19/12/2025
Chuyển đổi năng lượng công bằng và bền vững là cần thiết để vừa đảm bảo an ninh năng lượng, việc làm và an sinh xã hội, trong đó bình đẳng giới và hòa nhập xã hội (GESI) là yêu cầu không thể thiếu. Bài báo cung cấp thông tin tổng quan về GESI, lồng ghép GESI trong chuyển đổi năng lượng và tổng hợp kinh nghiệm quốc tế, từ đó rút ra một số bài học, khuyến nghị chính sách cho Việt Nam trong quá trình chuyển đổi năng lượng của đất nước có tính toàn diện, công bằng và hiệu quả hơn, góp phần phát triển bền vững đất nước.
1. Mở đầu
Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển dịch năng lượng có tính chất quyết định và chịu ảnh hưởng đồng thời của ba yếu tố: (i) nhu cầu năng lượng tăng nhanh; (ii) áp lực về giảm phát thải khí nhà kính và (iii) yêu cầu bảo đảm công bằng, ổn định xã hội. Cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 tại Hội nghị các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc lần thứ 26 (COP26) đã định hình lại toàn bộ định hướng phát triển năng lượng quốc gia, đòi hỏi Việt Nam cần điều chỉnh mạnh về cơ cấu nguồn, đầu tư hạ tầng và mô hình tiêu dùng năng lượng, đặc biệt là điện năng. Trong bối cảnh đó, việc Việt Nam tham gia Đối tác Chuyển dịch năng lượng công bằng (JETP) mở ra cơ hội tiếp cận nguồn lực tài chính, công nghệ và hỗ trợ kỹ thuật quốc tế. Tuy nhiên, tham gia thực hiện JETP cũng đặt ra yêu cầu rõ ràng về việc bảo đảm công bằng xã hội, bảo vệ sinh kế của người lao động trong các ngành năng lượng truyền thống và tăng cường sự tham gia của các nhóm yếu thế trong quá trình chuyển dịch năng lượng. Điều này cho thấy, bình đẳng giới và bao trùm xã hội (GESI) không phải là nội dung bổ trợ mà là một cấu phần cốt lõi trong thực hiện các cam kết mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 của Việt Nam.
Chuyển đổi năng lượng đang định hình lại thị trường lao động, dòng vốn đầu tư, sinh kế cộng đồng và khả năng tiếp cận dịch vụ. Nếu bất bình đẳng giới và xã hội không được xem xét, đánh giá trong quá trình chuyển đổi năng lượng thì có thể dẫn đến tình trạng tái diễn hoặc làm trầm trọng thêm những bất cập hiện nay như nam giới chiếm ưu thế trong các công việc kỹ thuật và quản lý trong các lĩnh vực năng lượng mới; phụ nữ và các nhóm yếu thế có thể không được tham gia trong quá trình ra quyết định, đào tạo và phân bổ tài chính; các hộ gia đình nghèo có nguy cơ mất an ninh năng lượng trong quá trình chuyển đổi.
Kinh nghiệm quốc tế từ quá trình chuyển đổi bao trùm mang lại kết quả xã hội tốt hơn và cải thiện thành công kỹ thuật - tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo phi tập trung, tăng cường quyền sở hữu địa phương và hỗ trợ rộng rãi hơn cho các cải cách chính sách so với quá trình chuyển đổi thiếu tính bao trùm. Nguyên tắc bao trùm, trong đó đảm bảo bình đẳng giới và bao trùm xã hội đã được Cơ quan Liên hợp quốc về bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ (UN Women) nhấn mạnh như hướng dẫn toàn cầu trong quá quá trình chuyển đổi năng lượng, đặc biệt cho các quốc gia đang phát triển và nhu cầu năng lượng ngày càng gia tăng như Việt Nam. Bài báo này vì vậy, có mục đích cung cấp thông tin tổng quan về chuyển đổi năng lượng công bằng, GESI, lồng ghép GESI trong chuyển đổi năng lượng và tổng hợp kinh nghiệm quốc tế, rút ra một số bài học, khuyến nghị chính sách cho Việt Nam.
