đồng, có tính sáng tạo cao với các sản phẩm thủ công đa dạng, độc đáo như nghề thêu truyền thống - được xem là nơi khởi nguồn của nghề thêu trên toàn Việt Nam. Đặc biệt, làng nghề thêu trang phục cung đình ở làng Đông Cứu được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Một số sản phẩm của các nghệ nhân làng Đông Cứu
Trong suốt tiến trình của lịch sử, mặc dù có những giai đoạn thăng trầm tuỳ thuộc vào cơ chế, chính sách từng thời kỳ, làng nghề Đông Cứu vẫn tiếp tục phát huy được nghề truyền thống của cha ông do có đội ngũ nghệ nhân và thợ có tay nghề cao. Nghệ thuật thêu của làng nghề Đông Cứu đã được sử dụng trên hệ thống các sản phẩm phục dựng lễ phục triều Nguyễn cũng như trên các trang phục thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu từ thời kỳ đổi mới. Họ có khả năng làm ra những mặt hàng tinh xảo, độc đáo bằng những kinh nghiệm và những bí quyết riêng. Hơn thế nữa, làng nghề đã sản xuất ra những mặt hàng như áo dài, tranh, khăn,… đáp ứng được với nhu cầu tương đối ổn định của thị trường, thể hiện sự linh hoạt trong việc tiếp nhận các xu hướng về thẩm mỹ của xã hội.
Nghệ nhân Vũ Văn Giỏi – người đã hồi sinh nghệ thuật thêu long bào làng nghề Đông Cứu cho biết: “Là hậu duệ của gia đình có 6 đời gắn bó với nghề thêu nên tôi được làm quen với đường kim, mũi chỉ, họa tiết từ khi còn nhỏ. Sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự, tôi tiếp nối nghề gia truyền, cùng gia đình thêu ỷ môn (bức rèm che trước bàn thờ) để mang lên phố cổ bán và càng tìm hiểu, mày mò, tôi càng mê đường kim, mũi chỉ, họa tiết trên những trang phục cổ xưa của các triều đại”.
Ngoài việc nghiên cứu, phục dựng cổ phục cung đình, nghệ nhân Vũ Văn Giỏi cũng truyền dạy cho người dân trong xã và các địa phương lân cận sản xuất những trang phục phục vụ tâm linh (khăn chầu, áo ngự), các bộ trang phục phục vụ lễ hội, trình diễn; nghiên cứu phát triển nghệ thuật thêu; thêu tranh phong thủy... Nhờ công phục dựng nghệ thuật thêu cung đình, nghệ nhân Vũ Văn Giỏi đã được công nhận là Nghệ nhân Ưu tú năm 2013 và nhận danh hiệu cao quý Nghệ nhân Nhân dân năm 2016.
Với các giá trị tiêu biểu, nghề thêu truyền thống ở Đông Cứu được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia tại Quyết định số 4036/QĐ-BVHTTDL ngày 21/11/2016. Cùng với tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, thì hướng phát triển nghề thêu may trang phục truyền thống của người làng Đông Cứu càng có điều kiện phát triển hơn. Dù công nghệ thêu bằng máy hiện nay đã phổ biến ở nhiều làng thêu khác, nhưng nghề thêu tay vẫn là thế mạnh ở Đông Cứu. Chính điều này tạo nên nét khác biệt của nghề thêu Đông Cứu, được khách hàng ưa chuộng và đã tạo điều kiện cho làng nghề phát triển vì chỉ có thêu bằng tay với sự cần mẫn, tỉ mỉ của người thợ mới tạo ra được những sản phẩm tinh tế, có giá trị thẩm mỹ cao. Hàng năm, làng nghề thêu Đông Cứu không chỉ góp phần phát triển kinh tế, giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập mà còn giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa dân tộc.
Bộ long bào may cho vua Đổng Khánh được nghệ nhân làng nghề Đông Cứu phục dựng lại
Nhằm phát huy và bảo tồn giá trị của làng nghề thêu Đông Cứu nói riêng và các làng nghề nói chung, nghệ nhân ưu tú Lê Văn Nguyên - Chủ tịch Hội Thêu Thường Tín cho rằng, những người làm nghề, cộng đồng, quản lý tại địa phương cho đến các cấp hoạch định chiến lược cần tập trung hành động càng sớm càng tốt để giữ gìn các giá trị của làng nghề. Ngay từ lãnh đạo địa phương, trước hết cần giữ gìn về mặt an ninh trật tự, thái độ ứng xử với khách tham quan, đảm bảo vệ sinh môi trường, tạo điều kiện tốt để du khách tới tham quan… Đặc biệt, các làng nghề cần tự đầu tư và trang bị để có thể tỏa sáng, xứng với tiềm năng, lợi thế của mình, đồng thời, các Sở/ban ngành, cơ quan quản lý cần hỗ trợ làng nghề về mặt chiến lược dài hạn, giải pháp đồng bộ, cơ sở vật chất… nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư và phát triển làng nghề.
Hiện nay, du lịch làng nghề Đông Cứu tại Hà Nội là một điểm đến trải nghiệm về văn hóa, lịch sử và nghề thủ công. Du khách có thể đến làng để chiêm ngưỡng những sản phẩm thêu tinh xảo, tìm hiểu về lịch sử nghề thêu có từ thời vua Lê Cảnh Hưng và tận hưởng không khí làng quê thanh bình.
Việc xác định phát triển ngành nghề nông thôn tại Hà Nội có ý nghĩa quan trọng nhằm khơi dậy tiềm năng, lợi thế khu vực nông thôn, nâng cao thu nhập cho người dân; góp phần tiếp tục tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với phát triển tiểu thủ công nghiệp, ngành nghề, dịch vụ và du lịch nông thôn; thúc đẩy kinh tế nông thôn phát triển bền vững. Do đó, thời gian tới, công tác tuyên truyền, phổ biến chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước và của Thành phố về vai trò, ý nghĩa của việc bảo tồn, phát triển làng nghề sẽ được TP. Hà Nội chú trọng để cán bộ, đảng viên, nhân dân hiểu, tạo sự đồng thuận của toàn xã hội, thống nhất về nhận thức và hành động. Cùng với đó, thường xuyên rà soát các văn bản về cơ chế, chính sách liên quan đến bảo tồn, phát triển làng nghề; điều chỉnh, bổ sung và thống nhất triển khai trên địa bàn nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư và phát triển nghề, làng nghề; chú trọng công tác nghiên cứu quy hoạch bảo tồn và phát triển làng nghề truyền thống gắn với bảo vệ môi trường; tăng cường các hoạt động phát triển thương hiệu, xây dựng thị trường tiềm năng của làng nghề, qua đó thúc đẩy xuất khẩu sản phẩm thủ công mỹ nghệ, góp phần quảng bá văn hóa Thủ đô nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung với các nước trên thế giới…
Quyết Thắng - Hồng Nhung (Theo https://suckhoeviet.org.vn/)
(Bài viết có sự phối hợp của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội)
