Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng với sinh kế dân cư ở vùng đệm Khu bảo tồn thiên nhiên Mường Nhé

Thứ Ba, ngày 19/11/2024

Chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng với sinh kế dân cư ở vùng đệm Khu bảo tồn thiên nhiên Mường Nhé

25/12/2017

Tóm tắt

Bài báo giới thiệu kết quả đánh Đánh giá tác động của chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR) đến các hoạt động sinh kế của cộng đồng dân cư sinh sống ở vùng đệm Khu bảo tồn thiên nhiên Mường Nhé, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên. Khu bảo tồn thiên nhiên (KBTTN) Mường Nhé là chủ rừng (tổ chức) đầu tiên ở tỉnh Điện Biên được triển khai thực hiện chính sách chi trả DVMTR sau khi Nghị định 99/2010/ NĐ-CP ngày 24/9/2010 có hiệu lực. Có thể khẳng định đây là chính sách đúng đắn, góp phần tăng thu nhập cho người trực tiếp bảo vệ rừng và phù hợp với thực tiễn công tác quản lý bảo vệ và phát triển rừng bền vững trên địa bàn các xã vùng đệm KBTTN Mường Nhé; tuy nhiên trong quá trình triển khai thực hiện còn bộc lộ một số tồn tại, hạn chế như: chưa rõ ràng về tư cách pháp nhân của cộng đồng để tham gia các thỏa thuận về chi trả DVMTR làm giảm sự quan tâm của các cộng đồng địa phương tới việc bảo vệ và phát triển rừng, chính sách về đất đai, sự tiếp cận và hưởng lợi của các đối tượng khác nhau với chi trả DVMTR trên cùng một địa bàn, đời sống và sinh kế của người dân chưa có sự chuyển biến rõ rệt, thông qua việc tìm hiểu các hoạt động sinh kế của người dân và sự tác động của chính sách chi trả DVMTR mà KBTTN Mường Nhé đang triển khai, thực hiện từ đó đưa ra các giải pháp góp phần nâng cao mức sống của người dân cũng như nhận thức, trách nhiệm quản lý và bảo vệ rừng tại địa phương.

Từ khóa: KBTTN Mường Nhé, Chi trả DVMTR, sinh kế, cộng đồng.

POLICY FOR ENVIRONMENTAL EDUCATION SERVICES WITH RESIDENTIAL ECONOMY RESIDENTIAL AREA OF MUONG NHE NATURE RESERVE
Tran Xuan Tam
Management board of Muong Nhe Nature Reserve, Dien Bien province

Abstract

The paper presents the results of the assessment of the impact of PFES on livelihoods of the communities living in the buffer zone of Muong Nhe Nature Reserve, Muong Nhe District, Dien Bien province. Muong Nhe Nature Reserve is the first forest owner (organization) in Dien Bien province to implement PFES policy after Decree 99/2010 / ND-CP dated September 24, 2010. Effective It can be affirmed that this is a right policy, contributing to increasing the income of people directly protecting forests and in accordance with the practical management, protection and development of sustainable forests in the buffer zone of Muong Nhe NR. However, in the implementation process, there are some shortcomings such as: It is unclear about the legal status of the community to enter into PFES agreements that reduce the interest of local communities in forest protection and development, land policy, access and the benefits of different objects with PFES in the same area, the livelihoods and livelihoods of people have not changed significantly, through the understanding of people's livelihood activities and the Impact of payment policy that Muong Nhe Nature Reserve is carrying out, thus providing solutions to improve the living standards of local people as well as awareness and responsibility for local forest management and protection.

Key word: Muong Nhe Nature Reserve, Payment for forest environmental services, Livelihoods, community.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

KBTTN Mường Nhé được thành lập theo Quyết đinh số 1019/QĐ-UBND ngày 03/10/2005 của UBND tỉnh Điện Biên và nằm trên địa bàn 05 xã của huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên (Hình 1). Khu vực này có hệ sinh thái rừng đặc trưng của vùng Tây Bắc, là nơi lưu trữ và cư trú của nhiều loài động, thực vật quí hiếm, có tổng diện tích tự nhiên 45.581 ha. Khi triển khai thực hiện chính sách chi trả DVMTR thì sinh kế của cộng đồng dân cư sống ở vùng đệm tiếp giáp với khu bảo tồn sẽ chịu tác động trực tiếp.

