11/05/2020
Theo Giám đốc môi trường của Liên hợp quốc Inger Andersen, thiên nhiên đã gửi cho chúng ta một thông điệp với cuộc khủng hoảng khí hậu và đại dịch virus corona đang diễn ra trên toàn cầu. Loài người đã gây quá nhiều áp lực lên thế giới tự nhiên nên đang phải gánh chịu những hậu quả. Nếu chúng ta không chăm sóc hành tinh này đồng nghĩa với việc chúng ta không chăm sóc cho chính mình.
Các nhà khoa học hàng đầu trên thế giới coi dịch Covid-19 là một phát súng cảnh báo đối với nhân loại và cho rằng, vẫn còn nhiều mầm bệnh nguy hiểm hơn tồn tại trong động vật hoang dã; thế giới văn minh hiện nay “đang đùa với lửa”, và chính những hành vi của con người làm cho bệnh tật tràn vào thế giới con người.
Chính sự nóng lên toàn cầu và hủy hoại thế giới tự nhiên để lấy đất canh tác tràn lan, khai thác khoáng sản quá mức và đô thị hóa ồ ạt là nguyên nhân làm cho động vật hoang dã tiếp xúc gần hơn với con người. Để ngăn chặn sự bùng phát dịch bệnh hơn nữa cần chấm dứt sự tồn tại của thị trường buôn bán động vật sống, động vật hoang dã bất hợp pháp toàn cầu vì đây được coi như “ổ mầm mống các dịch bệnh”.
Còn theo Giám đốc điều hành Chương trình môi trường Liên hợp quốc, ưu tiên trước mắt là bảo vệ mọi người khỏi virus corona và ngăn chặn sự lây lan của nó. Tuy nhiên, về lâu dài chúng ta phải giải quyết vấn đề bảo vệ nơi sinh sống của các loài vật và sự tổn thất về đa dạng sinh học. Trước đây, chưa bao giờ mầm bệnh có nhiều cơ hội để truyền từ động vật hoang dã và gia súc sang người, nhưng hiện nay có tới 75% trên tổng số các bệnh truyền nhiễm của nhân loại đến từ động vật hoang dã. Sự xâm lấn liên tục không gian sinh sống của giới tự nhiên muốn hay không muốn đã đẩy chúng ta tới gần với động vật và thực vật làm cho mầm bệnh có thể lây nhiễm sang người.
Bên cạnh đó, các sự cố gây tác động môi trường khác như cháy rừng khủng khiếp ở Úc lập kỷ lục về tàn phá thiên nhiên hay cuộc “xâm lược châu chấu” tồi tệ nhất ở Kenya trong 70 năm. Với tất cả những sự kiện này, có thể nói thiên nhiên đang gửi cho chúng ta một thông điệp rõ ràng.
Loài người đang gây nhiều áp lực lên thế giới tự nhiên của hành tinh. Chúng ta có mối liên hệ mật thiết với thiên nhiên, dù muốn hay không. Nếu không bảo vệ thiên nhiên, nghĩa là chúng ta không thể bảo vệ chính chúng ta. Khi Trái đất tiến tới con số 10 tỷ người sinh sống thì chúng ta cần và phải có “đồng minh” gần gũi và mạnh mẽ nhất đó là thiên nhiên để có thể hướng tới tương lai.
Một con đười ươi cố gắng bảo vệ nơi cư trú của mình trước đe dọa từ chiếc máy ủi của những người khai thác gỗở Ketapang, West Borneo. (Ảnh: Cứu hộ động vật quốc tế)
Các dịch bệnh truyền nhiễm ở người gia tăng trong những năm gần đây như Ebola, cúm gia cầm, hội chứng hô hấp Trung Đông (Mers), sốt Rift Valley, hội chứng viêm hô hấp cấp (Sars), virus West Nile và virus Zika đều lây truyền từ động vật sang người. Theo Giáo sư Andrew Cunningham, thuộc Hiệp hội Động vật học Luân Đôn, sự xuất hiện và lan rộng của Covid-19 không chỉ có thể dự đoán được mà trên thực tế đã được dự đoán. Một nghiên cứu năm 2007 về sự bùng phát Sars 2002-2003 đã kết luận: “Sự hiện diện của một ổ virus lớn giống Sars-Cov trên dơi móng ngựa, cùng với văn hóa ăn động vật hoang dã ở miền Nam Trung Quốc, là một quả bom hẹn giờ”.
