25/04/2025
Ô nhiễm không khí đang trở thành thách thức môi trường nghiêm trọng tại nhiều đô thị lớn ở Việt Nam, đặc biệt là tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Số liệu quan trắc và chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại hai thành phố này thường xuyên ở mức trung bình, có xu hướng suy giảm và ghi nhận tình trạng ô nhiễm gia tăng trong thời gian gần đây. Nồng độ bụi mịn PM2.5 nhiều thời điểm vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia, thậm chí vượt xa ngưỡng khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Tình trạng ô nhiễm không khí không chỉ kéo dài theo mùa, mà còn lan rộng về mặt không gian, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tình hình phát triển kinh tế xã hội và sinh hoạt của người dân.
Ô nhiễm không khí bắt nguồn từ nhiều nguồn phát thải khác nhau. Trong đó, các phương tiện giao thông sử dụng nhiên liệu hóa thạch, hoạt động xây dựng và cải tạo hạ tầng đô thị không kiểm soát tốt, cùng với phát thải từ các cơ sở sản xuất công nghiệp là những nguyên nhân chủ yếu. Ngoài ra, tình trạng đốt rơm rạ, chất thải và sinh khối ngoài trời ở khu vực nông thôn cũng góp phần không nhỏ. Tại Hà Nội, tình trạng ô nhiễm thường gia tăng mạnh vào khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 4 năm sau, do ảnh hưởng của điều kiện thời tiết bất lợi như hiện tượng nghịch nhiệt, lặng gió và thiếu mưa. Trong khi đó, ở TP. Hồ Chí Minh, các nghiên cứu chỉ ra rằng mật độ giao thông dày đặc và hoạt động công nghiệp là hai yếu tố chính gây ô nhiễm. Đáng chú ý, hiện có các thảo luận về vai trò của những nguồn phát thải tự nhiên và xuyên biên giới như bụi từ hoạt động nông nghiệp, cháy rừng, hay khói bụi từ các quốc gia lân cận trong việc làm trầm trọng thêm chất lượng không khí tại Việt Nam. Trước thực trạng này, Bộ NN&MT đang hoàn thiện Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025 - 2030 nhằm kiểm soát các nguồn phát thải lớn, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy phát triển bền vững.
Tại Hội thảo khoa học quốc gia về kiểm soát và cải thiện chất lượng môi trường không khí tại Việt Nam do Bộ NN&MT phối hợp với Bộ Y tế, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc, Tổ chức Y tế thế giới đồng tổ chức từ ngày 24 - 25/4/2025 tại Hà Nội, bà Nguyễn Hoàng Ánh, Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường, Cục Môi trường, Bộ NN&MT đã giới thiệu Dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025-2030 (Dự thảo). Theo đó, Dự thảo có mục tiêu tổng thể: Nâng cao hiệu lực quản lý chất lượng môi trường không khí; kiểm soát nguồn phát sinh khí thải; giám sát và dự báo chất lượng không khí, nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, thúc đẩy phát triển kinh tế xanh, bền vững, nhất là tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh - hai thành phố được tập chung khắc phục tình trạng ô nhiễm không khí. Dự thảo đề xuất 9 nhóm nhiệm vụ và giải pháp, triển khai thông qua 32 dự án cụ thể, trong đó đáng chú ý là nhóm nhiệm vụ kiểm kê và kiểm soát nguồn phát thải tại chỗ, ưu tiên trong các ngành xi măng, hóa chất, nhiệt điện, giao thông vận tải. Việc hoàn thiện các quy chuẩn kỹ thuật, đặc biệt là khí thải từ phương tiện giao thông được coi là bước đi cấp thiết nhằm nâng cao năng lực quản lý ở cả Trung ương và địa phương. Ngoài ra, Kế hoạch cũng thể hiện tư duy chuyển đổi khi đặt ra định hướng phát triển giao thông xanh và giao thông công cộng tích hợp, học hỏi mô hình “vùng phát thải thấp” tại Hà Nội để nhân rộng sang các đô thị khác; nêu ra một số sáng kiến như xây dựng hệ thống cây xanh phân tầng kết hợp phun sương dập bụi, nghiên cứu chọn loài cây có khả năng hấp thụ PM2.5 hay phát triển cảm biến theo dõi bức xạ và bụi mịn. Đồng thời, Dự thảo Kế hoạch đề xuất xây dựng một trung tâm chỉ huy phản ứng nhanh nhằm kích hoạt các biện pháp kịp thời khi chỉ số ô nhiễm vượt ngưỡng; xác định vai trò trọng yếu của báo chí, truyền thông và hợp tác quốc tế trong việc nâng cao nhận thức, phản ứng xã hội, nhấn mạnh “không khí sạch là nền tảng cho phát triển bền vững”.
