16/12/2020
Vừa qua, Ủy ban BVMT lưu vực sông (LVS) Cầu và Ủy ban BVMT LVS Nhuệ - Đáy đã phối hợp với Bộ TN&MT tổ chức Đoàn công tác đến 6 tỉnh thuộc LVS Cầu, 5 tỉnh thuộc LVS Nhuệ - Đáy để kiểm tra tình hình triển khai Đề án tổng thể bảo vệ và phát triển bền vững môi trường sinh thái, cảnh quan LVS Cầu giai đoạn 2006 - 2020, LVS Nhuệ - Đáy giai đoạn 2008 - 2020 (Đề án BVMT LVS) và Kế hoạch triển khai Đề án giai đoạn sau năm 2020.
Để tìm hiểu về việc thực hiện Đề án của các địa phương trên 2 LVS, Tạp chí Môi trường có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Kim Tuyển, Cục trưởng Cục BVMT miền Bắc (Tổng cục Môi trường) về vấn đề này.
Ông Nguyễn Kim Tuyển - Cục trưởng Cục BVMT miền Bắc (Tổng cục Môi trường)
PV: Ông đánh giá thế nào về tình hình triển khai thực hiện Đề án BVMT LVS tại các địa phương trên LVS Cầu và LVS Nhuệ - Đáy?
Ông Nguyễn Kim Tuyển: Thời gian qua, các tỉnh, thành phố trên LVS Cầu và LVS Nhuệ - Đáy đã có nhiều nỗ lực trong công tác quản lý môi trường, BVMT LVS và triển khai Đề án tổng thể BVMT LVS. Các tỉnh đã tập trung xây dựng, ban hành nhiều cơ chế chính sách về BVMT, trong đó có lồng ghép về BVMT LVS Cầu và sông Nhuệ - sông Đáy; tổ chức thực hiện Đề án BVMT LVS trên địa bàn tỉnh; triển khai các quy hoạch về BVMT như quy hoạch thu gom, xử lý rác thải, xử lý nước thải; quy hoạch mạng lưới quan trắc môi trường; tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc chấp hành quy định, pháp luật về BVMT tại các cơ sở sản xuất, kinh doanh trên 2 LVS, tập trung đối với các cơ sở xả ra LVS, cơ sở sản xuất có nguy cơ gây ô nhiễm cao. Đồng thời, các địa phương đã quan tâm đầu tư hệ thống xử lý nước thải tập trung tại các khu công nghiệp (KCN), cụm công nghiệp (CCN), làng nghề; triển khai các dự án xử lý ô nhiễm, công trình hạ tầng, mô hình quản lý, BVMT LVS, dự án cải tạo và nâng cấp công trình thủy lợi trên LVS; nghiên cứu cơ chế tài chính đặc thù có hỗ trợ từ ngân sách Trung ương; tích cực phối hợp giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường liên tỉnh.
PV: Hiện nay, vấn đề môi trường nổi cộm nhất tại 2 LVS là gì, thưa ông?
Ông Nguyễn Kim Tuyển: Tại LVS Cầu, có một số vấn đề nổi cộm liên quan đến chất lượng môi trường nước LVS, gây bức xúc cho cộng đồng như: Ô nhiễm môi trường sông Ngũ Huyện Khê; hoặc đoạn giáp ranh giữa các tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương; chất lượng môi trường nước LVS Cầu bị biến đổi khi chảy qua TP. Thái Nguyên. Bên cạnh đó, công tác đầu tư hạ tầng kỹ thuật về BVMT (thu gom, xử lý nước thải) của các tỉnh trên LVS còn hạn chế, cụ thể: 50% KCN của tỉnh Thái Nguyên, 22,2% KCN của tỉnh Vĩnh Phúc chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung; 92,3% CCN trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, 89,5% CCN của tỉnh Thái Nguyên, 81,8% CCN của Vĩnh Phúc và Hải Dương chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung; 100% làng nghề của Vĩnh Phúc và Hải Dương, 96,8% làng nghề của Bắc Ninh chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung; 55,6% khu đô thị của Bắc Kạn chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung (hiện mới chỉ có 10% tổng lượng nước thải của khu đô thị trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, 15,5% của tỉnh Vĩnh Phúc, 21,3% của Bắc Ninh, 45 % của tỉnh Bắc Giang được thu gom, xử lý).
