07/11/2018
Thực hiện Quyết định số 985a/QĐ-TTg ngày 1/6/2016 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý chất lượng không khí đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2025 và khoản 3, Điều 8 Quyết định số 249/2005/QĐ-TTg ngày 10/10/2005 của Thủ tướng Chính phủ Quy định lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải (TCKH) đối với phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, Bộ Giao thông vận tải (GTVT) đã chủ trì, phối hợp với các Bộ, UBND các tỉnh/thành phố (TP) nghiên cứu, xây dựng Quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định về lộ trình nâng cao mức TCKH đối với xe ô tô tham gia giao thông, xe ô tô đã qua sử dụng nhập khẩu (Quyết định).
Tác động của môi trường không khí tới sức khỏe cộng đồng
Ô nhiễm môi trường không khí gây ra những tác động trực tiếp tới sức khỏe cộng đồng. Tỷ lệ người dân ở các đô thị lớn mắc các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí chiếm tỷ lệ khá cao, trong đó trẻ em là nhóm đối tượng chịu tác động lớn nhất. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), ước tính có khoảng 2/3 trường hợp tử vong và giảm tuổi thọ do ô nhiễm không khí tại các nước đang phát triển ở châu Á.Tại Việt Nam, tỷ lệ người mắc bệnh hô hấp ở các đô thị lớn như Hà Nội, TP.Hồ Chí Minh cao hơn các đô thị khác. Ô nhiễm không khí cũng gây ra những thiệt hại về kinh tế do những chi phí cho việc chữa trị bệnh tật và chi phí do mất ngày công lao động của người bệnh và người chăm sóc.
Nâng cao mức TCKT nhằm kiểm soát hiệu quả tình trạng phát thải chất gây ô nhiễm môi trường
Tại các đô thị, khí thải từ phương tiện giao thông cơ giới đường bộ (PTGTCGĐB) đóng góp nhiều nhất trong tổng lượng phát thải gây ô nhiễm môi trường không khí. Theo các báo cáo đánh giá chất lượng không khí, tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, các chỉ số NOx, CO (các hợp chất có trong khí thải của PTGTCGĐB) đã vượt mức cho phép từ 1,2 - 1,5 lần gây tác động xấu đến sức khỏe người dân ở 2 TP trên.
Lộ trình kiểm soát khí thải xe ô tô sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới
Ngày 10/10/2005, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 249/2005/QĐ-TTg quy định lộ trình áp dụng TCKT đối với PTGTCGĐB (Quyết định số 249). Ngay từ những năm đầu triển khai Quyết định số 249, việc kiểm soát chất lượng khí thải xe ô tô sản xuất lắp ráp và nhập khẩu (SXLR&NK) mới đã mang lại những hiệu quả rõ rệt, nồng độ CO và HC trung bình của xe ô tô lắp động cơ xăng giảm tương ứng 63% và 45,63%; độ khói trung bình của xe ô tô lắp động cơ diesel giảm 15,1%. Công tác kiểm định khí thải xe ô tô tham gia giao thông đã có chuyển biến tích cực. Phát thải chất gây ô nhiễm được kiểm soát chặt chẽ, tỷ lệ phương tiện không đạt khi kiểm tra khí thải đang giảm dần theo từng năm, chất lượng môi trường không khí được cải thiện. Tuy nhiên, tính đến tháng 5/2018, số lượng xe ô tô tham gia giao thông đã tăng 3,22 lần so với năm 2008 (3.050.794 xe so với 946.601 xe) và tiếp tục gia tăng khoảng 15%/năm, vì vậy nếu xét tổng lượng phát thải từ ô tô thì mức độ ô nhiễm không khí đặc biệt là ô nhiễm môi trường không khí đô thị đã gia tăng đáng kể.
