01/02/2021
Hiện nay, nhiều người dân ở huyện đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi đã không còn lạm dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) hóa học, thay vào đó là tận dụng điều kiện thiên nhiên ban tặng, hướng đến sản xuất nông nghiệp sạch (NNS), vừa nâng cao giá trị nông sản, vừa góp phần BVMT. Minh chứng rõ nhất là những mùa vụ hành, tỏi gần đây, nhiều hộ đã chuyển dần sang canh tác theo phương thức hữu cơ.
Thay đổi phương thức sản xuất
Huyện đảo Lý Sơn có diện tích tự nhiên 10,39 km2, dân số 22.174 người, nhiều năm qua, trồng hành, tỏi được xem là nghề chính của người dân nơi đây. Với diện tích trên 330 ha đất sản xuất, trung bình mỗi năm, huyện đảo cung cấp cho thị trường khoảng 2.000 tấn tỏi khô, 3.500 tấn củ hành. Đặc biệt, với đặc điểm vỏ màu trắng, tép tỏi nhỏ đều, chắc, tỏi Lý Sơn được người tiêu dùng biết đến bởi hương vị đặc trưng độc đáo: Thơm, cay dịu và hàm lượng tinh dầu cao do được kết tạo từ cát biển đảo san hô, đá địa chất, kết hợp điều kiện tự nhiên, khí hậu, thổ nhưỡng riêng biệt. Ngoài tỏi thường, tỏi cô đơn Lý Sơn (chỉ có một tép duy nhất bằng đầu ngón tay, hình tròn), được hình thành do khuyết tật trong quá trình sinh trưởng, là sản phẩm mang lại giá trị kinh tế cao. Năm 2017, đặc sản tỏi Lý Sơn đã lọt vào danh sách Top 10 đặc sản quà tặng nổi tiếng của Tổ chức Kỷ lục Việt Nam, góp phần định vị địa danh Lý Sơn trên bản đồ du lịch. Tuy nhiên, do nhu cầu thị trường tăng cao, khiến nhà nông chạy đua năng suất, sử dụng phân bón hóa học, thuốc trừ sâu để tăng sản lượng với số lượng lên đến hàng trăm tấn/năm, dẫn đến nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, nguồn đất, ảnh hưởng đến sức khỏe con người…
Nông dân Lý Sơn đã chuyển dần sang canh tác hành tỏi theo phương thức hữu cơ
Trước thực trạng trên, bài toán giữ thương hiệu tỏi Lý Sơn cả về chất lẫn lượng, khuyến khích sử dụng sinh phẩm tự nhiên thay cho hóa chất đang được chính quyền địa phương khuyến khích lựa chọn. Một số đề án thí nghiệm trồng tỏi sạch theo hướng hữu cơ của doanh nghiệp, nhà nông trẻ khởi nghiệp; các phương thức trồng trọt ứng dụng quy trình không dùng cát trắng, không phân bón, thuốc BVTV hóa học dần được tiếp cận. Tiêu biểu như anh Đặng Quang Trọng ở xã An Vĩnh (cũ). Chứng kiến người dân thường xuyên sử dụng phân bón hóa học để tăng sản lượng cây trồng, song kèm theo đó, chất lượng hành, tỏi lại có nguy cơ bị bào mòn, môi trường sinh thái ô nhiễm, anh luôn băn khoăn, trăn trở. Với mong muốn BVMT đất đảo, năm 2017, anh quyết định bỏ công việc ổn định ở TP. Hồ Chí Minh trở về quê lập nghiệp, làm nông sản sạch. Chọn mảnh vườn 400 m² trên cánh đồng Cõi, anh bắt tay thử nghiệm trồng tỏi hữu cơ. Mùa đầu, anh dùng phân chuồng ủ sâu dưới đất, thay thế cho lớp cát cỗi, đất đồi bạc màu. Ngoài cải tạo đất, anh để cây cỏ phát triển tự nhiên, tạo môi trường sinh thái cho hệ sinh vật phát triển và tự diệt sâu bệnh. Không dùng phân thuốc hóa học, anh áp dụng phương thức canh tác tỏi hoàn toàn tự nhiên với phân hữu cơ được ủ từ vật phẩm cá, rong biển, bánh dầu… để cải tạo đất, xuống giống. Kết thúc vụ tỏi, anh chuyển qua trồng lạc để cải tạo đất. Sau hai năm trồng và cải tạo thí điểm, sản lượng tỏi thu hoạch chỉ đạt 30 - 40% so với cách trồng đại trà. Đến năm thứ ba, năng suất tỏi tăng gấp đôi, nếu như giá tỏi tươi thị trường đạt 50 nghìn đồng/kg thì sản phẩm của anh cao gấp 3 - 4 lần (250.000 - 350.000/kg).
