08/09/2021
Thực hiện Quyết định của Tổng cục Môi trường, từ tháng 4 đến tháng 6 năm 2021 Trung tâm Quan trắc môi trường miền Nam đã triển khai quan trắc 3 đợt quan trắc tại 100 điểm gồm 58 điểm nước mặt lục địa, 12 điểm nước biển ven bờ và cửa sông ven biển, 30 điểm không khí xung quanh, tiếng ồn và cường độ dòng xe trên địa bàn các tỉnh/thành phố: Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Tây Ninh, Bình Dương, Bình Phước, Long An, An Giang, Kiên Giang, Cà Mau, Bến Tre, Tiền Giang, TP.Hồ Chí Minh và Cần Thơ.
Chất lượng môi trường không khi xung quanh khu vực phía Nam còn khá tốt
Từ kết quả phân tích các thông số ô nhiễm cơ bản của 3 đợt quan trắc đầu năm 2021 cho thấy, chất lượng môi trường không khí xung quanh khu vực phía Nam còn khá tốt, giá trị thông số NO2, SO2 tại tất cả các vị trí quan trắc của cả 3 thời điểm quan trắc đều dưới ngưỡng quy định của QCVN 05:2013/BTNMT (trung bình 1 giờ), một số khu vực bị ô nhiễm cục bộ bụi và tiếng ồn (đặc trưng bởi thông số TSP và LAeq), kết quả này cũng khá tương đồng với 3 đợt quan trắc cùng kỳ của năm 2020. Tuy nhiên, dù cùng một điểm quan trắc nhưng khác thời điểm có các yếu tố xã hội, mật độ giao thông, khí tượng thủy văn khác nhau sẽ cho các kết quả khác nhau nhất định. Tỷ lệ vượt chuẩn của thông số bụi đợt 3/2021 so với đợt 1, đợt 2/2021 có xu hướng giảm trên toàn khu vực miền Nam, và đối với tiếng ồn thì có khuynh hướng giảm ở vùng kinh tế trọng điểm (KTTĐ) phía Nam, nhưng lại có khuynh hướng tăng ở vùng KTTĐ vùng ĐBSCL. Tương ứng cùng kỳ năm 2020, tỷ lệ vượt chuẩn thông số bụi đợt 3/2020 so với đợt 1, đợt 2/2020 có xu hướng tăng tại vùng KTTĐ phía Nam, nhưng giảm tại vùng KTTĐ vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), đối với tiếng ồn thì lại có khuynh hướng giảm ở cả 2 vùng. Nguyên nhân của sự tăng giảm khác biệt giữa hai vùng, giữa cùng kỳ của hai năm, tạm đánh giá không có sự tác động bởi nguồn thải bất thường, mà là do các điểm có giá trị TSP và LAeq cao vượt ngưỡng quy định, tập trung chủ yếu tại các vị trí gần đường giao thông, nơi đang có công trình xây dựng (KCN Mỹ Xuân A, KCN Sóng Thần II, ngã ba Vũng Tàu) và quanh khu vực khai thác - sản xuất vật liệu xây dựng (ngã ba Châu Thới - xã Bình An, bãi khai thác đá hòn Sóc, xi măng Hà Tiên), nên phụ thuộc phần lớn vào mật độ xe lưu thông, xe chở nguyên vật liệu, điều kiện khí tượng tại thời điểm quan trắc, mà tùy vào yếu tố xã hội tại thời điểm quan trắc sẽ làm thay đổi mật độ phương tiện lưu thông, cũng như các yếu tố khí hậu tại mỗi thời điểm khác nhau là những yếu tố tác động đến sự khác biệt trên.
