08/09/2020
Những năm gần đây, ngành vật liệu xây dựng (VLXD) Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể, không chỉ đáp ứng nhu cầu cho thị trường trong nước mà còn xuất khẩu ra nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên, ngành VLXD Việt Nam cũng đứng trước không ít khó khăn, thách thức như công nghệ sản xuất còn lạc hậu, các cơ sở sản xuất còn gây ô nhiễm môi trường.
Nhằm giảm thiểu khí phát thải gây hiệu ứng nhà kính và ô nhiễm môi trường, năm 2010, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 567/QĐ-TTg về việc phê duyệt Chương trình phát triển vật liệu xây không nung đến năm 2020. Đồng thời, Quỹ Môi trường toàn cầu (UNDP) đã tài trợ Dự án “Tăng cường sản xuất và sử dụng gạch không nung ở Việt Nam” nhằm thực hiện được mục tiêu của Chương trình là đạt tỷ lệ 30 - 40% VLXD không nung (VLXDKN) trên tổng số vật liệu xây vào năm 2020.
Gạch không nung ngày càng được sử dụng nhiều trong các công trình xây dựng
Trước đây, Việt Nam sản xuất hơn 20 tỷ viên gạch đất sét nung (GĐSN) và có rất nhiều lò gạch thủ công hoạt động. Để đáp ứng nhu cầu xây dựng nhà ở, phát triển đô thị rất nhanh, nhu cầu về vật liệu xây ở nước ta ngày càng tăng nhanh. Theo dự báo của các cơ quan nghiên cứu, nhu cầu sử dụng vật liệu xây vào các năm 2010, 2015, 2020 tương ứng khoảng 25, 32, 42 tỷ viên quy chuẩn. Có thể nói, sử dụng GĐSN đã làm tiêu tốn hàng nghìn hecta đất nông nghiệp, hàng triệu tấn than mỗi năm. Theo tính toán nghiên cứu, để sản xuất 1 tỷ viên GĐSN có kích thước tiêu chuẩn sẽ tiêu tốn khoảng 1,5 triệu m3 đất sét, tương đương 75 ha đất nông nghiệp (độ sâu khai thác là 2 m) và 150.000 tấn than, đồng thời thải ra khoảng 600.000 tấn khí CO2 và các khí thải độc hại khác gây ô nhiễm môi trường. Bên cạnh đó, việc sử dụng GĐSN trong công trình xây dựng còn làm khó công nghiệp hóa ngành Xây dựng. Vì vậy, thay thế GĐSN bằng VLXDKN sẽ đem lại nhiều hiệu quả tích cực về các mặt kinh tế, xã hội, BVMT. Đồng thời, sản xuất VLXDKN còn có thể kết hợp tiêu thụ chất thải từ các ngành khác như: Nhiệt điện, luyện kim, khai khoáng... góp phần tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và các chi phí xử lý chất thải.
Để phát triển VLXDKN, Chính phủ và Bộ Xây dựng đã ban hành nhiều văn bản pháp luật chỉ đạo như: Quyết định số 567/QĐ-TTg ngày 28/4/2010 phê duyệt Chương trình phát triển VLXDKN đến năm 2020; Chỉ thị số 10/CT-TTg ngày 16/4/2012 về việc tăng cường sử dụng VLXDKN và hạn chế sản xuất, sử dụng GĐSN; Quyết định số 1469/QĐ-TTg phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển VLXD Việt Nam đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030… trong đó đều nêu rõ nội dung cơ chế, chính sách, nghiên cứu phát triển VLXDKN. Đồng thời, Bộ Xây dựng đã thường xuyên rà soát xây dựng hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn liên quan đến VLXDKN; ban hành Quyết định số 1264/QĐ-BXD ngày 18/12/2017 về công bố Định mức dự toán xây dựng công trình - Phần xây dựng (sửa đổi, bổ sung) - Công tác sử dụng VLXDKN… tạo hành lang pháp lý hoàn chỉnh để quản lý, kiểm soát, đồng thời khuyến khích phát triển VLXD xanh, tiết kiệm năng lượng.
Bên cạnh đó, Chương trình đã nhận được sự hưởng ứng của các hội, hiệp hội nghề nghiệp. Đặc biệt là sự vào cuộc của các cơ quan thông tấn, báo chí trong việc tuyên truyền cho việc sản xuất và sử dụng sản phẩm VLXDKN trên các phương tiện truyền thông. Các doanh nghiệp cũng đã tích cực hưởng ứng chủ trương của Chính phủ, chủ động ứng dụng công nghệ, đầu tư sản xuất, cung cấp cho thị trường nhiều sản phẩm VLXDKN đạt chất lượng, từng bước đa dạng hóa các sản phẩm VLXDKN. Đến nay, năng lực sản xuất (tổng công suất thiết kế) đã đạt được mục tiêu mà Chương trình đã đề ra; chất lượng sản phẩm từng bước được kiểm soát, nâng cao.
