05/08/2020
Ngày 24/7/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 29/CT-TTg về một số giải pháp cấp bách quản lý động vật hoang dã (ĐVHD) nhằm giải quyết nạn buôn bán và tiêu thụ trái phép ĐVHD (Chỉ thị số 29/CT-TTg). Đây là một trong những nỗ lực lớn của Chính phủ trong việc giảm các mối đe dọa đến sức khỏe cộng đồng cũng như đảm bảo tương lai cho nhiều loài hoang dã đang bị đe dọa tuyệt chủng bởi nạn buôn bán và tiêu thụ bất hợp pháp tại Việt Nam và các nước trong khu vực.
Sự cần thiết ban hành Chỉ thị số 29/CT-TTg
Những năm qua, thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước đã từng bước hoàn thiện hệ thống pháp luật về quản lý, bảo tồn và phát triển bền vững ĐVHD. Luật Lâm nghiệp năm 2017 đã quy định: “nghiêm cấm săn, bắt, nuôi, nhốt, giết, tàng trữ, vận chuyển, buôn bán động vật rừng, thu thập mẫu vật các loài thực vật rừng, động vật rừng trái quy định của pháp luật”. Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành Chỉ thị số 03/CT-TTg ngày 20/2/2014 về việc tăng cường chỉ đạo và thực hiện các biện pháp kiểm soát bảo tồn các loài ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm và Chỉ thị số 28/CT-TTg ngày 17/9/2016 về một số giải pháp cấp bách phòng ngừa, đấu tranh với hành vi xâm hại các loài ĐVHD trái pháp luật. Chính phủ ban hành Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/1/2019 về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES). Như vậy, có thể thấy, tăng cường thực thi pháp luật quốc gia, Công ước CITES và các điều ước quốc tế liên quan là quan điểm chỉ đạo và tổ chức thực hiện nhất quán của Việt Nam trong thực tiễn nhằm thực thi có trách nhiệm các cam kết quốc tế liên quan.
Nhìn một cách tổng thể, khung pháp luật về quản lý ĐVHD của Việt Nam là cơ bản đầy đủ, đáp ứng yêu cầu điều chỉnh các quan hệ xã hội theo chuỗi, được Ban Thư ký CITES xếp nhóm A (quốc gia có hệ thống pháp luật tốt nhất). Các cấp, các ngành đã có nhiều giải pháp quyết liệt và đồng bộ hơn nhằm đưa pháp luật vào cuộc sống, nhất là đấu tranh, triệt phá các đường dây vận chuyển, buôn bán, tiêu thụ trái pháp luật các loài ĐVHD, tạo sự chuyển biến tích cực và rõ nét về nhiều mặt. Tuy vậy, tình trạng mua bán, vận chuyển, tiêu thụ ĐVHD trái pháp luật còn diễn biến phức tạp, nhất là hành vi vi phạm có tổ chức, liên quan đến cả đối tượng trong nước và quốc tế. Nhiều loài ĐVHD tự nhiên tiếp tục suy giảm số lượng, có nguy cơ tuyệt chủng, ảnh hưởng tiêu cực đến cân bằng sinh thái; cùng với đó còn tiềm ẩn rủi ro truyền nhiễm các dịch bệnh trên người và gia súc, gia cầm, đe dọa sức khỏe cộng đồng và sự phát triển kinh tế của đất nước.
Hiện nay, trong bối cảnh các quốc gia trên thế giới đang phải chiến đấu với đại dịch COVID-19, tình hình buôn bán và tiêu thụ ĐVHD có nguy cơ cao đã được xác định là một trong những nguyên nhân lớn nhất về môi trường làm phát sinh các bệnh liên quan đến động vật. Vì vậy, Chỉ thị số 29/CT-TTg được ban hành thể hiện quyết tâm của Việt Nam trong việc cải thiện các quy định về buôn bán và tiêu thụ ĐVHD, đồng thời cho thấy sự quyết liệt của Chính phủ trong xử lý kho lưu trữ tang vật các loài hoang dã thuộc danh mục của Công ước CITES bao gồm ngà voi và sừng tê giác. Đây có thể coi là một bước tiến lớn của Việt Nam trong việc giảm các mối đe dọa đến sức khỏe cộng đồng cũng như đảm bảo tương lai cho nhiều loài hoang dã đang bị đe dọa tuyệt chủng bởi nạn buôn bán và tiêu thụ bất hợp pháp tại Việt Nam và các nước trong khu vực.