Ngày 1/9/2011, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 49/2011/ QĐ-TTg quy định lộ trình áp dụng TCKT đối với xe ô tô, xe mô tô hai bánh SXLR&NK mới. Theo đó, ô tô SXLR&NK mới áp dụng TCKT mức Euro 4 từ ngày 1/1/2017 và Euro 5 từ ngày 1/1/2022. Tuy nhiên, ô tô tham gia giao thông và xe ô tô đã qua sử dụng nhập khẩu vẫn áp dụng các mức TCKT cũ (quy định cách đây 12 năm) đến nay đã lạc hậu. Do đó, cần phải xây dựng lộ trình nâng cao mức TCKT, nhằm đồng bộ với việc kiểm soát khí thải đối với xe ô tô SXLR&NK mới.
Đồng thời, kiểm soát khí thải cần thực hiện từng bước, có sự phân biệt giữa các TP lớn, nơi có mật độ giao thông cao, nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường do mức độ phát thải của xe ô tô. Các đô thị lớn tập trung nhiều phương tiện tham gia giao thông, mức độ ô nhiễm môi trường không khí đang vượt các giới hạn cho phép nên cần áp dụng mức TCKT cao hơn mức chung của quốc gia. Đặc biệt, vai trò của UBND các tỉnh/TP là rất quan trọng trong việc khoanh vùng kiểm soát, hạn chế các phương tiện có mức phát thải cao vào khu vực trung tâm đô thị.
Mức TCKT mới có tính đến các yếu tố như tuổi đời, công nghệ xử lý khí thải của phương tiện giao thông và việc thực hiện kiểm soát khí thải trước đó, nhằm tạo điều kiện để người sử dụng phương tiện tuân thủ.
Nâng cao mức TCKT phải kế thừa kết quả kiểm soát khí thải của giai đoạn trước, tận dụng cơ sở vật chất, kỹ thuật hiện có, không phát sinh thêm thủ tục hành chính và phải phù hợp để người dân có thời gian chuẩn bị.
Ngoài ra, cần có sự tham gia của toàn xã hội vào việc nâng cao mức TCKT và đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho cộng đồng về TCKT đối với các phương tiện giao thông.
Mục tiêu xây dựng lộ trình nâng cao mức TCK nhằm kiểm soát hiệu quả hơn tình trạng phát thải chất gây ô nhiễm trong khí thải xe ô tô tham gia giao thông và xe ô tô đã qua sử dụng nhập khẩu, giảm mức độ ô nhiễm môi trường không khí, bảo vệ sức khỏe người dân. Tăng cường ý thức, trách nhiệm của chủ phương tiện trong việc kiểm tra, bảo dưỡng xe ô tô nhằm đáp ứng mức TCKT cho phép.
Lộ trình áp dụng các mức TCKT đối với xe ô tô nhập khẩu đã qua sử dụng như sau: Ô tô lắp động cơ cháy cưỡng bức (động cơ sử dụng nhiên liệu xăng, khí dầu mỏ hóa lỏng (LPG), khí tự nhiên nén (CNG) và các loại tương tự áp dụng Mức 4 kể từ ngày 1/1/2020. Đối với ô tô lắp động cơ cháy do nén (động cơ sử dụng nhiên liệu diesel và các loại tương tự) áp dụng Mức 3 từ ngày 1/1/2020.
Lộ trình áp dụng các mức TCKT đối với xe ô tô tham gia giao thông: Ô tô lắp động cơ cháy cưỡng bức và ô tô lắp động cơ cháy do nén (ô tô) tham gia giao thông sản xuất trước năm 1999 được tiếp tục áp dụng Mức 1; Ô tô tham gia giao thông sản xuất từ năm 1999 đến hết năm 2008 áp dụng Mức 2 từ ngày 1/1/2021; Ô tô tham gia giao thông sản xuất sau năm 2008 áp dụng Mức 2 từ ngày 1/1/2020.
Trần Ánh Dương
Vụ Môi trường, Bộ Giao thông vận tải
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 10/2018)