Sau 10 năm triển khai Quyết định số 567/QĐ-TTg, nhận thức của các Bộ, ngành, chính quyền địa phương và cộng đồng về mục đích, ý nghĩa của Chương trình phát triển VLXDKN đã được nâng cao. Các cấp chính quyền của địa phương đã chủ động, quyết liệt hơn trong việc xóa bỏ các lò gạch thủ công, thủ công cải tiến và lò vòng sản xuất GĐSN; tăng cường chỉ đạo khuyến khích phát triển sản xuất, tiêu thụ VLXDKN. Điển hình tại một số địa phương đã xóa bỏ hoàn toàn lò gạch thủ công như: Bắc Ninh, Hải Dương, TP. Hồ Chí Minh… Số lượng cơ sở sản xuất VLXDKN đã tăng lên hơn 2.300 cơ sở, đạt khoảng 12,6 tỷ viên/năm, chiếm 35% tổng công suất thiết kế vật liệu xây. Các tỉnh, thành phố khác cũng đã và đang lắp đặt, đưa vào hoạt động các dây chuyên gạch block công suất từ 10 - 140 triệu viên/năm (các Công ty: Thanh phúc, Đức Thành, Harex, Trần Châu - Viết Hải, Hồng Hoàng Hồng, Amaccao,Vietcem, Sivali, Trung Hậu, Hoàn Cầu, Long Quân, Viana, Zenit, DMC…). Hiện nay, các chủng loại sản phẩm vật liệu, cấu kiện không nung ngày càng đa dạng như gạch block xi măng cốt liệu, gạch bê tông khí chưng áp (gạch AAC), gạch bê tông bọt, tấm tường bê tông khí chưng áp, tấm tường bê tông rỗng, tấm tường bê tông polystyron, tấm tường thạch cao, tấm 3D… được các chủ đầu tư uy tín như HUD, Hancorp, Vingroup, Novaland… sử dụng trong các công trình xây dựng quy mô lớn, hiện đại trên cả nước.
Tuy nhiên, vấn đề sử dụng VLXDKN ở Việt Nam mới chỉ chiếm 25% tổng số vật liệu xây (mục tiêu đến năm 2020 là 30 - 40%), tương đương 6 - 7 tỷ viên tiêu chuẩn/năm. Trong khi đó, nhiều nước trên thế giới đã thay thế đến 60% VLXDKN trong công trình xây dựng. Nguyên nhân là do đa số người dân vẫn ưa thích sử dụng GĐSN, do sản phẩm này đã kiểm chứng được về độ bền, độ thấm, mức chịu lực... trong khi, nhiều dây chuyền sản xuất VLXDKN chưa bảo đảm được chất lượng, không mang lại niềm tin cho người sử dụng. Hiện nay, cơ chế, chính sách cho đầu tư, phát triển VLXDKN tương đối đầy đủ nhưng việc thực thi tại các địa phương thiếu tính đồng đều, thống nhất. Mỗi địa phương có cách thực hiện riêng nhưng đa phần chưa quyết liệt trong việc thực hiện Thông tư số 09/2012/TT-BXD của Bộ Xây dựng quy định sử dụng VLXDKN trong các công trình xây dựng. Bên cạnh đó, đây là loại sản phẩm mới cần phải có thời gian sử dụng và tiếp tục nghiên cứu cho phù hợp với điều kiện khí hậu từng vùng tại Việt Nam. Để sản xuất ra VLXDKN cần phải đầu tư hệ thống máy móc, thiết bị hiện đại nên giá thành thường cao hơn nhiều so với vật liệu nung.
Thực trạng về sử dụng VLXDKN hiện nay đòi hỏi cần phải nghiên cứu, điều chỉnh, bổ sung văn bản pháp lý; Tăng cường chính sách thuế môi trường, thuế khai thác và sử dụng đất sét làm gạch nung; Tiếp tục nghiên cứu phát triển các sản phẩm VLXDKN mới chất lượng cao. Các nhà sản xuất, đơn vị tư vấn thiết kế, thẩm tra, nhà thầu xây dựng, cùng với các chuyên gia cần phải nghiên cứu, rà soát quy trình sản xuất từ khâu lựa chọn nguyên liệu, thành phần cấp phối, trộn, tạo hình, bảo dưỡng và có giải pháp kiểm soát chất lượng sản phẩm; tính toán thiết kế, tải trọng, biến dạng, chịu lực; quy trình thi công, bảo dưỡng kết cấu…
Bên cạnh việc bảo đảm công nghệ sản xuất, chất lượng sản phẩm, cần nâng cao trình độ của đội ngũ cán bộ, công nhân các đơn vị sản xuất, doanh nghiệp từ khâu sản xuất sản phẩm, kiểm soát chất lượng, tư vấn thiết kế, thi công về VLXDKN, qua đó thúc đẩy, nâng cao tỷ lệ sử dụng VLXDKN trong công trình xây dựng thực tế. Đồng thời, tiếp tục xóa bỏ các dây chuyền sản xuất và cơ sở sản xuất có công nghệ lạc hậu, năng suất thấp như lò gạch thủ công, lò đứng liên tục, lò vòng sử dụng nhiên liệu hóa thạch, sản xuất gạch bê tông bán cơ giới... Cùng với đó, tăng cường công tác nghiên cứu thị trường trong nước và thế giới để giúp các doanh nghiệp có kế hoạch sản xuất, kinh doanh hiệu quả, tránh tình trạng đầu tư theo phong trào gây lãng phí tài nguyên, nguồn vốn. Ngoài ra, cần chú trọng đến công tác đào tạo nguồn nhân lực, nghiên cứu khoa học và truyền thông giúp người dân hiểu rõ ý nghĩa của việc sử dụng VLXDKN.
Lê Văn Kha
Bộ Xây dựng
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường số 8/2020)
