15/10/2019
1. Quan điểm của Phật giáo về môi trường
Ngày nay toàn thể nhân loại, đặc biệt là đối với những nước đang phát triển đang phải đối diện với vấn đề khủng hoảng về môi trường, mà tác nhân gây nên những vấn đề ấy chính là con người. Bởi lòng vị kỷ, với những nhu cầu, ham muốn quá độ, mà con người đã lạm dụng, khai thác triệt để các nguồn khoáng sản, tài nguyên thiên nhiên… gây nên sự mất cân bằng hệ sinh thái, BĐKH, nước biển dâng... làm thay đổi cuộc sống của chính con người. Do đó, việc giải quyết vấn đề môi trường cũng phải bắt đầu từ chính con người.
Đối với Phật giáo, con người là trung tâm của vũ trụ, phải sống hài hòa với thiên nhiên. Cho nên vấn đề BVMT đã được đức Phật và tăng đoàn nói đến và thực hiện từ hơn 2.500 năm trước. Bằng trí tuệ siêu phàm của bậc toàn giác, đức Phật đã nhận thức được và chỉ rõ nguyên lý vận hành của vũ trụ vạn vật qua cái nhìn của Duyên khởi: “Cái này có thì cái kia có, cái này không thì cái kia không, cái này sinh thì cái kia sinh, cái này diệt thì cái kia diệt”. Đây là chân lý về sự tồn vong của vũ trụ vạn vật. Con người và muôn loài trong thế giới này tồn tại hay diệt vong đều có quan hệ hữu cơ, gắn bó mật thiết với nhau, tất cả đều trong mối tương quan trùng trùng duyên khởi. Không chỉ nhận thức rõ về mối tương quan giữa con người và thế giới như vậy, mà đức Phật cùng chúng đệ tử luôn luôn thực hiện việc BVMT trong quá trình tu tập, hành đạo trên cả hai phương diện môi trường tự nhiên và môi trường xã hội.
Trên phương diện môi trường tự nhiên, hình ảnh đức Phật từ khi đản sinh, đến khi xuất gia, thành đạo, chuyển Pháp luân và nhập Niết bàn đều gắn liền với gốc cây. Đối với chúng đệ tử cũng vậy, ban ngày tu tập dưới gốc cây, đêm đến lấy gốc cây làm nơi ngủ, nghỉ... Đó là một thông điệp rõ ràng, sống động mà đức Phật muốn chuyển tải đến mọi người: Hãy sống hòa hợp với thiên nhiên. Trong xã hội hiện đại ngày nay, trình độ khoa học kỹ thuật của con người đã đạt đến trình độ cao, khiến con người cho rằng mình đã chế ngự được tự nhiên, bắt tự nhiên phải phục tùng và cũng làm nhiều việc trái với tự nhiên một cách thái quá. Do đó con người phải hứng chịu những tai họa từ việc tàn phá môi trường gây lên như bão lụt, hạn hán, lũ cuốn…
Trên phương diện môi trường xã hội, với tinh thần bình đẳng triệt để, lòng từ bi vô lượng, đức Phật luôn răn dạy chúng đệ tử phải sống thiểu dục tri túc, thực hành hạnh ăn chay, mặc áo phấn tảo. Không được làm những việc sát sinh, trộm cắp, tà dâm, vọng ngữ... Đây là những nguyên tắc đạo đức cơ bản nhằm giữ gìn hạnh phúc gia đình và duy trì nền tảng đạo đức xã hội. Đối với chúng đệ tử xuất gia phải sống, tu tập với tinh thần lục hòa cộng trụ; đối với chúng đệ tử tại gia phải giữ gìn tốt đẹp sáu mối quan hệ trong gia đình và xã hội... đều là những hành động thiết thực để mỗi cá nhân tịnh hóa tâm hồn, nhằm BVMT xã hội, làm cho cuộc sống của nhân loại được an lạc hạnh phúc.