2. Tầm quan trọng của việc lồng ghép GESI trong chuyển đổi năng lượng
2.1. Chuyển dịch năng lượng và yêu cầu về công bằng
Chuyển dịch năng lượng được hiểu là quá trình chuyển đổi từ hệ thống năng lượng dựa chủ yếu vào nhiên liệu hóa thạch sang các nguồn năng lượng phát thải thấp hoặc không phát thải, đặc biệt là năng lượng tái tạo. Quá trình này không chỉ mang tính kỹ thuật mà còn là một sự chuyển đổi sâu sắc về kinh tế - xã hội. Khái niệm “chuyển dịch năng lượng công bằng” (Just Energy Transition) nhấn mạnh rằng lợi ích và chi phí của quá trình chuyển đổi cần được phân bổ công bằng giữa các nhóm xã hội, các vùng địa lý và các thế hệ. Trong thực tế, các cộng đồng phụ thuộc vào khai thác than, dầu khí hoặc các ngành công nghiệp phát thải cao có nguy cơ mất sinh kế; trong khi đó, các nhóm nghèo và phụ nữ thường phải đối mặt với chi phí năng lượng cao hơn, khả năng tiếp cận công nghệ sạch thấp hơn và ít tiếng nói hơn trong quá trình ra quyết định. Do đó, công bằng xã hội trở thành điều kiện tiên quyết để chuyển dịch năng lượng thành công và bền vững.
Bình đẳng giới và bao trùm xã hội (GESI: Gender Equality and Social Inclusion) được hiểu là cách tiếp cận nhằm bảo đảm mọi cá nhân, không phân biệt giới tính, tình trạng kinh tế - xã hội, dân tộc, khuyết tật hay vị thế xã hội, đều có cơ hội bình đẳng trong việc tiếp cận nguồn lực, tham gia vào quá trình ra quyết định và hưởng lợi từ phát triển. Trong lĩnh vực năng lượng, GESI không chỉ tập trung vào việc tăng số lượng phụ nữ tham gia mà còn nhấn mạnh đến việc thay đổi cấu trúc quyền lực, chuẩn mực xã hội và cơ chế phân bổ nguồn lực.
Các nghiên cứu quốc tế cho thấy, phụ nữ thường đóng vai trò trung tâm trong quản lý năng lượng hộ gia đình, song lại ít tham gia vào thiết kế và quản trị chính sách năng lượng. Việc thiếu góc nhìn giới có thể dẫn đến các giải pháp kỹ thuật không phù hợp với nhu cầu thực tế, làm giảm hiệu quả và tính bền vững của chính sách. Ngược lại, lồng ghép GESI giúp cải thiện hiệu quả đầu tư, tăng khả năng chấp nhận của cộng đồng và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
2.2. Các khía cạnh, vấn đề chính về GESI trong chuyển dịch năng lượng
Quá trình đào tạo và tăng cường kỹ năng chuyển dịch năng lượng cần tích hợp, xem xét khía cạnh bình đẳng giới và bao trùm xã hội
Tại Ấn Độ, các chương trình kết hợp đào tạo kỹ thuật cho phụ nữ với tinh thần khởi nghiệp và chăm sóc sau đào tạo mang lại kết quả bền vững. Ví dụ bao gồm đào tạo kỹ thuật viên năng lượng mặt trời tại cộng đồng như mô hình “Solar mamas” tại Trường Cao đẳng Barefoot ở Tanzania mà Jack Dention (2025) đã đề cập và Mô hình hay mô hình nữ đại sứ năng lượng mặt trời hay còn gọi là “Solar Sakhi” của Ấn Độ - nơi phụ nữ trở thành thợ lắp đặt, đại lý bán hàng và nhà giáo dục địa phương như AlokKN Mishra [7] đã nêu. Cả hai mô hình/sáng kiến trên đều thúc đẩy việc áp dụng công nghệ sạch và tạo ra thu nhập cho phụ nữ. Những mô hình này cho thấy đào tạo phải thực tế, được triển khai tại địa phương và gắn liền với tiếp cận thị trường cũng như khả năng nhân rộng.
Tiếp cận nguồn lực chính và mua sắm, đầu tư với góc nhìn giới mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp do phụ nữ lãnh đạo
Theo UN Women [5], việc tiếp cận nguồn tài chính giá cả phải chăng và các khoản dự phòng mua sắm dành riêng cho các doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ đã giúp tăng đáng kể sự tham gia. Các chương trình khu vực cung cấp các khoản vay lãi suất thấp và hỗ trợ doanh nghiệp hướng đến giới đã giúp các nữ doanh nhân trong lĩnh vực năng lượng tái tạo mở rộng quy mô, đặc biệt đối với các chương trình châu Á - Thái Bình Dương. Mua sắm công và tài trợ thông qua các dự án phát triển có tính đến các tiêu chí về giới cũng chuyển đổi các động lực cho sự tham gia của khu vực tư nhân sẽ giúp tính bền vững và bao trùm xã hội cao hơn, hạn chế những bất cập và xung đột trong quá trình thực hiện cũng như sau khi dự án kết thúc.