Chất lượng nước sông Tiền, Thị Vải và Đồng Nai duy trì khá tốt
Kết quả quan trắc nước mặt lục địa 3 đợt đầu năm 2021 cho thấy, sông Tiền, sông Thị Vải và sông Đồng Nai có chất lượng nước vẫn duy trì khá tốt. Sông Vàm Cỏ vẫn duy trì chất lượng nước ở mức trung bình (do đặc tính của vùng có nền đất phèn nên vào các tháng mùa mưa phèn bị rửa trôi làm cho giá trị pH thấp dẫn đến giá trị WQI thấp (không phải do tác động của hoạt động kinh tế xã hội). Chất lượng nước sông Sài Gòn vẫn ô nhiễm nặng nhất và chưa có sự cải thiện. Ô nhiễm và suy thoái vẫn chủ yếu tập trung ở vùng hạ lưu (các đoạn sông chảy qua khu vực đô thị, khu công nghiệp), một số khu vực tình trạng ô nhiễm kéo dài cả 3 đợt quan trắc, điển hình như sông Sài Gòn đoạn chảy qua nội đô TP. Hồ Chí Minh (cầu Ông Buông trên kênh Tân Hóa - lò Gốm, cầu Chữ Y trên kênh Tàu Hũ - Bến Nghé và cầu An Lộc trên kênh Tham Lương - Bến Cát - Vàm Thuật). Nước sông tại các khu vực trên hầu hết chỉ có thể sử dụng được cho mục đích giao thông thủy. Chất lượng nước bị ô nhiễm hữu cơ (BOD5, COD), ô nhiễm dinh dưỡng (N-NH4+, N-NO2-), hàm lượng TSS, Fe khá cao và giá trị DO thấp không đạt QCVN.
Biểu đồ 1: Chất lượng môi trường nước khu vực miền Nam theo chỉ số WQI 3 đợt đầu năm 2021
Chất lượng nước mặt một số khu vực trên sông Đồng Nai đã bị ô nhiễm dinh dưỡng và hữu cơ, các thông số có tỷ lệ vượt QCVN 08-MT:2015/BTNMT cao là COD, TSS, Fe và N-NH4+, trong đó thông số Fe có tỷ lệ vượt chuẩn cao nhất. Kết quả tính toán chỉ số chất lượng nước WQI trong 3 đợt quan trắc năm 2021 tại 20 vị trí cho kết quả chất lượng nước sông Đồng Nai khá tốt, 100% giá trị WQI từ 76 - 100 (nguồn nước sử dụng cho cấp nước sinh hoạt nhưng có biện pháp xử lý phù hợp), và có xu hướng được cải thiện so với cùng kỳ năm 2020 (có 68,3% giá trị WQI tăng so với cùng kỳ năm 2020). Tuy chất lượng nước được cải thiện so với cùng kỳ năm 2020 nhưng kết quả quan trắc 3 đợt đầu năm 2021 tại Hợp lưu sông Đồng Nai - hồ Trị An cũng ghi nhận sự suy giảm mạnh qua các đợt quan trắc (WQIđợt 1=100, WQIđợt 2=96, WQIđợt 3=83) như năm 2020 (WQIđợt 1=80, WQIđợt 2=95, WQIđợt 3=65). Kết quả quan trắc đợt tháng 6/2021 tại các vị trí trên ghi nhận mức độ ô nhiễm hữu cơ (BOD5, COD), ô nhiễm dinh dưỡng (N-NH4+) có sự gia tăng so với 2 đợt còn lại.
Đối với sông Sài Gòn, chất lượng nước sông được cải thiện so với 3 đợt đầu năm 2020 (có 55,6% giá trị WQI tăng so với cùng kỳ năm 2020), giá trị WQI dao động từ 39 - 99 và cũng có xu hướng giảm dần về phía hạ lưu, khu vực TP. Hồ Chí Minh (từ cầu Ông Buông đến cầu Lộc An). Tại đây, nước sông chủ yếu sử dụng cho mục đích giao thông thủy và mục đích tương đương khác. Các điểm nội ô TP. Hồ Chí Minh (cầu Ông Buông, cầu chữ Y và cầu An Lộc) có mức độ ô nhiễm hữu cơ cao. Trong đó, vị trí cầu Ông Buông trên kênh Tân Hóa - lò Gốm và vị trí cầu Chữ Y trên kênh Tàu Hũ - Bến Nghé là các vị trí có chất lượng nước xấu nhất, chất lượng nước ở khu vực này luôn ở mức chất lượng xấu. Nguyên nhân là do vị trí này đã bị ô nhiễm hữu cơ và dinh dưỡng khá cao (các giá trị COD, BOD5 và N-NH4+ cao; giá trị DO). Vị trí cầu chữ Y trên kênh Tàu Hũ - Bến Nghé ngoài bị ô nhiễm hữu cơ và dinh dưỡng thì giá trị N-NO2- cũng vượt QCVN dẫn đến giá trị WQI thấp.
