09/08/2017
Đầu mẩu thuốc lá - những con số cần quan tâm
Theo Đại học Cộng đồng Lansing, Michigan - Mỹ, trên toàn thế giới, mỗi năm có tới xấp xỉ 4,95 nghìn tỷ đầu mẩu thuốc lá được thải ra, trong đó ở Mỹ là hơn 250 tỷ; Vương quốc Anh lên tới 200 tấn và Ôxtrâylia là 7 tỷ. Hầu hết, ở các nước phương tây, đầu mẩu thuốc lá chiếm khoảng 50% tổng lượng rác thải ra.
Trung tâm Bảo tồn biển - một tổ chức phi lợi nhuận chuyên về bảo tồn sinh vật biển của Mỹ cho biết, trong các chiến dịch làm sạch và thu gom rác, đầu mẩu thuốc thuốc lá chiếm tới 1/5 trong tổng lượng rác thu gom và trở thành dạng rác thải phổ biến nhất trên Trái đất.
Kết quả điều tra toàn cầu về sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành cho thấy, Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ nam giới hút thuốc lá cao nhất thế giới với 47,4% nam giới trưởng thành và tỷ lệ nữ hút thuốc chiếm 1,4% nữ giới trưởng thành. Năm 2015, Việt Nam có 22,5% dân số trên 15 tuổi đang hút thuốc, tương đương với 15,6 triệu người. Trong số những người đang hút thuốc lá có 75,9% người hút thuốc lá từ 10 điếu và 37,6% hút từ 20 điếu thuốc trở lên mỗi ngày. Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho biết, sản lượng thuốc lá điếu của Việt Nam vào khoảng 100 - 110 tỷ điếu/năm, xuất khẩu 20 - 22 tỷ điếu/năm. Như vậy, tính ra mỗi năm, người tiêu dùng trong nước tiêu thụ trên 80 tỷ điếu thuốc lá, tức là mỗi năm có tới 80 tỷ đầu mẩu thuốc lá được vứt ra.
Đầu mẩu thuốc lá là loại rác có hại bởi chúng bị nhiễm tới 4.000 chất hóa học, trong đó nhiều chất có độc tính cao. Ngoài các chất hóa học vốn có ở các đầu mẩu thuốc lá đã được hút còn phải nói đến danh sách các chất hóa học có độc tính cao ngấm vào cây và sợi thuốc lá khi trồng và chế biến như thuốc trừ sâu, vinyl clorua, cadmium, acetone, formaldehyde, benzene, hydrogen cyanide... Kể cả khi bộ lọc thuốc lá còn nguyên sơ nhất thì chúng cũng vẫn được làm bằng các sợi hóa học axetat và xenluloza, bao phủ bởi giấy hay sợi nhân tạo và được xử lý bằng keo, muối và hóa chất khác.
Đầu mẩu thuốc lá chiếm tỷ lệ đáng kể trong rác thải biển
Trong xã hội hiện đại ngày nay, xu hướng bài trừ thuốc lá, cấm hút thuốc lá trở lên mạnh mẽ, thì không gian dành cho người hút thuốc lá ngày càng bị thu hẹp. Việc hút thuốc bị nghiêm cấm ở khắp nơi và những người nghiện thuốc phải tìm một không gian khác để hút thuốc. Biển, bãi biển đang là những lựa chọn và địa điểm lý tưởng cho việc hút thuốc. Bên cạnh đó là các lề đường, bụi cỏ, công viên... như là một gạt tàn thuốc vĩ đại và tiện lợi hơn bất cứ gạt tàn thông thường nào.
Những đầu mẩu thuốc lá được vứt ở các bãi đậu xe, dọc theo những vỉa hè, lề đường, bụi cỏ, công viên... qua các cống rãnh, sông suối và cuối cùng ra biển và đại dương. Khi tiến hành đếm các mẩu thuốc lá dạt vào bờ biển ở bang California - Mỹ, những người tình nguyện đã đếm được đến 1.300.000 đầu mẩu thuốc lá trong số 3 triệu pounds (tương đương 1.360.776 kg) rác thu nhặt được dọc theo 7.100 dặm bờ biển.
Theo báo cáo của Ocean Conservancy - Mỹ, qua Chiến dịch quốc tế làm sạch bãi biển tổ chức năm 2009, rác thải biển có nguồn gốc từ các hoạt động liên quan đến hút thuốc lá chiếm 25% trong tổng số 5 nguồn rác thải biển toàn cầu. Ở khu vực Đông Nam Á, con số này chiếm 11,2%.
 |
 |
|
Hình 1: Tỷ lệ phần trăm 5 nguồn rác thải biển trên toàn cầu |
Hình 2: Tỷ lệ phần trăm 5 nguồn rác thải biển ở khu vực Đông Nam Á |
Trong tổng số rác biển thu gom được qua Chiến dịch quốc tế làm sạch bãi biển tổ chức năm 2009 của Ocean Conservancy, thuốc lá và đầu lọc thuốc lá có số lượng lớn nhất trong danh mục 10 loại rác biển có số lượng lớn nhất.