Quá trình xây dựng chính sách và kế hoạch chuyển đổi năng lượng có xem xét, tích hợp GESI được xem là cần thiết và hiệu quả
Theo báo cáo của Cơ quan năng lượng tái tạo quốc tế (IRENA) [1], các quốc gia và tổ chức cần lồng ghép phân tích giới vào chính sách, quy hoạch và mô hình năng lượng nhằm tránh lặp lại bất bình đẳng. Báo cáo của IRENA [1] và SEI [3] đã đưa ra khuyến nghị như yêu cầu phân tích giới trong xây dựng và thực hiện quy hoạch năng lượng quốc gia, dự báo việc làm và đánh giá tác động - thay vì chỉ coi GESI là danh sách kiểm tra tính tuân thủ trong quá trình đánh giá hiệu quả thực hiện quy hoạch sau này. Điều này cho thấy, quá trình xây dựng chính sách và kế hoạch về năng lượng cần có những yêu cầu, xem xét cụ thể các khía cạnh về bình đẳng giới và bao trùm xã hội.
Dữ liệu, mục tiêu và trách nhiệm giải trình là yêu cầu cần thiết
Dữ liệu thường xuyên được phân tách theo giới về việc làm, đào tạo, quyền sở hữu và khả năng tiếp cận còn khan hiếm nhưng rất cần thiết để đảm bảo quá trình chuyển đổi năng lượng, công bằng. Theo IRENA [1], khi Chính phủ đặt ra các mục tiêu có thể đo lường được (ví dụ: tỷ lệ phụ nữ trong các công việc năng lượng tái tạo, hạn ngạch đại diện cộng đồng trong các dự án), tiến độ sẽ trở nên dễ dàng hơn. Chính vì vậy, các tổ chức quốc tế kêu gọi cần có các chỉ số chuẩn hóa và báo cáo công khai để theo dõi kết quả chuyển đổi năng lượng bao trùm cả về bình đẳng giới và các khía cạnh xã hội khác như việc làm, tiếp cận nguồn lực hỗ trợ, đào tạo...
Trao quyền và sự tham của cộng đồng địa phương trong quá trình chuyển đổi năng lượng
Theo báo cáo của SEI [3], các chương trình chuyển đổi năng lượng nếu được thiết kế với sự tham gia của phụ nữ, lãnh đạo bản địa và đại diện của các cộng đồng thiểu số sẽ đưa ra các giải pháp phù hợp với chuẩn mực, nhu cầu địa phương, kết nối với các chương trình, sáng kiến phát triển kinh tế - xã hội khác. Phương pháp tiếp cận giao thoa, đồng bộ và có sự tham gia trong đó có xem xét đến giới tính, sắc tộc, trình độ phát triển, tỷ lệ nghèo đói, tuổi tác, khuyết tật thường mang lại hiệu quả và công bằng hơn.
3. Một số ví dụ minh họa cách tiếp cận lồng ghép GESI trên thế giới
Tại Ấn Độ, các chương trình đạo tạo phụ nữ tiên phong địa phương trong thúc đẩy, chuyển tại thông điệp về phát triển năng lượng tái tạo tại các làng bản. Ví dụ, sáng kiến nữ đại sứ về năng lượng mặt trời - Solar Sakhis/Sakhi đã kết hợp các vai trò tiếp cận cộng đồng, bán hàng và hỗ trợ, hướng kỹ thuật, tăng cường áp dụng tại hộ gia đình và tạo sinh kế cho người dân. Việc liên kết với các nhóm tự lực và tài chính vi mô là chìa khóa mang lại các mô hình chuyển đổi năng lượng mang tính bao trùm xã hội và bình đẳng giới [7].