Tổ chức tái thả ĐVHD về tự nhiên sau cứu hộ tại VQG Hoàng Liên
Những điểm nổi bật chính của Chỉ thị số 29/CT-TTg
Để bảo đảm thực thi nghiêm pháp luật về quản lý ĐVHD, Thủ tướng Chính phủ chỉ thị dừng nhập khẩu ĐVHD còn sống hay đã chết, trứng, ấu trùng, bộ phận, dẫn xuất của các loài ĐVHD (trừ các loài thủy sản phục vụ sản xuất, chế biến làm thực phẩm, thức ăn chăn nuôi đã được công bố theo quy định của pháp luật; bộ phận của ĐVHD đã được chế biến, xử lý làm dược liệu, làm nguyên liệu phục vụ sản xuất hoặc sản phẩm hoàn chỉnh) đến khi có chỉ đạo mới của Thủ tướng Chính phủ hoặc trường hợp đặc biệt được Thủ tướng Chính phủ cho phép. Mọi trường hợp nhập khẩu ĐVHD trái với Chỉ thị này phải xử lý nghiêm minh theo quy định của pháp luật đối với ĐVHD bất hợp pháp; đối với ĐVHD được cơ quan thẩm quyền quản lý CITES nước ngoài cấp giấy phép xuất khẩu vào Việt Nam, cơ quan Hải quan cửa khẩu yêu cầu chủ hàng trả về nơi xuất khẩu. Trường hợp chủ hàng không thực hiện hoặc hàng hóa không xác định được chủ hàng thì xử lý theo quy định pháp luật Việt Nam đối với ĐVHD bất hợp pháp.
Kiên quyết loại bỏ các khu chợ, tụ điểm mua bán ĐVHD trái pháp luật
Theo chức năng, thẩm quyền được giao, các Bộ thực hiện rà soát hệ thống văn pháp pháp luật đề xuất cấp thẩm quyền sửa đổi, bổ sung chế tài xử phạt hành vi tiêu thụ ĐVHD trái pháp luật; Kiên quyết loại bỏ các khu vực chợ, tụ điểm mua bán ĐVHD trái pháp luật; Kiểm soát chặt chẽ và xử lý nghiêm các hành vi săn, bắt, mua, bán, vận chuyển, giết mổ, tiêu thụ, tàng trữ, quảng cáo, xâm hại ĐVHD trái pháp luật, nhất là ĐVHD thuộc lớp thú, chim, bò sát trong môi trường tự nhiên. Mọi công dân, đặc biệt là cán bộ, công chức, viên chức và người thân không tham gia săn, bắt, mua, bán, vận chuyển, giết mổ, tiêu thụ, tàng trữ, quảng cáo ĐVHD trái pháp luật.
Theo đó, Bộ NN&PTNT chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành liên quan và UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thực hiện nghiêm túc các giải pháp quản lý ĐVHD gây nuôi. Tăng cường chỉ đạo công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát đối với hoạt động gây nuôi ĐVHD. Việc gây nuôi, xuất khẩu ĐVHD phải đảm bảo nguồn gốc hợp pháp, an toàn vệ sinh thực phẩm. Tổ chức thanh tra, kiểm tra trên diện rộng các cơ sở nuôi ĐVHD, đảm bảo nguồn gốc động vật nuôi hợp pháp, điều kiện an toàn đối với vật nuôi, con người, vệ sinh môi trường và an toàn dịch bệnh. Kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm các vi phạm theo đúng quy định của pháp luật, nhất là vi phạm về nguồn gốc, xuất xứ của ĐVHD gây nuôi. Lập cơ sở dữ liệu về các cơ sở nuôi sinh sản, sinh trưởng vì mục đích thương mại các loài ĐVHD thuộc danh mục loài động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/1/2019 của Chính phủ và các loài thuộc Phụ lục I và II CITES; công khai trên cổng thông tin điện tử của Bộ để toàn xã hội theo dõi, giám sát. Tăng cường chỉ đạo các biện pháp giám sát bệnh dịch, vệ sinh thú y tại các cơ sở nuôi, kinh doanh ĐVHD. Tiếp tục tổng kết thực tiễn, sửa đổi, bổ sung hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, đầy đủ về quản lý ĐVHD, trình Chính phủ ban hành tiêu chí và danh mục động vật có nguồn gốc hoang dã được thuần dưỡng để chuyển sang quản lý theo quy định của Luật Chăn nuôi và CITES.
Bộ TN&MT thực hiện trách nhiệm quản lý nhà nước về đa dạng sinh học; rà soát quy định pháp luật hiện hành, đề xuất, xây dựng và trình cấp có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ theo quy định của pháp luật về đa dạng sinh học.