Trong suốt 25 năm triển khai Chiến dịch quốc tế làm sạch bãi biển, vào năm 2012, Ocean Conservancy đã tổng hợp số lượng đầu mẩu thuốc lá thu gom được trên khắp thế giới là một con số khổng lồ đáng kinh ngạc 52,9 triệu. Số lượng đầu mẩu thuốc lá thu gom được qua các năm đều luôn đứng vị trí thứ nhất trong số rác thu gom được. Cơ quan Khí tượng và Đại dương của Mỹ (NOAA) nhận định, 21% tổng số lượng rác thu được từ các chiến dịch làm sạch bãi biển thuộc về đầu mẩu thuốc lá.
 |
|
Diễu hành hưởng ứng Ngày thế giới không thuốc lá và Tuần lễ Quốc gia không thuốc lá |
Ảnh hưởng tiêu cực của đầu mẩu thuốc lá đến môi trường biển
Đầu mẩu thuốc lá được cấu tạo một phần bởi chất Cellulose-acetate là một chất nhựa khó phân hủy một cách tự nhiên, có chứa các hóa chất độc như cadmium, asen và chì. Trong quá trình hút thuốc, các chất này được giữ lại ở đầu lọc thuốc lá. Khi đầu mẩu thuốc lá bị bỏ đi, gió và mưa đưa chúng đến với các hệ thống nước. Các hóa chất độc hại có trong đầu mẩu thuốc lá sẽ ngấm vào hệ sinh thái thủy sinh, hòa cùng nguồn nước của đại dương, đe dọa đến chất lượng nước và sinh vật biển.
Nghiên cứu của Hiệp hội Hóa học Hoàng gia Ôxtrâylia vào năm 2009 đã kết luận: Các đầu mẩu thuốc lá rải rác khắp nơi là “nguy cơ đe dọa sự sống các loài thủy sinh”. Tiếp xúc lâu dài với lượng dư các hóa chất độc từ đầu mẩu thuốc lá sẽ gây ra độc tố tập trung vào từng loài cá và độc tố càng tập trung khi cá lớn nuốt cá bé cùng với sự vận chuyển các hóa chất theo chuỗi thức ăn.
Một nghiên cứu khác của Đại học Khoa học Y khoa Bushehr (Iran) vào năm 2015 đã tìm thấy kim loại nặng trong cát (do đầu mẩu thuốc lá ngấm xuống) dọc theo bờ biển tại 9 địa điểm ở phía Bắc vịnh Ba Tư. Các nhà khoa học cho rằng, phản ứng của động vật và thực vật đối với kim loại là rất khác nhau. Nồng độ kim loại nặng, kim loại vi lượng trong nước và đất cao có thể ảnh hưởng đến một số loài; ô nhiễm có thể làm tăng khả năng chịu đựng kim loại của các sinh vật khác.
Hơn nữa, các đầu mẩu thuốc lá được làm bằng chất dẻo xenlulo axetat, khi hoạt động thì chất này giống như một ống dẫn có tác dụng dẫn kim loại vào cơ thể các động vật biển. Công trình nghiên cứu cho thấy, các đầu mẩu thuốc lá có thể hoạt động như một phương tiện truyền dẫn kim loại và khi những đầu mẩu thuốc lá này phân hủy có thể ảnh hưởng đến các sinh vật biển.
Bảng 1: Mười loại rác biển có số lượng lớn nhất trong các loại rác thải biển thu gom được
|
Thứ tự |
Loại rác |
Số lượng |
Tỷ lệ phần trăm trong tổng số |
|
1 |
Thuốc lá/đầu lọc thuốc lá |
2.189.252 |
21% |
|
2 |
Túi (nhựa) |
1.126.774 |
11% |
|
3 |
Túi, giấy gói, hộp đựng thức ăn |
943.233 |
9% |
|
4 |
Nắp đậy, nút đậy |
912.246 |
9% |
|
5 |
Chai đựng đồ uống (nhựa) |
883.737 |
9% |
|
6 |
Cốc, bát đĩa, dĩa, dao, thìa |
512.517 |
5% |
|
7 |
Chai đựng đồ uống (thủy tinh) |
459.531 |
4% |
|
8 |
Hộp, lon đồ uống |
457.631 |
4% |
|
9 |
Ống hút, thìa khuấy |
412.940 |
4% |
|
10 |
Túi (giấy) |
331.476 |
3% |
|
Tổng số mẩu rác của mười loại có số lượng lớn nhất |
8.229.337 |
80% |
|
|
Tổng số mẩu rác thu gom trên toàn thế giới |
10.239.538 |
100% |
|
Nguồn: Ocean Conservancy, 2010
BVMT biển trước các tác động của đầu mẩu thuốc lá
Trong khi chờ đợi các kết quả nghiên cứu và bằng chứng rõ ràng về tác hại của đầu mẩu thuốc lá tới môi trường biển, trước hết cần nâng cao nhận thức về độc tính của đầu mẩu thuốc lá ở các vùng biển và bờ biển nhằm làm giảm nguy cơ gây độc hại đối với môi trường khu vực này. Mặt khác, cần phải xây dựng và triển khai các giải pháp nhằm giảm nhu cầu tiêu thụ thuốc lá, qua đó giảm lượng đầu mẩu thuốc lá thải ra môi trường. Bên cạnh đó là giải pháp đối với các công nghệ sản xuất thuốc lá để hạn chế tối đa các chất độc hại có trong đầu mẩu thuốc lá.