Đặc biệt, trong công tác thu gom, xử lý chất thải tại các tỉnh thuộc LVS Cầu, hiện nay, vẫn tồn đọng một lượng lớn bãi chôn lấp quy mô cấp xã chưa đảm bảo vệ sinh môi trường, không có hạ tầng kỹ thuật về môi trường như: Hải Dương có 200 bãi rác quy mô cấp xã; Vĩnh Phúc có 200 bãi rác quy mô cấp xã, 37 lò đốt; Thái Nguyên có 77,8% bãi rác không hợp vệ sinh; Bắc Giang có 67,3% bãi rác không hợp vệ sinh; tỷ lệ thu gom, xử lý rác thải nông thôn còn thấp (Bắc Kạn: 36,35%). Trong khi đó, chất thải từ khu vực nông thôn, hoạt động chăn nuôi chưa đảm bảo, phần lớn nằm xen kẽ trong khu dân cư, không được thu gom, xử lý đúng yêu cầu về BVMT, đặc biệt là xả trực tiếp nước thải không qua xử lý ra môi trường, gây ô nhiễm môi trường nước LVS. Điển hình là tỉnh Thái Nguyên có đến 700 cơ sở chăn nuôi, trong đó 400 cơ sở là chăn nuôi lợn. Việc kiểm soát ô nhiễm môi trường đối với hoạt động khai thác khoáng sản, đặc biệt tại các mỏ có quy mô nhỏ đang trở thành vấn đề nóng, cần được quan tâm. Cùng với đó là vấn đề ô nhiễm liên tỉnh trên đoạn sông Cầu giáp ranh giữa các tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang, Hải Dương xảy ra hàng năm, đặc biệt vào mùa khô, nguyên nhân chính là tiếp nhận nước thải từ sông Ngũ Huyện Khê, tỉnh Bắc Ninh.
Trên LVS Nhuệ - Đáy, thời gian qua, cũng còn tồn tại một số vấn đề như tình trạng ô nhiễm môi trường nước sông liên tỉnh giữa TP. Hà Nội và tỉnh Hà Nam (hàng năm, xảy ra từ 10 - 15 đợt ô nhiễm) và sông Châu Giang (đặc biệt vào mùa khô), sau đó xuống các tỉnh Ninh Bình, Nam Định, ảnh hưởng tới sinh hoạt, sản xuất của nhân dân tại các tỉnh hạ lưu. Công tác vận hành đối với trạm bơm tiêu nước vào sông Nhuệ, sông Châu Giang (Hà Nam), đập điều tiết nước chưa kịp thời để giảm thiểu ảnh hưởng từ nước thải của TP. Hà Nội (từ sông Tô Lịch qua đập Thanh Liệt) xuống khu vực hạ lưu thuộc tỉnh Hà Nam; nước thải sinh hoạt của các quận nội thành, làng nghề địa trên địa bàn TP. Hà Nội phần lớn chưa qua xử lý, thải ra sông Tô Lịch. Ngoài ra, vấn đề ô nhiễm môi trường nước sông Sắt, nguồn cung cấp nước sinh hoạt cho các trạm cấp nước sạch, bắt nguồn từ sông Châu Giang, giáp ranh giữa tỉnh Hà Nam và Nam Định cũng là một thách thức của LVS Nhuệ - Đáy, cần sớm có giải pháp. Đồng thời, tình trạng ô nhiễm không khí do một số doanh nghiệp trên LVS xả khói bụi, tiếng ồn, ảnh hưởng đến đời sống nhân dân khu vực như Nhà máy Đạm Ninh Bình; Nhà máy kính tiết kiệm năng lượng, chất lượng cao CFG (Ninh Bình). Trong khi công tác đầu tư hạ tầng kỹ thuật về BVMT (thu gom, xử lý nước thải) của các tỉnh, TP trên LVS Nhuệ - Đáy còn hạn chế. 30% KCN của tỉnh Nam Định, 40% KCN của Ninh Bình, 50% KCN của Hòa Bình chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung; 10/19 CCN trên địa bàn tỉnh Nam Định, 11/13 CCN của Ninh Bình, 100% CCN của Hòa Bình, 13/15 CCN của Hà Nam chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung. Ngoài ra, phần lớn làng nghề tại các tỉnh, TP trên LVS chưa có có hệ thống xử lý nước thải tập trung, bao gồm: 57/58 làng nghề của tỉnh Hà Nam; 100% làng nghề tại Nam Định chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung; 100% nước thải sinh hoạt đô thị của các tỉnh Nam Định, Hòa Bình chưa được xử lý, cũng như có hệ thống tách riêng nước mưa với nước thải; chỉ 10 % khu đô thị trên địa bàn tỉnh Ninh Bình có hệ thống thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt; tại Hà Nam, 60% khu đô thị có hệ thống xử lý nước thải tập trung, đồng thời, vẫn còn 70% cơ sở chưa hoàn thành xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiệm trọng. Đặc biệt, công tác thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt của các địa phương trên LVS Nhuệ - Đáy cũng có nhiều bất cập như: Còn tồn đọng một lượng lớn bãi chôn lấp quy mô cấp xã chưa đảm bảo vệ sinh môi trường, không có hạ tầng kỹ thuật về môi trường; nhiều địa phương chưa có bãi chôn lấp, hoặc khu xử lý rác thải hợp vệ sinh, các bãi chôn lấp chưa xử lý được chất thải thứ cấp phát sinh. Một số địa phương sử dụng lò đốt rác cỡ nhỏ, hiệu quả xử lý không cao, chưa xử lý được khí thải phát sinh.