Hay tại Tanzania ở châu Phi, mô hình triển khai tại Trường Cao đẳng Barefoot đã đào tạo phụ nữ nông thôn trở thành kỹ thuật viên năng lượng mặt trời hay còn gọi la “solar mamas” nhằm thúc đẩy quá trình điện khí hóa phi tập trung và trao quyền cho phụ nữ trung niên có trình độ học vấn chính quy còn hạn chế nhưng được tham gia các chương trình đào tạo kỹ thuật. Lợi ích cộng đồng lâu dài bao gồm cải thiện sức khỏe, thời gian học tập cho trẻ em và đa dạng hóa thu nhập [6].
Kinh nghiệm của châu Âu cho thấy, các biện pháp can thiệp ở cấp chính sách - chiến lược giới trong các kế hoạch năng lượng quốc gia, hạn ngạch cho các vai trò lãnh đạo và mua sắm có tính đến giới, đặt biệt đang nổi lên ở một số quốc gia thuộc nhóm G7/EU (các quốc gia phát triển) và các tổ chức quốc tế.
Còn tại Peru, bài học chuyển đổi từ khai thác nhiên liệu hóa thạch sang năng lượng tái tạo cho thấy các biện pháp để hòa nhập xã hội trong ngành công nghiệp khai thác mang lại những bài học có thể chuyển giao - sự tham gia sớm của các bên liên quan, cơ chế chia sẻ lợi ích và đầu tư phát triển cộng đồng giúp giảm xung đột trong các dự án năng lượng [8].
Từ cách tiếp cận lồng ghép GESI trên thế giới đã chỉ ra một số vấn đề thường gặp trong quá trình chuyển đổi năng lượng có tính bình đẳng giới và bao trùm xã hội: (1) Chỉ riêng công nghệ mới không thể đạt được sự công bằng - việc triển khai năng lượng tái tạo mà không giải quyết các mối quan hệ quyền lực chỉ đơn giản là chuyển bất bình đẳng sang các lĩnh vực mới; (2) Các dự án ngắn hạn, rời rạc - các dự án thí điểm riêng lẻ, thiếu liên kết với thị trường, tài chính và chính sách có thể bị phá sản khi nguồn tài trợ kết thúc; (3) Đào tạo theo kiểu một khuôn mẫu - không điều chỉnh chương trình giảng dạy cho phù hợp với trình độ biết chữ, ngôn ngữ địa phương và hạn chế về thời gian chăm sóc sẽ hạn chế sự tham gia của phụ nữ; (4) Giám sát yếu kém - việc thiếu các số liệu phân tách theo giới tính khiến không thể biết liệu các biện pháp can thiệp có tiếp cận được các nhóm mục tiêu hay không.
5. Bài học kinh nghiệm và khuyến nghị thực tiễn cho Việt Nam
Trên cơ sở phân tích kinh nghiệm của quá trình chuyển đổi năng lượng trên thế giới, có thể đưa ra một số khuyến nghị, hành động ưu tiên mà Việt Nam có thể xem xét, áp dụng. Theo đó:
Đối với các nhà hoạch định chính sách và lập kế hoạch năng lượng quốc gia
Thúc đẩy, hướng dẫn việc lồng ghép GESI vào chiến lược và quy hoạch phát triển năng lượng quốc gia: Yêu cầu đánh giá về tác động giới và các khía cạnh xã hội khác như việc làm, sự tham của các bên trong quá trình ra quyết định, đào tạo… trong tất cả các kế hoạch, quy hoạch phát triển năng lượng, các dự án cơ sở hạ tầng và nâng cấp ngành điện. Sử dụng các báo cáo đánh giá này để đặt ra các mục tiêu cụ thể về GESI. Ví dụ, tỷ lệ phụ nữ làm việc trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, tỷ lệ hợp đồng cộng đồng được trao cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ do phụ nữ lãnh đạo, tỷ lệ sinh viên nữa tham gia các khóa học liên quan đến chuyển đổi năng lượng. Điều này phù hợp với các khuyến nghị của IRENA.
Yêu cầu thu thập dữ liệu phân tách theo giới tính: Theo đó, các thông tin, số liệu về tiếp cận nguồn điện ổn định, nguồn điện sạch, việc làm, giáo dục - đào tạo, quyền sở hữu doanh nghiệp… đều có các chỉ số theo dõi có phân tách giới tính, dân tộc và nhóm thu nhập. Báo cáo đánh giá có phân tách giới nên được cập nhật và công bố thường niên.