Trên sông Vàm Cỏ, chỉ số chất lượng nước mặt WQI dao động từ 42 - 90 và có xu hướng được cải thiện so với cùng kỳ năm 2020 (có 62,5% giá trị WQI tăng so với cùng kỳ năm 2020). Tại thượng lưu sông (tỉnh Tây Ninh), môi trường nước sông có thể sử dụng được cho mục đích cấp nước sinh hoạt nhưng cần biện pháp xử lý. Tuy nhiên, chất lượng nước sông có xu hướng giảm dần về phía hạ lưu sông do tiếp nhận nước thải sinh hoạt TP. Hồ Chí Minh, trong đó mức độ ô nhiễm dinh dưỡng (tồn tại dưới dạng N-NH4+) và ô nhiễm hữu cơ (đặc trưng bởi thông số BOD5 và COD) tại khu vực cảng Phú Định rất cao dẫn đến giá trị DO ở vị trí này thấp nhất trên lưu vực sông Vàm Cỏ, nhưng chất lượng nước có xu hướng cải thiện qua 3 đợt quan trắc đầu năm 2021 (WQIđợt 1=42, WQIđợt 2=43, WQIđợt 3=61).
Trên sông Thị Vải, tương tự kết quả cùng kỳ năm 2020, chất lượng môi trường nước sông Thị Vải 3 đợt đầu năm 2021 khá tốt, hầu hết các giá trị WQI trong khoảng 75-100, nước sông sử dụng cho cấp nước sinh hoạt nhưng cần các biện pháp xử lý phù hợp, ngoại trừ vị trí cảng Vedan đợt 1/2021 có giá trị WQI = 40 do nước bị ô nhiễm dinh dưỡng (đặc trưng bởi thông số N-NO2-) và hàm lượng Pb trong nước khá cao, vượt QCVN 08-MT/BTNMT cột B1 (N-NO2- = 0,05 mg/L; Pb = 0,05 mg/L) lần lượt 1,7 lần và 1,5 lần.
Nhìn chung, chất lượng môi trường nước sông Tiền 3 đợt đầu năm 2021 duy trì ổn định và còn khá tốt (tương đương 3 đợt đầu năm 2020), (WQI từ 83-100), nước sông sử dụng được cho các mục đích cấp nước sinh hoạt, nuôi trồng thủy sản, tưới tiêu và các mục đích tương đương khác.
Chất lượng nước biển ven bờ và cửa sông ven biển có hàm lượng TSS và Fe cao
Kết quả quan trắc nước biển ven bờ và cửa sông ven biển 2 đợt đầu năm 2021 (tháng 4 và tháng 5) cũng tương tự các đợt đầu năm 2020, chất lượng nước biển ven bờ và cửa sông ven biển có hàm lượng TSS, Fe cao và một số vị trí cửa sông ghi nhận giá trị vượt QCVN (cửa sông Sài Gòn - Tam thôn Hiệp, cửa sông Ngã Bảy, biển Cần Giờ, bãi biển Tân Thành, cửa lớn, cửa Tiểu sông Tiền), tuy nhiên đây là hiện tượng đặc thù tại các sông miền Nam khi bắt đầu vào mùa mưa. Một số vị trí cửa sông do tiếp nhận nước thải đô thị như khu vực Sao Mai - Bến Đình (Nước thải từ thành phố Vũng Tàu), cửa sông Ngã Bảy, cửa Đại - sông Tiền ghi nhận giá trị thông số N-NH4+ vượt QCVN.
TS. Lê Hoài Nam
Trung tâm Quan trắc môi trường miền Nam
Tổng cục Môi trường
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 8/2021)