PV: Mặc dù, thời gian qua, đã có nhiều dự án BVMT, cải thiện chất lượng nước sông trên 2 lưu vực, nhưng đến nay, tình trạng ô nhiễm môi trường liên vùng, liên tỉnh tại LVS Cầu và LVS Nhuệ - Đáy vẫn chưa được giải quyết dứt điểm. Theo ông, lý do vì sao?
Ông Nguyễn Kim Tuyển: Trong quá trình triển khai Đề án BVMT tại 2 LVS thời gian qua, vẫn còn tồn tại một số vấn đề môi trường bức xúc liên vùng, liên tỉnh chưa được giải quyết dứt điểm, nguyên nhân là do nhiều dự án, nhiệm vụ quan trọng trong Đề án chưa được triển khai vì thiếu nguồn vốn, cơ chế chính sách không phù hợp, dẫn đến khó khăn trong phân bổ kinh thực hiện. Trong khi đó, hiện nay, chưa có chính sách đặc thù cho LVS như chính sách hỗ trợ tỉnh đầu nguồn trồng, chăm sóc, bảo vệ rừng để giữ nguồn nước cho toàn LVS; cơ chế đóng góp kinh phí của các tỉnh có phát thải lớn trên lưu vực cho tỉnh đầu nguồn giữ gìn rừng. Mặc dù, công tác kiểm soát nguồn thải đã được các tỉnh, TP triển khai, nhưng chưa đáp ứng yêu cầu về BVMT. Hoạt động thanh tra, kiểm tra về BVMT chưa phát huy hiệu quả. Trong khi đó, các đơn vị sản xuất, kinh doah vi phạm với phương thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi. Ý thức trách nhiệm về BVMT của một bộ phận lãnh đạo các cấp chính quyền còn hạn chế; Kinh phí cho sự nghiệp môi trường tại các địa phương thấp, trong khi đó, yêu cầu xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật môi trường đòi hỏi chi phí đầu tư rất lớn.
PV: Ông có đề xuất, kiến nghị gì nhằm giải quyết triệt để những vấn đề trên, góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường nước trên 2 LVS?
Ông Nguyễn Kim Tuyển: Thời gian qua, các tỉnh, TP trên 2 LVS đều đề nghị cần có cơ chế chính sách đặc thù cho LVS, đặc biệt là chính sách thu hút, phân bổ nguồn vốn để thực hiện một số nhiệm vụ, dự án về cải thiện chất lượng nước trên LVS Cầu và LVS Nhuệ - Đáy; chính sách hỗ trợ các tỉnh đầu nguồn trồng rừng; bổ sung chính sách cắt điện trong cưỡng chế thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính về BVMT. Ngoài ra, Chính phủ cần chỉ đạo ưu tiên đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật hệ thống thoát nước, xử lý nước thải đô thị cho các địa phương trên 2 LVS theo hướng hợp tác công - tư, xã hội hóa (địa phương nào gây ô nhiễm chính thì phải chịu trách nhiệm chính trong xử lý ô nhiễm nguồn nước LVS); cho phép nghiên cứu và triển khai thử nghiệm mô hình xử lý nước thải đô thị, khu dân cư tập trung theo mô hình phân tán hình thức hợp tác công - tư và cơ chế tài chính đặc thù.
Các địa phương cần kiểm soát hiệu quả các nguồn thải vào LVS thông qua tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra về BVMT đối với toàn bộ các nguồn thải, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm; không cho phép các dự án mới đi vào hoạt động khi chưa có đủ thủ tục, hạ tầng kỹ thuật về môi trường; hạn chế thu hút các dự án có nguy cơ cao gây ô nhiễm môi trường, sự cố môi trường trên LVS Cầu và LVS Nhuệ - Đáy.
PV: Xin cảm ơn ông!
Phương Linh (Thực hiện)
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 11/2020)