Thiết lập hệ thống kế toán - tài chính - tài khóa có trách nhiệm giới: Theo đó, cần tạo ra các khoản vay lãi suất thấp, tài chính hỗn hợp và bảo lãnh cho các doanh nghiệp năng lượng sạch do phụ nữ lãnh đạo, làm chủ; đưa tiêu chí giới vào các tiêu chí đấu thầu công khai và cung cấp các khoản tài trợ ưu đãi cho phụ nữ và công đồng địa phương như UN Women đã đề khuyến nghị.
Đối với các chủ dự án và cơ sở đào tạo
Phát triển các chương trình đào tạo toàn diện từ đào tạo nghề đến thực hành, tạo việc làm: Hợp tác với các trường dạy nghề, nhóm cộng đồng và doanh nghiệp tư nhân để cung cấp các khóa đào tạo kỹ thuật được thiết kế riêng (ví dụ: ngắn gọn, thực hành, bằng ngôn ngữ địa phương, hướng đến phụ nữ và những người không có nhiều cơ hội tiếp cận các khóa đào tạo chính quy), kèm theo hỗ trợ việc làm và cố vấn về nghề nghiệp (ví dụ: cung cấp bảng điểm về các yêu cầu về nghề nghiệp để giúp phụ nữ và nhóm yếu thế có lộ trình học tập, từng bước tăng cường năng lực để đáp ứng yêu cầu tuyển dụng, công việc). Theo đó, cần có những ưu tiên cụ thể để tuyển dụng phụ nữ và các nhóm yếu thế ở địa phương.
Áp dụng các mô hình cung cấp dựa vào cộng đồng: Mở rộng các mô hình phi tập trung (ví dụ: lưới điện siêu nhỏ, năng lượng mặt trời hộ gia đình…) bằng cách sử dụng các kỹ thuật viên nữ và doanh nhân địa phương để tăng khả năng tiếp nhận và cung cấp dịch vụ bảo trì, bảo dưỡng thiết bị.
Đối với các nhà tài trợ, tổ chức phi Chính phủ và đối tác phát triển quốc tế
Tài trợ cho các dự án thí điểm dài hạn với lộ trình mở rộng quy mô: Thiết kế các dự án thí điểm với giai đoạn triển khai rõ ràng, tích hợp vào các chương trình quốc gia hoặc các dự án do tư nhân đầu tư, bao gồm các chiến lược giảm thiểu rủi ro để lại nguồn tài chính bền vững và các mô hình kinh doanh.
Hỗ trợ năng lực phân tích giới: Tài trợ cho các Bộ và Viện nghiên cứu quốc gia để lồng ghép giới vào mô hình hóa năng lượng và phân tích chính sách (ví dụ: mô hình hóa tác động việc làm, kinh tế - xã hội của các kịch bản chuyển đổi).
Đảm bảo sự tham gia có ý nghĩa: Yêu cầu các quy trình có sự tham gia của các bên liên quan được ghi chép đầy đủ và toàn diện trong thiết kế dự án và các thỏa thuận về đất đai/lợi ích, với hạn ngạch đại diện cho phụ nữ khi thích hợp.
Áp dụng các biện pháp bảo vệ xã hội và chia sẻ lợi ích: Đối với các dự án lớn, hãy thực hiện chia sẻ lợi ích (việc làm, mua sắm tại địa phương, quỹ cộng đồng) và cơ chế khiếu nại dành cho phụ nữ và các nhóm thiểu số.
Một số chỉ số, tiêu chí cần được xem xét khi đánh giá về GESI trong quá trình chuyển đổi năng lượng
% phụ nữ trong số nhân viên làm việc trong ngành năng lượng tái tạo (theo cấp bậc nghề nghiệp: kỹ thuật viên, quản lý, giám đốc điều hành).
% các dự án năng lượng có đánh giá GESI được ghi chép lại.
Các doanh nghiệp vừa và nhỏ năng lượng sạch do phụ nữ lãnh đạo nhận được tài chính ưu đãi.
Chênh lệch tiếp cận năng lượng hộ gia đình theo nhóm thu nhập và giới tính của chủ hộ phù hợp với bối cảnh của Việt Nam.