Cần xác lập vùng sản xuất chuyên canh NNS
Đồng hành cùng người dân, một số doanh nghiệp đã liên kết với các hộ nông dân trên địa bàn thực hiện ứng dụng công nghệ vi sinh vào sản xuất hành, tỏi theo phương pháp hữu cơ - VietGAP. Công nghệ này không sử dụng cát trắng, chỉ sử dụng phân hữu cơ vi sinh để cải tạo và cân bằng hệ sinh thái trong môi trường đất. Thời điểm đầu, năng suất hành, tỏi sản xuất theo phương thức này chỉ bằng 60% so với phương thức canh tác truyền thống, nhưng giá cao gấp 3 lần so với tỏi thường. Tiêu biểu như Công ty CP Dori, 4 năm qua, Công ty đã hợp tác cùng 10 hộ nông dân áp dụng phương thức sản xuất hành, tỏi theo phương thức hữu cơ và đã cho ra sản phẩm đạt tiêu chuẩn VietGAP, được người tiêu dùng đón nhận, đánh giá cao. Đặc biệt, trên diện tích 3 ha đất liên kết canh tác, không có một giọt hóa học nào được sử dụng, kể cả thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu hay thuốc trừ nấm, nhờ đó, môi trường xung quanh Công ty được đảm bảo an toàn, người dân sinh sống quanh khu vực và cả đảo đều yên tâm dùng mạch nước ngầm để sản xuất, sinh hoạt hàng ngày.
Cánh đồng hành, tỏi trồng theo phương pháp hữu cơ của Công ty CP Dori tại huyện Lý Sơn
Ông Đặng Tấn Thành - Trưởng phòng Kinh tế - Hạ tầng nông thôn huyện Lý Sơn chia sẻ, điều kiện tự nhiên đã ban tặng cho Lý Sơn nguồn phân bón hữu cơ vô tận từ rong biển, xác cá, vi sinh vật tấp vào bờ… thế nên, không có lý do gì mà người dân nơi đây không tận dụng để phát triển nông nghiệp hữu cơ. Thời gian qua, huyện đảo luôn khuyến khích, tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp tham gia đầu tư vào lĩnh vực NNS, tuy nhiên, các mô hình mới chỉ dừng lại ở thí điểm, tự thực hiện của một số cá nhân, đơn vị; phần lớn trong số 330 ha hành, tỏi trồng đại trà theo cách truyền thống ở Lý Sơn xen lẫn diện tích trồng tỏi sạch, ít nhiều ảnh hưởng đến hiệu quả thí điểm chuỗi sản xuất sinh học; hơn nữa, sản phẩm hành, tỏi sạch hay sinh học chưa có sự xác nhận, công nhận của ngành chức năng... Do đó, điều cần thiết nhất hiện nay là địa phương phải xác lập được vùng sản xuất chuyên canh về NNS, quy hoạch vùng đại trà, thí điểm và nhân rộng dần, trong đó, vùng trồng sản phẩm chủ lực hành, tỏi là ưu tiên. Mặc khác, có chính sách mở nhằm hỗ trợ, tạo điều kiện cho nhà nông, nhà đầu tư mạnh dạn tìm về nông sản sinh học và đồng hành tìm giải pháp phát triển sinh học, thay thế cho phương thức truyền thống, lạm dụng hóa chất.
Hiệu quả của việc thay đổi cách thức sản xuất đã thể hiện rõ nét bằng những con số cụ thể, người dân Lý Sơn ngày càng nhận thức rõ hơn về tác hại do ô nhiễm mỗi trường từ việc sử dụng phân bón, thuốc vô cơ trong hoạt động sản xuất. Hiện địa phương đang đẩy mạnh khuyến khích, tạo điều kiện cho các nhà đầu tư làm cầu nối giữa doanh nghiệp, người dân và Nhà nước trong việc phát triển nông nghiệp hữu cơ an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP. Đồng thời, yêu cầu các phòng chức năng nghiên cứu giải pháp để quy hoạch vùng sản xuất chuyên canh về NNS; thu hút, kết nối các nhà đầu tư làm NNS; gắn việc sản xuất này với phát triển du lịch để nhiều người biết đến và tin dùng sản phẩm hành, tỏi sạch của địa phương.
Đức An - Gia Linh