Cụ thể 9 nhóm giải pháp gồm: Kiểm soát nguồn phát sinh khí thải; Hoàn thiện các chính sách pháp luật; Nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao khoa học công nghệ; Quản lý phát thải từ hoạt động giao thông, chuyển đổi giao thông xanh, thân thiện với môi trường; Quản lý hoạt động xây dựng cảnh quan đô thị thông minh; Kiểm soát chặt chẽ các hoạt động đốt hở; Xây dựng năng lực quan trắc, cảnh báo, dự báo, ứng phó với tình trạng ô nhiễm khẩn cấp; Thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm; Tăng cường hiệu quả hoạt động hợp tác quốc tế, thông tin và truyền thông.
Bà Nguyễn Hoàng Ánh giới thiệu Dự thảo Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm
và quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2025 - 2030 tại Hội thảo
Trong kiểm soát và giảm dần mức độ ô nhiễm tại các đô thị lớn, đặc biệt lòa Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và các khu vực lân cận, Dự thảo đề xuất các hành động cụ thế: Phát triển cơ chế, chính sách quản lý chất lượng không khí; huy động nguồn lực đầu tư từ ngân sách và xã hội hóa. Đồng thời, đề xuất chuyển đổi công nghệ, điều chỉnh cấu trúc năng lượng các ngành công nghiệp trọng điểm để giảm phát thải. Thay vì chỉ tập trung vào kiểm soát, Dự thảo lần này hướng đến mục tiêu kép: Vừa kiềm chế mức độ ô nhiễm ở các đô thị lớn, vừa bảo vệ chất lượng không khí tại các khu vực còn trong lành - những vùng trọng điểm cho phát triển kinh tế xã hội trong tương lai.
Ở giải pháp kiểm soát nguồn phát sinh khí thải, Dự thảo Kế hoạch đề xuất ứng dụng công nghệ hiện đại trong việc kiểm kê, giám sát nhằm quản lý hiệu quả các nguồn phát thải lớn như nhiệt điện, xi măng, luyện thép và lò đốt chất thải rắn sinh hoạt. Đồng thời khẳng định chuyển đổi năng lượng và áp dụng giải pháp công nghệ tiên tiến là hướng đi quan trọng để giảm thiểu ô nhiễm không khí, đáp ứng các quy chuẩn quốc
Dự thảo Kế hoạch cũng đề xuất nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao thí điểm các công nghệ: Xử lý khí thải hiện đại cho các ngành phát thải lớn như nhiệt điện, xi măng, thép, giao thông; phân tích Bụi PM2.5,xác định nguồn gốc, thành phần bụi để đề xuất giải pháp can thiệp hiệu quả; chuyển giao công nghệ tận thu, tái chế phụ phẩm nông nghiệp, phát triển vật liệu xây dựng xanh. Cùng với đó, đào tạo, đầu tư nâng cao năng lực nghiên cứu, khuyến khích đổi mới công nghệ, giảm phát thải công nghiệp.
Để nâng cao năng lực quan trắc và ứng phó ô nhiễm khẩn cấp, Dự thảo Kế hoạch đề xuất hiện đại hóa hệ thống quan trắc thông qua việc đầu tư hệ thống quan trắc tự động, liên tục, đảm bảo dữ liệu không gián đoạn; ứng dụng AI & IoT kết hợp AI, IoT, Big Data và cảm biến đo nhanh để dự báo, cảnh báo ô nhiễm kịp thời. Ngoài ra, tổ chức diễn tập ứng phó thực hành, vận hành hệ thống ứng phó khẩn cấp, truyền thông khi AQI vượt ngưỡng nguy hiểm; gám sát cộng đồng cấp xã, phường chủ động phát hiện, cảnh báo các trường hợp đốt hở vi phạm quy định.
Kế hoạch Dự thảo cũng đề xuất đẩy mạnh giao thông công cộng, chuyển đổi phương tiện xanh và bảo vệ môi trường đô thị; thiết lập tại Hà Nội vùng phát thải thấp, khuyến khích các thành phố khác như TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Huế, Đà Nẵng, Cần Thơ áp dụng. Trong đó thí điểm ưu đãi đổi xe máy cũ sang xe điện, hỗ trợ tài chính cho học sinh, sinh viên dùng giao thông công cộng, phát triển xe đạp điện công cộng tại các điểm nút giao thông…
Trung Hiếu