2. Giáo hội Phật giáo Việt Nam với vấn đề BVMT
Việt Nam hiện nay đang trên đà phát triển, với xu hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đời sống vật chất của nhân dân được nâng cao, nhưng cũng kéo theo hệ lụy bởi sự ô nhiễm môi trường trên cả hai phương diện môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Hiện nay, trên toàn quốc, đặc biệt là tại các thành phố lớn, tình trạng ô nhiễm môi trường sinh thái do các hoạt động sản xuất và sinh hoạt của con người ngày càng gia tăng và trở nên trầm trọng, đe dọa trực tiếp đến sự phát triển bền vững của xã hội. Vấn đề ô nhiễm thể hiện trên các phương diện như ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm không khí và ô nhiễm tiếng ồn. Tình trạng ô nhiễm không chỉ trầm trọng ở môi trường tự nhiên, mà sự ô nhiễm trong môi trường xã hội cũng là vấn đề cấp bách. Trình độ khoa học kỹ thuật của xã hội phát triển, đời sống vật chất được nâng cao, nhưng nền tảng đạo đức xã hội ngày càng suy giảm. Một bộ phận thanh thiếu niên trong xã hội ngày nay luôn coi trọng giá trị vật chất mà xem nhẹ giá trị đạo đức tinh thần, sống ảo tưởng và thích thụ hưởng, song ngại cống hiến và phục vụ cộng đồng. Từ đó dẫn đến những hệ lụy như giết người cướp của, cờ bạc, mại dâm, ma túy…
Đại diện Giáo hội Phật giáo Việt Nam trình bày tham luận tại Hội nghị toàn quốc Phát huy vai trò của các tổ chức tôn giáo tham gia BVMT và ứng phó với BĐKH vào tháng 12/2015
Từ khi du nhập vào Việt Nam đến nay, Phật giáo Việt Nam đã trải qua 2.000 năm lịch sử, gắn bó đồng hành cùng dân tộc. Trải qua mỗi thời kỳ, tăng ni, phật tử Việt Nam luôn luôn thực hành lời Phật dạy, tích cực tham gia vào các lĩnh vực hoạt động xã hội, trong đó có vấn đề BVMT. Giáo hội Phật giáo Việt Nam (GHPGVN) hiện nay khoảng 55.000 tăng ni, quản lý khoảng 18.000 cơ sở tự viện, tịnh thất, niệm Phật đường trên toàn quốc. Đó là lực lượng, là nguồn lực đáng kể trong việc thực hiện công tác BVMT và ứng phó với BĐKH.
Kế thừa truyền thống “Hộ quốc an dân” của Phật giáo Việt Nam, GHPGVN từ khi thành lập đến nay luôn tích cực vận động tăng ni, phật tử tham gia các hoạt động BVMT. Tại Hội nghị toàn quốc Phát huy vai trò các tôn giáo tham gia BVMT và ứng phó với BĐKHtháng 12/2015 tổ chức tại Huế, nhiều chư tôn đức hòa thượng, thượng tọa, ni trưởng, ni sư, tăng ni Phật giáo trong cả nước đã về tham dự. Hòa thượng Thích Thiện Nhơn, Chủ tịch Hội đồng Trị sự GHPGVN đã tham dự và thay mặt Giáo hội trực tiếp ký kết Chương trình phát huy vai trò các tôn giáo tham gia BVMT và ứng phó với BĐKH (giai đoạn 2015-2020) với lãnh đạo 39 tổ chức tôn giáo khác và lãnh đạo MTTQ Việt Nam, Bộ TN&MT. Sau ký kết, Hòa thượng Chủ tịch Hội đồng Trị sự GHPGVN đã tham gia làm Thành viên Ban Chỉ đạo Chương trình phát huy vai trò các tôn giáo tham gia BVMT và ứng phó với BĐKH. Hiện nay 63/63 Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo các tỉnh, thành phố trong cả nước đã tham gia ký kết Chương trình phối hợp BVMT với Ủy ban MTTQ Việt Nam, Sở TN&MT và các tổ chức tôn giáo khác ở cấp tỉnh. Tuyên truyền nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm cho tăng ni, phật tử và người dân ở cộng đồng tuân thủ các quy định của pháp luật về BVMT, không sử dụng thuốc hóa học trong trồng trọt, không sử dụng chất cấm trong chăn nuôi, biết tôn trọng và bảo vệ sự đa dạng sinh học và sinh mệnh của muôn loài, nhằm giữ gìn sự cân bằng của hệ môi trường sinh thái. Nâng cao ý thức, trách nhiệm BVMT, phân loại rác thải ở từng hộ gia đình, cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng, không xả rác thải bừa bãi ra môi trường, không đốt vàng mã nơi thờ tự, hạn chế sử dụng túi ni lông, sử dụng các loại túi thân thiện với môi trường trong sinh hoạt hàng ngày.