Hình 1. Sơ đồ vị trí Khu bảo tồn thiên nhiên Mường Nhé

2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Phương pháp thu thập, tổng hợp tài liệu và khảo sát thực địa

Phương pháp này được thực hiện trên cơ sở kế thừa, phân tích và tổng hợp các nguồn tài liệu, tư liệu, số liệu thông tin có liên quan một cách có chọn lọc, từ đó, đánh giá chúng theo yêu cầu và mục đích nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu thực địa nhằm lựa chọn được khu vực nghiên cứu điển hình, mang tính đại diện và thu thập bổ sung các số liệu, tài liệu thực tế tại khu vực nghiên cứu.

2.2. Phương pháp phỏng vấn hộ gia đình, phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm

Phỏng vấn hộ gia đình: Tìm hiểu các thông tin liên quan đến mục tiêu nghiên cứu của đề tài.

Phỏng vấn sâu: Khai thác thông tin từ các chuyên gia địa phương, người có kinh nghiệm trong nghề lâu năm.

Cỡ mẫu điều tra tính theo công thức Slovin (1960) với mức tin cậy là 95% và sai số kì vọng 8% là 85 phiếu. Tuy nhiên, để tránh trường hợp một số phiếu không hợp lệ nên cỡ mẫu điều tra thực hiện là 90 phiếu, tại các bản: Nậm San 1, Nậm San 2 của xã Mường Nhé; Tả Cố Khừ, A Pa Chải của xã Sín Thầu.

Thảo luận nhóm tại cộng đồng: Để đánh giá tác động của chính sách chi trả DVMTR đến các nguồn lực sinh kế cộng đồng. Do khó xác định được mức độ tác động bằng những chỉ tiêu định lượng, nên nghiên cứu này tập trung xem xét và phân tích trên khía cạnh định tính thông qua phân tích mức độ hài lòng của người dân. Các cuộc thảo luận nhóm được thiết kế để tập trung đánh giá mức độ hài lòng của người dân trong thôn bản về tác động của chính sách đến các nguồn lực sinh kế. Mức độ hài lòng của người dân sẽ được quy đổi ra điểm để thể hiện mức độ tác động của chi trả DVMTR tới sinh kế của cộng đồng, theo 3 mức là mức 1: KHL (không hài lòng); mức 2: HL (hài lòng); và mức 3: RHL (rất hài lòng). Các mức được quy ra điểm số: mức 1 = 1 điểm, mức 2 = 5 điểm, mức 3 = 10. Sở dĩ tác giả chọn các mức điểm là 1, 5 và 10 là vì sự tác động của chính sách chi trả DVMTR đến sinh kế rất đa dạng và nếu chọn nấc thang điểm nhỏ thì sự thể hiện bằng biểu đồ gặp rất nhiều khó khăn cho việc phát hiện những tác động.

3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

3.1. Kết quả thực hiện chính sách chi trả DVMTR của KBTTN Mường Nhé

3.1.1. Hiện trạng rừng, đất lâm nghiệp và diện tích rừng đủ điều kiện cung ứng DVMTR

Khu BTTN Mường Nhé có tổng diện tích đất lâm nghiệp được quy hoạch là 46.053,03 ha. Diện tích được giao quyền sử dụng đất là 44.309,95 ha. Theo kết quả kiểm kê rừng năm 2015 được phê duyệt tại Quyết định số 499/QĐ-UBND ngày 08/4/2016 của UBND tỉnh Điện Biên,diện tích rừng và đất lâm nghiệp, đất có rừng là 33.263,31 ha, tỷ lệ rừng che phủ chiếm 72,23%. Khu BTTN Mường Nhé có những tiềm năng cơ bản về cung ứng DVMTR như: bảo vệ đất, hạn chế xói mòn và bồi lắng lòng hồ, lòng sông, lòng suối; điều tiết và duy trì nguồn nước cho sản xuất và đời sống xã hội; cho các thủy điện Lai Châu, Sơn La, Hòa Bình và công ty nước sạch (Bảng 1).

