15/09/2021
Một báo cáo mới của Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) và Công ước về Bảo tồn các loài ĐVHD di cư đưa ra hồi đầu tháng 9/2021 đã xác nhận, ô nhiễm nhựa là mối đe dọa lớn đối với các loài di cư trên cạn và nước ngọt.
Báo cáo tập trung vào khu vực châu Á - Thái Bình Dương và xác định các tác động của ô nhiễm nhựa đối với các loài trên cạn cũng như nước ngọt được bảo vệ theo Công ước về Bảo tồn các loài ĐVHD di cư (CMS). CMS là một hiệp ước về môi trường của Liên hợp quốc được thành lập vào năm 1979 nhằm bảo vệ các loài động vật di cư cùng môi trường sống của chúng. Báo cáo dựa trên các nghiên cứu điển hình từ hai trong số các con sông lớn của khu vực là sông Mê Kông và sông Hằng, hai con sông cùng “đóng góp” khoảng 200.000 tấn ô nhiễm nhựa cho Ấn Độ Dương, Thái Bình Dương mỗi năm. Việc bị vướng vào và ăn phải nhựa đang gây hại cho các loài di cư khắp khu vực, cả trên cạn lẫn dưới nước. Bên cạnh tỷ lệ tử vong, tiếp xúc với nhựa cũng ảnh hưởng đến hành vi, sức khỏe, sự tồn tại lâu dài của động vật, Báo cáo nhấn mạnh.
“Cho đến nay, hầu hết các nghiên cứu khoa học về tác động của ô nhiễm nhựa đối với ĐVHD đều tập trung vào môi trường biển, trước tiên là xem xét sự vướng vào rác thải nhựa lớn và trong thập kỷ qua, nghiên cứu sâu hơn về tác động của vi nhựa trong đại dương. Lần đầu tiên báo cáo này thực sự tìm hiểu những gì chúng ta biết về tác động của nhựa đối với động vật di cư trong môi trường trên cạn và nước ngọt” - Amy Fraenkel, Thư ký điều hành CMS cho biết.
Trong các hệ thống nước ngọt lớn, các loài động vật có vú đặc biệt có nguy cơ bị chết đuối sau khi vướng vào những ngư cụ bị bỏ đi. Trong đó, loài cá heo sông Hằng ước tính còn khoảng 3.500 cá thể và quần thể cá heo Irrawaddy ở sông Mê Kông với số lượng ít hơn 100 cá thể rất dễ bị tổn thương. Riêng trường hợp loài bò biển, mặc dù vướng vào ngư cụ cũng có thể là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu nhưng việc ăn phải nhựa đã gây ra một số trường hợp tử vong ở Ấn Độ và Thái Lan trong những năm gần đây, điều này cần được chú ý.
Trên khắp khu vực châu Á - Thái Bình Dương, sự tương tác giữa nhựa và ĐVHD đang diễn ra phổ biến. Ở Sri Lanka, người ta quan sát thấy voi châu Á đang nhặt rác trong các bãi rác. Ở Hàn Quốc, cò thìa mặt đen gom các mảnh vụn đánh cá vào tổ của chúng, khiến cò con bị vướng mắc nhựa. Trên một số hòn đảo Thái Bình Dương, những con chim hải âu ăn một lượng lớn nhựa trong khi kiếm ăn trên biển, thậm chí chúng còn mớm nhựa cho con non.
Đàn voi hoang dã tiêu thụ rác ở miền Đông Sri Lanka, ảnh chụp năm 2020, tác giả: Tharmapalan Tilaxan/Creative Commons (CC BY-SA 4.0)
Theo Báo cáo, các loài di cư đặc biệt dễ bị tổn thương vì chúng đi qua rất nhiều môi trường sống trong quá trình di cư, làm tăng khả năng gặp phải môi trường công nghiệp hóa hoặc ô nhiễm cao. Khi kết hợp với những hoạt động mà con người đang gây hại cho môi trường sống của chính mình, chẳng hạn như xây đập thủy điện, đánh bắt quá mức, khai thác nước, thải các chất gây ô nhiễm khác và biến đổi khí hậu, nhựa đang đẩy ngày càng nhiều loài di cư đến gần nguy cơ tuyệt chủng.
Báo cáo của CMS cũng chỉ ra rằng, năng lực toàn cầu để quản lý ô nhiễm nhựa đang không theo kịp tốc độ tăng trưởng dự kiến của thị trường nhựa. Với tuổi thọ của nhựa, ô nhiễm môi trường toàn cầu có thể sẽ tiếp tục gia tăng đáng kể trong những năm tới. Một nghiên cứu năm 2020 trên Science ước tính vào năm 2030, vẫn có tới 53 triệu tấn nhựa/năm sẽ đi vào các con sông và đại dương. Nếu không có hành động khẩn cấp, con số này có thể lên tới 90 triệu tấn/năm, khi đó, sự hiểu biết khoa học về cách thức vi nhựa ảnh hưởng đến mạng lưới thức ăn, các loài ĐVHD và sức khỏe con người cũng bị tụt lại phía sau.
“Chúng ta cần nghiên cứu thêm và cần phải có hành động thích hợp để đối phó với mối đe dọa như cách chúng ta vẫn làm với bất kỳ mối đe dọa nào khác đối với sức khỏe của nhân loại và môi trường tự nhiên. Hiện nay, trọng tâm là làm sạch các đại dương nhưng điều đó đã quá muộn. Chúng ta cần tập trung vào các giải pháp và ngăn chặn ô nhiễm nhựa ở thượng nguồn” - Fraenkel nhấn mạnh.
Báo cáo CMS được đưa ra vào thời điểm song song với Hội nghị cấp bộ trưởng toàn cầu trong khuôn khổ UNEP nhằm giải quyết mối đe dọa nghiêm trọng của rác thải biển và ô nhiễm nhựa, trong đó nêu bật đề xuất đàm phán một hiệp ước pháp lý ràng buộc về ô nhiễm nhựa. Báo cáo kêu gọi những thay đổi mang tính chuyển đổi khẩn cấp, ngoài việc ủng hộ việc giảm bớt sự sẵn có của các sản phẩm nhựa trên thị trường, Báo cáo đưa ra một loạt các khuyến nghị nhằm hạn chế lượng nhựa xâm nhập vào môi trường, cụ thể: Các chính phủ nên thực hiện các chính sách tái chế, quản lý chất thải tốt hơn và các nhà thiết kế sản phẩm nên nỗ lực để giảm nhu cầu về nhựa bằng cách tìm ra những giải pháp thay thế. Cùng với đó là chiến dịch giáo dục nhằm nâng cao nhận thức, kêu gọi cộng đồng chung tay giảm thiểu việc sử dụng nhựa hàng ngày, đồng thời kết hợp các mục tiêu giảm thiểu nhựa vào kế hoạch bảo tồn các loài di cư.
Vũ Hồng