Nhằm phát huy truyền thống văn hóa dân tộc trong các dịp lễ, Tết, Hội đồng Trị sự Trung ương GHPGVN đã có công văn đề nghị chư tôn đức tăng, ni nêu cao tinh thần Bồ Tát đạo, hướng dẫn đồng bào phật tử và bà con loại bỏ mê tín dị đoan, đốt vàng mã tại các cơ sở thờ tự Phật giáo, cũng như các hình thức khác trái với thuần phong mỹ tục, văn hóa dân tộc và văn hóa Phật giáo Việt Nam. Hiện nay, tục đốt vàng mã ở Việt Nam do có từ lâu đời nên đã trở thành nét văn hóa, nhưng đang bị lạm dụng thái quá và trở thành một sự mê tín. Do vậy, Trung ương GHPGVNđã có văn bản vận động, khuyên dạy phật tử và người dân loại bỏ tục đốt vàng mã ở các cơ sở thờ tự Phật giáo.
Giáo hộ Phật giáo Việt Nam kêu gọi tăng ni, phật tử không sử dụng chất liệu nhựa trong các lễ hội “Hoa đăng”
Mới đây, GHPGVN đã có vông văn đề nghị GHPGVN các tỉnh, thành phố tổ chức tuyên truyền cho tăng ni, phật tử và nhân dân tại địa phương hưởng ứng tích cực Lời kêu gọi của Thủ tướng Chính phủ và phong trào của Bộ TN&MT về “Chống rác thải nhựa”, loại bỏ ô nhiễm do rác thải nhựa gây ra, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và bảo vệ sức khỏe con người. Đồng thời, GHPGVN cũng kêu gọi thay đổi thói quen sử dụng túi nilông bằng túi giấy, túi vải sử dụng nhiều lần hoặc túi ni lông tự phân hủy; thay thế các sản phẩm nhựa khó phân hủy, sử dụng một lần như: ống hút, chai nước suối, hộp cơm, bát, đĩa, cốc, thìa… bằng việc sử dụng cốc thủy tinh, cốc sứ, hoặc bình thủy tinh khi hội họp, tiếp khách. Đặc biệt, GHPGVN đề nghị GHPGVN các tỉnh, thành phố không sử dụng chất liệu nhựa trong các lễ hội “Hoa đăng”, tránh gây ô nhiễm, hủy hoại môi trường nước.
Đối với môi trường xã hội, tăng ni trụ trì các tự viện tích cực lao động sản xuất trên cơ sở đất đai vốn có của chùa nhằm tự cung cấp cho cuộc sống tu hành của bản thân. Trùng tu xây dựng chùa chiền khang trang để ổn định cơ sở vật chất, làm nơi quy hướng cho tín đồ phật tử. Thành lập các đạo tràng hướng dẫn nhân dân - phật tử tu tập, trao truyền Ngũ giới, Bát quan trai giới cho hàng phật tử tại gia nhằm giữ gìn hạnh phúc gia đình, bảo vệ nền tảng đạo đức xã hội. Đồng thời, tổ chức các khóa tu định kỳ cho tầng lớp thanh - thiếu niên con em các gia đình phật tử, nhằm giáo dục cho giới trẻ biết tôn trọng giữ gìn đạo đức truyền thống, thực hành nếp sống lành mạnh. Giảng dạy kỹ năng sống, ý thức BVMT để mọi người biết yêu thương, san sẻ trách nhiệm với cộng đồng xã hội.
Trong những năm qua, tăng ni, phật tử thành viên GHPGVN luôn tích cực hưởng ứng các phong trào bảo vệ an ninh trật tự, bài trừ các tệ nạn xã hội, thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới - việc tang tại các cộng đồng dân cư do Ủy ban MTTQ các cấp phát động. Tổ chức các hoạt động nhân đạo như xây dựng nhà tình nghĩa, mở các phòng khám chữa bệnh miễn phí, lớp học tình thương, ủng hộ quỹ đền ơn đáp nghĩa, quỹ vì người nghèo, cứu trợ đồng bào các vùng bị lũ lụt, hạn hán, giúp đỡ người già cô đơn, trẻ em không nơi nương tựa... nhằm thiết thực thể hiện tinh thần từ bi cứu khổ của đạo Phật, góp phần mang lại sự an lạc cho xã hội.
