24/02/2016
Cách thủ đô Hà Nội hơn 50 km có một ngôi làng cổ đá ong, kết tinh rực rỡ sự phát triển hàng nghìn năm của nền văn minh châu thổ song Hồng, trải qua bao thăng trầm của lịch sử vẫn còn nguyên vẹn kiến trúc. Đó là làng cổ Đường Lâm.
Làng Đường Lâm thuộc thị xã Sơn Tây, Hà Nội, với nguyên vẹn giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể hòa quyện vào nhau qua hàng thế kỷ. Cổng làng nằm ở làng Mông Phụ, quay về hướng Đông Nam, là một ngôi nhà hai mái nằm ngay trên đường vào làng, bên cạnh là cây đa hơn 300 tuổi, bến nước, ao sen… tạo ra một cảnh quan nguyên vẹn hiếm có tính đến thời điểm hiện nay.
Từ cổng làng đi vào làng trên những con đường lát gạch sạch sẽ, đi giữa những bức tường đá ong có màu vàng sậm khiến cho du khách cảm nhận được sự ấm cúng, bình yên của ngôi làng.
Đường xá được xây dựng theo hình xương xá với nhiều đường ngõ nhỏ với đình làng Mông Phụ là khu vực Trung tâm, với cấu trúc này nếu đi từ đình ra sẽ không bao giờ quay lưng vào cửa Thánh. Cấu trúc này cũng tạo ra một không gian rộng lớn ở trung tâm làng, là nơi giao lưu văn hóa, diễn ra các lễ hội truyền thống vào các ngày Lễ, Tết… Và cấu trúc này cũng khiến cho cư dân trong làng có môi trường sống an toàn.
Làng cổ Đường Lâm có tổng cộng 956 ngôi nhà cổ, nằm ở các làng Đông Sàng, Mông Phụ và Cam Thịnh. Có nhiều ngôi nhà được xây dựng từ rất lâu đời, từ những năm 1649, 1703… đều được xây dựng bằng loại vật liệu truyền thống của xứ Đoài là: đá ong, tre, gỗ xoan, nứa, gạch đất nung, ngói, đất nện, trấu, mùn cưa,…
Nhà thường được xây dựng với mô hình 5 gian hay 7 gian 2 dĩ, gắn liền với nhà là sân, vườn, bếp, nhà ngang, giếng nước, chuồng trại, bình phong, cao, cây rơm, cổng có mái che. Nhìn trên vòm cổng, người ta có thể biết được đâu là nhà của thường dân, đâu là nhà của quan lại. Với những quy ước riêng về kiến trúc xây dựng như bộ khung, hình thức kết cấu, vật liệu xây dựng hay các chi tiết chạm khắc hoa văn…tạo sự phong phú, đa dạng của nhà ở truyền thống đã và đang tồn tại trên vùng đất giàu truyền thống thuộc đồng bằng Bắc Bộ.
Làng cổ Đường Lâm còn có một hệ thống các nhà thờ họ, miếu, quán đình, chùa, giếng cổ… nằm trong một môi trường cảnh quan sinh động và trù phú đã tạo thành một điểm nhấn thú vị cho vùng đất Sơn Tây và Hà Nội.
Người dân nơi đây rất trọng việc học hành. Vì vậy, người tài sinh ra từ làng quê này không phải là ít. Đây là quê hương của nhiều danh nhân như vua Ngô Quyền, Bố cái đại vương Phùng Hưng…
Đường Lâm là ngôi làng cổ đầu tiên ở Việt Nam được Nhà nước trao bằng Di tích Lịch sử Văn hóa Quốc gia năm 2006. Ở nơi đây, dấu thời gian dường như không có tuổi.
Vũ Hồng