Bảng 1. Thống kê diện tích rừng đủ điều kiện cung ứng DVMTR

TT	Đối tượng sử dụng dịch vụ môi trường rừng	Diện tích rừng thuộc lưu vực (ha)	Diện tích rừng KBT thuộc lưu vực (ha)	Tỷ lệ (%)
TT	Đối tượng sử dụng dịch vụ môi trường rừng	Diện tích rừng thuộc lưu vực (ha)	Diện tích rừng KBT thuộc lưu vực (ha)
1	Thủy điện Hòa Bình	242.279,00	33.061,93	13,65
2	Thủy điện Sơn La	242.279,00	33.061,93	13,65
3	Thủy điện Lai Châu	71.189,70	33.061,93	46,44
4	Công ty CP Nước sạch Vinaconex Hà Nội	242.279,00	33.061,93	13,65

Nguồn: [Quỹ Bảo vệ và Phát triển Rừng tỉnh Điện Biên, 2016].

3.1.2. Các khoản thu từ chi trả DVMTR

Từ năm 2013 đến 2016, thu từ chi trả DVMTR của KBTTN Mường Nhé đạt 44,468 tỷ đồng. Khoản chi trả từ các nhà máy thủy điện chiếm khoảng 98% tổng thu, từ công ty cung cấp nước là 2%, trong khi nguồn thu từ các công ty du lịch là 0%.

Tổng số thu từ chi trả DVMTR của Khu BTTN Mường Nhé qua Quỹ BVPTR tỉnh Điện Biên từ hợp đồng thu ủy thác của các nhà máy thủy điện Hòa Bình, Sơn La và Lai Châu ngay một tăng chiếm 47,7% tổng nguồn thu.

3.1.3. Các khoản chi từ chi trả DVMTR

Theo báo cáo của Khu BTTN Mường Nhé, trong 3 năm (2013- 2016), sau khi đã trích kinh phí quản lý và diện tích đơn vị tự bảo vệ, số kinh phí còn lại để chi trả tiền công bảo vệ rừng cho 46 cộng đồng thôn, bản ở vùng đệm là 32,789 tỷ đồng, số hộ được lợi là 1.550 hộ, với thu nhập bình quân/ hộ gia đình/năm đạt 5,29 triệu đồng.

Do làm tốt công tác quản lý, bảo vệ rừng và chính sách chi trả DVMTR nên trong các năm qua diện tích rừng đặc dụng do Ban quản lý KBTTN Mường Nhé được giao quản lý tăng về chất lượng và số lượng: năm 2013 diện tích có rừng là 31.211,1 ha, tỷ lệ rừng che phủ là 69,15%, đến năm 2016 diện tích có rừng tăng thêm 1.840,83ha, tỷ lệ rừng che phủ tăng thêm 4,11%.

3.2. Các tác động tới sinh kế của người dân vùng đệm Khu BTTN Mường Nhé

3.2.1. Tác động đến nguồn lực con người

Bảng 2. Tác động của chính sách chi trả DVMTR đến nguồn lực con người

TT	Hạng mục	Sín Thầu		Mường Nhé
		*Đánh giá*	*Điểm*	*Đánh giá*	*Điểm*
1	Nhận thức của cộng đồng về bảo vệ rừng và chống cháy rừng tại địa phương	RHL	10	RHL	10
2	Tăng sự hiểu biết thông tin qua các dự án về PFES	HL	5	HL	5
3	Thay đổi việc làm cho người dân trong cộng đồng	KHL	1	KHL	1
4	Bình đẳng giới trong cộng đồng	HL	5	KHL	1
5	Tăng sự mạnh dạn trong giao dịch các hợp đồng về PES	HL	5	HL	5

Chú thích: RHL: Rất hài lòng; HL: Hài lòng; KHL: Không hài lòng