3. Định hướng trong công tác BVMT và ứng phó với BĐKH
Nhận thức được vấn đề BVMT và ứng phó với BĐKH là bảo vệ sự sống của muôn loài, trong những năm qua, GHPGVN luôn luôn đồng hành cùng chính quyền, Mặt trận, đoàn thể các cấp trong việc nâng cao ý thức BVMT ở các cộng đồng dân cư. Kết quả hoạt động của Giáo hội tuy còn khiêm tốn và trong phạm vi tuyên truyền, giáo dục là chính, nhưng đã góp phần tích cực trong lĩnh vực môi trường và BVMT. Đó cũng là thực hành lời Phật dạy và thực hiện phương châm hoạt động “Đạo pháp - Dân tộc - Chủ nghĩa xã hội” của GHPGVN đã đề ra. Trong thời gian tới, GHPGVN sẽ tập trung thực hiện một số nội dung:
Hướng dẫn, đôn đốc Ban Trị sự GHPGVN các tỉnh thành nghiêm túc thực hiện cam kết về vấn đề BVMT, chống BĐKH đã ký kết thỏa thuận với MTTQvà ngành TN&MTcác cấp. Bảo vệ, giữ gìn tốt cảnh quan, môi trường tại các cơ sở tự viện do Giáo hội quản lý.
Tiếp tục vận động tăng ni, phật tử xóa bỏ những tập quán, thói quen sinh hoạt gây ô nhiễm môi trường, làm tăng BĐKH; xây dựng cơ sở Phật giáo xanh, sạch, đẹp; phối hợp với Mặt trận và cơ quan quản lý nhà nước về môi trường tổ chức các lớp tập huấn nhằm nâng cao năng lực BVMT và ứng phó với BĐKH của các cấp Giáo hội; hỗ trợ các tổ chức Phật giáo ở 63 tỉnh, thành phố xây dựng, nhân rộng những mô hình điểm trong Phật giáo và Nhân dân tham gia BVMT, ứng phó với BĐKH phù hợp với đặc điểm, điều kiện cụ thể của Phật giáo ở mỗi địa phương nhằm nâng cao ý thức chủ động phòng, tránh thiên tai, thích ứng với BĐKH.
Phối hợp vận động, kêu gọi sự ủng hộ, đóng góp các nguồn lực vật chất và tinh thần của các tổ chức, cá nhân, các doanh nghiệp hỗ trợ cho chương trình BVMT và ứng phó với BĐKH.
Đưa nội dung BVMT, ứng phó với BĐKH vào Hiến chương Giáo hội và chương trình hoạt động hàng năm, những khóa bồi dưỡng giáo lý, giáo luật của Phật giáo để triển khai tuyên truyền, vận động chức sắc, nhà tu hành, tín đồ tôn giáo nâng cao ý thức, hành động BVMT và ứng phó với BĐKH. Phấn đấu đến hết năm 2025 có 100% các chư tôn đức, tăng ni và phật tử đều biết đến Chương trình.
Tuyên truyền trong hệ thống Giáo hội Phật giáo các cấp và Nhân dân khai thác, sử dụng hiệu quả và bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên, không sử dụng túi ni lông khó phân hủy trong sinh hoạt, xây dựng và hình thành thói quen tiêu dùng sản phẩm thân thiện môi trường; tuyên truyền, nâng cao nhận thức, khuyến khích hỗ trợ thực hiện tăng trưởng xanh; tuyên truyền, quảng bá, nâng cao nhận thức về lợi ích của các sản phẩm dán nhãn sinh thái; các sản phẩm thân thiện môi trường...
Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục cho các tầng lớp nhân dân, tăng ni, phật tử hiểu rõ và thực hiện các quy định của pháp luật về BVMT để nâng cao ý thức BVMT trong cộng đồng dân cư. Sử dụng các loại túi bằng vật liệu thân thiện với môi trường, để rác thải đúng nơi quy định không xả bừa bãi ra môi trường, giữ gìn cảnh quan đường phố, xóm làng.
Vận động tăng ni, phật tử tích cực sử dụng các phương tiện giao thông công cộng, hạn chế tối đa việc sử dụng phương tiện cá nhân, nhằm góp phần làm giảm thiểu tai nạn giao thông, giảm thiểu ô nhiễm môi trường.
Tổ chức các khóa tu cho thanh thiếu niên con em gia đình phật tử, để giáo dục, định hướng cho giới trẻ về những giá trị đạo đức truyền thống và lối sống tích cực lành mạnh. Tổ chức các hoạt động nhân đạo như xây dựng nhà tình nghĩa, tặng xe lăn cho người khuyết tật, cứu trợ đồng bào vùng thiên tai lũ lụt, giúp đỡ người già cô đơn, trẻ em không nơi nương tựa... nhằm san sẻ tình thương, trách nhiệm với xã hội theo tinh thần từ bi cứu khổ của đạo Phật.
Nguyễn Văn Thanh
Trưởng ban Tôn giáo Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường số 9/2019)