Tăng cường xử phạt hành vi tiêu thụ ĐVHD trái pháp luật
Một trong những nội dung được nhấn mạnh trong Chỉ thị số 29/CT-TTg là xử lý nghiêm các hành vi vi phạm liên quan đến ĐVHD. Theo đó, Bộ Công an chỉ đạo các lực lượng chức năng tăng cường công tác phòng ngừa, đấu tranh, ngăn chặn, phát hiện và kịp thời xử lý nghiêm các hành vi vi phạm liên quan đến ĐVHD; đặc biệt là tập trung triệt phá các đường dây tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia trong việc mua bán, tàng trữ, vận chuyển, xuất khẩu, nhập khẩu, tạm nhập, tái xuất, quá cảnh trái phép mẫu vật các loài ĐVHD; phối hợp với các đơn vị liên quan kiểm tra, xử lý các hành vi quảng cáo, mua bán trái phép mẫu vật ĐVHD trên các trang thông tin điện tử. Bộ Quốc phòng chỉ đạo Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển phối hợp với các lực lượng chức năng tăng cường tuần tra, kiểm soát chặt chẽ tại các cửa khẩu, lối mở biên giới và trên biển; kịp thời phát hiện, bắt giữ, xử lý theo quy định của pháp luật các trường hợp mua, bán, vận chuyển, xuất khẩu, nhập khẩu, tạm nhập tái xuất trái phép ĐVHD; đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của nhân dân khu vực biên giới không săn, bắt, nuôi, nhốt, mua bán, vận chuyển trái phép ĐVHD. Bộ Công Thương chỉ đạo lực lượng quản lý thị trường tăng cường kiểm tra, kiểm soát thị trường, ngăn chặn và xử lý kịp thời các hành vi buôn bán, vận chuyển, kinh doanh các loài ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm và các sản phẩm, dẫn xuất có nguồn gốc từ các loài trên theo chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền được giao.
Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao phối hợp chặt chẽ với cơ quan điều tra chỉ đạo đẩy mạnh công tác điều tra, truy tố các đối tượng vi phạm pháp luật về việc săn, bắt, mua, bán, vận chuyển, giết mổ, tàng trữ ĐVHD trái pháp luật; nâng cao chất lượng giải quyết, xét xử các vụ án liên quan đến bảo vệ ĐVHD, nguy cấp, quý, hiếm; tăng cường xét xử lưu động để phục vụ công tác tuyên truyền, giáo dục về bảo vệ ĐVHD; áp dụng hình phạt nghiêm khắc đối với kẻ chủ mưu, cầm đầu lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội, người phạm tội có tính chất chuyên nghiệp liên quan đến bảo vệ ĐVHD nguy cấp, quý, hiếm.
UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chỉ đạo các cơ quan, đơn vị trên địa bàn thực hiện các giải pháp bảo vệ ĐVHD tự nhiên; tăng cường công tác kiểm soát các hành vi khai thác, săn, bắt, vận chuyển, tàng trữ, buôn bán, tiêu thụ và sử dụng ĐVHD; tổ chức triệt phá dứt điểm các đường dây buôn bán ĐVHD trái pháp luật; tăng cường công tác quản lý, kiểm tra và thanh tra các cơ sở nuôi, kinh doanh ĐVHD về tuân thủ nguồn gốc hợp pháp, vệ sinh thú y, môi trường và vệ sinh an toàn thực phẩm. Tổ chức triển khai cho các cơ sở kinh doanh trên địa bàn ký cam kết về việc không mua bán, sử dụng, tiêu thụ, trưng bày, quảng cáo mẫu vật ĐVHD không đảm bảo nguồn gốc hợp pháp và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.
Như vậy, có thể thấy một số điểm nổi bật được nhấn mạnh trong Chỉ thị số 29/CT-TTg là kiên quyết loại bỏ các khu chợ, tụ điểm mua bán ĐVHD trái pháp luật; lên kế hoạch tiêu hủy các tang vật ngà voi và sừng tê giác hiện đang lưu trữ trong kho; kiểm soát và quản lý chặt chẽ hơn ĐVHD nuôi nhốt, trong đó có nuôi nhốt hổ; tạm dừng nhập khẩu ĐVHD; rà soát hệ thống văn bản pháp luật để tăng cường xử phạt hành vi tiêu thụ ĐVHD trái pháp luật và nghiêm cấm người dân, đặc biệt là các cán bộ nhà nước và thân nhân của họ, tiêu thụ các sản phẩm ĐVHD. Hy vọng với sự quyết liệt của Chính phủ, sự vào cuộc của các cơ quan chức năng, sự đồng lòng của người dân, Chỉ thị số 29/CT-TTg có thể tạo nên bước ngoặt lớn trong công tác bảo tồn ĐVHD tại Việt Nam.
Nguyễn Thị Nga
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường số 7/2020)