Cunningham cho biết, các bệnh khác từ động vật hoang dã có tỷ lệ tử vong cao hơn nhiều ở người, như 50% đối với Ebola và 60% - 75% đối với vi rút Nipah, lây truyền từ dơi ở Nam Á. Mặc dù, tại thời điểm này, chúng ta có lẽ đang gặp một chút may mắn với Covid-19, tuy nhiên chúng ta phải coi đây như là một phát súng cảnh báo rõ ràng cho loài người.
“Hành vi, lối sống của con người là nguyên nhân chính và nếu chúng ta không thay đổi thì sẽ phải đón nhận nhiều hơn các thảm họa dịch bệnh trong tương lai. Chợ buôn bán, giết mổ gia súc tươi sống, động vật hoang dã tồn tại khắp nơi là những ví dụ rõ ràng. Một khu chợ bán động vật hoang dã ở Trung Quốc được cho là nguồn gốc phát sinh của Covid-19.
Những con vật bị nhồi nhét trong những chiếc lồng chật hẹp và được chuyên chở trên một quãng đường dài. Chúng bị căng thẳng, ức chế miễn dịch và bài tiết ra ngoài bất kể trong cơ thể chúng có chứa các mầm bệnh gì. Với số đông những người trong chợ có tiếp xúc gần với các con vật sẽ có nguy cơ lây nhiễm mầm bệnh, đây có thể coi là cách thức lan truyền dịch bệnh lý tưởng.
Trung Quốc đã ban hành lệnh cấm các chợ này. Điều đáng lưu ý là lệnh cấm phải được duy trì thường xuyên và cần phải được thực hiện trên toàn cầu. Hiện vẫn đang tồn tại những khu chợ ẩm ướt, chật chội như vậy trên khắp châu Phi cận Sahara và ở nhiều quốc gia châu Á khác. Sự đi lại dễ dàng trong thế giới hiện đại làm trầm trọng thêm những mối nguy hiểm. Hôm nay, bạn có thể đang ở trong một khu rừng nhiệt đới giữa châu Phi nhưng ngày mai bạn đã có mặt tại trung tâm Luân Đôn”.
Aaron Bernstein, tại Trường Y tế Cộng đồng Harvard (Mỹ) cho rằng, việc phá hủy các khu rừng tự nhiên khiến động vật hoang dã sống gần gũi với con người và biến đổi khí hậu cũng buộc động vật phải di chuyển. Điều đó tạo cơ hội cho mầm dịch bệnh xâm nhập vào vật chủ mới-con người.
“Chúng ta đã phải đương đầu với Sars, Mers, HIV… và nay là Covid-19. Chúng ta cần phải xem những gì thiên nhiên đang cố nói với chúng ta. Chúng ta cần phải nhận ra rằng, chúng ta đang chơi đùa với lửa. Sự tách biệt giữa các chính sách y tế và môi trường là một sự sai lầm nguy hiểm. Sức khỏe của chúng ta hoàn toàn phụ thuộc vào khí hậu và vào các sinh vật sống khác đang cùng chúng ta chia sẻ hành tinh này”.
John Scanlon, cựu Tổng thư ký Công ước về buôn bán quốc tế các loài động thực vật hoang dã có nguy cơ tuyệt chủng cho biết, thị trường buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp có giá trị hàng tỷ đô la là một phần khác của vấn đề.
Hàng ngàn con tê tê bị tiêu hủy sau khi cảnh sát Inđônêxia triệt phá đường dây buôn bán trái phép. (Ảnh: Paul Hilton/WCS)
“Các nước nhập khẩu nên tạo ra những quy định pháp lý mới, phải bao gồm cả các chế tài trừng phạt hình sự, một nhà nhập khẩu động vật hoang dã phải chứng minh được nguồn gốc hàng hóa thu thập được là hợp pháp theo luật pháp của nước sở tại. Nếu chúng ta cùng hành động một cách cứng rắn để chống lại tội phạm có tổ chức buôn bán động vật hoang dã xuyên quốc gia, và điều này đồng thời mở ra cơ hội mới cho cộng đồng địa phương, chúng ta sẽ thấy đa dạng sinh học, các hệ sinh thái và cộng đồng phát triển mạnh”.
Đỗ Hoàng (Theo tài liệu UNEP)
(Nguồn: Tạp chí Môi trường số 4/2020)