6. Kết luận và khuyến nghị
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, GESI là động lực cho sự thành công của quá trình chuyển đổi năng lượng mà không phải là một yêu cầu bổ sung. Các quốc gia đưa GESI vào chính sách ngay từ đầu thường đạt được tỷ lệ áp dụng năng lượng tái tạo cao hơn và nhận được ủng hộ mạnh mẽ hơn từ cộng đồng, tạo lập được nguồn lao động ổn định, có khả năng chuyển đổi việc làm tốt hơn. Thực tế hiện nay, ở hầu hết các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển phụ nữ và các nhóm thiểu số chưa đại diện đầy đủ, tham gia chủ động trong chuỗi giá trị ngành năng lượng (nhất là đảm nhận vai trò kỹ thuật), nhưng nếu có lộ trình đào tạo và tuyển dụng có mục tiêu thì đảo ngược xu hướng này có thể đảo ngược, mang lại các giá trị bền vững trong tương lai.
Cải cách cơ chế tài chính, quy định về mua sắm có tính đến các khía cạnh giới sẽ tạo cơ hội cho các doanh nghiệp do phụ nữ lãnh đạo và phát triển chuỗi cung ứng địa phương trong quá trình chuyển đổi năng lượng. Quy trình, mẫu biểu thu thập dữ liệu phân tách giới và trách nhiệm giải trình, bao gồm cả việc chia sẻ dữ liệu về việc làm, đào tạo và tiếp cận nguồn lực có phân tách - là yếu tố cần thiết để theo dõi tiến độ, kết quả toàn diện của quá trình chuyển đổi năng lượng ở các quốc gia.
Tại Việt Nam quá trình chuyển đổi năng lượng đang mang đến cơ hội cho việc điều chỉnh cách thức đảm bảo GESI được xem xét, lồng ghép phù hợp với các mục tiêu phát triển năng lượng quốc gia quốc gia, chính sách về cải cách giáo dục - đào tạo nghề cũng như việc thực hiện các cam kết mà JETP đã đưa ra. Theo đó, việc nghiên cứu, cập nhật và giới thiệu các chỉ số GESI cho tất cả các dự án do JETP tài trợ và các dự án năng lượng khác là cần thiết và sẽ mang lại nhiều lợi ích môi trường, xã hội trong tương lại. Trong đó, việc xây dựng năng lực dài hạn trong các Bộ, Sở, ban, ngành cấp tỉnh, doanh nghiệp để lồng ghép GESI trong quá trình triển khai các dự án năng lượng là một trong những ưu tiên cần thực hiện để đảm bảo an ning năng lượng và ổn định xã hội. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, việc lồng ghép bình đẳng giới và hòa nhập xã hội vào quy hoạch chuyển đổi năng lượng vừa khả thi vừa mang lại lợi ích to lớn: cải thiện hiệu suất dự án, tạo việc làm, củng cố sự chấp nhận của cộng đồng và thúc đẩy các mục tiêu phát triển quốc gia. Đối với Việt Nam, cơ hội nằm ở việc kết hợp năng lực lập kế hoạch mạnh mẽ với các biện pháp can thiệp có mục tiêu và khả năng mở rộng quy mô - các chương trình đào tạo, tài chính có tính đến yếu tố giới, dữ liệu đáng tin cậy và các đánh giá GESI bắt buộc để đảm bảo quá trình chuyển đổi năng lượng diễn ra nhanh chóng, bền vững và công bằng.
Nguyễn Sỹ Linh, Nguyễn Thị Thu Hà, Lê Trọng Hải, Nguyễn Thu Hằng, Nguyễn Thị Nhạn, Chí Viễn
Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường số 12/2025)
Tài liệu tham khảo
1. IRENA, 2025. Renewable energy a gender perspective (Năng lượng tái tạo: Góc nhìn về giới). Tái bản lần 2.
2. UN Women, 2023. Gender equality in the sustainable energy transition (Bình đẳng giới trong quá trình chuyển đổi năng lượng bền vững).
3. Stockholm Environment Institute-SEI, 2020. Assessing the gender and social equity dimensions of energy transitions (Đánh giá các khía cạnh về bình đẳng giới và xã hội trong quá trình chuyển đổi năng lượng).
4. GIZ, 2024. Vai trò và sự tham gia của phụ nữ trong ngành năng lượng ở Việt Nam.
5. UN Women, 2024. Fueling Change: How women are leading Viet Nam’s just energy transition.
6. Jack Dention, 2025. Zanzibar’s “solar mamas” are trained as technicians to help light up communities.
7. AlokKNMishra, 2025. Solar Shakhi to impact clean energy message in village.
8. Ward, Bernie; Strongman, John. 2011. Gender-sensitive Approaches for the Extractive Industry in Peru: Improving the Impact on Women in Poverty and their Families. Directions in development; energy and mining.