Ở Việt Nam, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về phòng chống tác hại của thuốc lá đã được xây dựng, ban hành và triển khai trong thực tiễn như: Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật. Hệ thống những văn bản này tạo hành lang pháp lý quan trọng và là điều kiện thuận lợi cho công tác phòng chống tác hại thuốc lá ở nước ta. Qua đó góp phần làm giảm nhu cầu tiêu thụ thuốc lá và giảm thiểu lượng đầu mẩu thuốc lá thải ra môi trường.
Dưới đây là một số hành động cụ thể góp phần BVMT biển trước các tác động tiêu cực của đầu mẩu thuốc lá:
Thu nhặt đầu mẩu thuốc lá bởi các tình nguyện viên hoặc công nhân được thanh toán bằng lương. Tuy nhiên, khi thuê công nhân thì cơ sở kinh doanh, công viên hay trường học phải chi trả một khoản kinh phí nhất định. Các chương trình nhận đỡ đầu một địa điểm, khu vực nào đó là một trong các giải pháp hiệu quả và thu hút nhiều tình nguyện viên tham gia. Bên cạnh đó là các chiến dịch môi trường như Chiến dịch quốc tế làm sạch bờ biển; Chiến dịch làm cho thế giới sạch hơn; Mùa hè tình nguyện... cũng được các tổ chức phi lợi nhuận tổ chức định kỳ hàng năm.
Tăng cường công tác giáo dục, nâng cao nhận thức: Các nghiên cứu cho thấy, rác thải đầu mẩu thuốc lá có thể giảm bớt tới 50% hoặc nhiều hơn thông qua các chiến dịch truyền thông. Các biển hiệu, thông điệp được in trên bao bì, các bài thuyết trình về tác động nguy hại của đầu mẩu thuốc lá sẽ làm giảm hành vi vứt rác. Tuy nhiên, thông điệp đưa ra cần liên tục nhằm thay đổi hành vi.
Quy định “Không hút thuốc” hoặc “hút thuốc ở khu vực được chỉ định”: Tập trung thu gom rác thải đầu mẩu thuốc lá bằng cách yêu cầu người hút thuốc chỉ sử dụng các khu vực được chỉ định vì lý do sức khỏe cộng đồng, phòng ngừa hỏa hoạn và cũng là cơ chế kiểm soát rác thải. Những khu vực này có gạt tàn để thu gom tàn và đầu mẩu thuốc lá, đồng thời là nơi có ánh sáng, chỗ ngồi thuận tiện.
Bố trí gạt tàn phù hợp để thu gom các đầu mẩu thuốc lá tại tất cả các điểm ra/vào của các tòa nhà, bến xe buýt và các khu vực công cộng. Những “điểm chuyển tiếp” này là nơi bỏ thuốc lá trước khi vào các tòa nhà hoặc lên xe buýt.
Phân phát miễn phí gạt tàn bỏ túi: Trên thị trường hiện nay có nhiều loại gạt tàn bỏ túi, trong đó có một số loại được làm bằng các vật liệu mỏng để dùng một lần, một số loại được làm bằng nhựa hoặc kim loại có thể sử dụng trong nhiều năm. Các doanh nghiệp hay nhóm cộng đồng có thể mua những loại gạt tàn này với số lượng lớn để phân phát miễn phí trong các chiến dịch làm sạch môi trường.
Sự tham gia của các nhà sản xuất thuốc lá: Các nhà sản xuất trong ngành công nghiệp thuốc lá cần đóng góp vào các chiến dịch chống xả rác và đầu tư vào giáo dục cộng đồng, đồng thời dành các nguồn lực để thu dọn đầu mẩu thuốc lá. Cần thể hiện thông điệp chống xả rác trên các bao bì và biển quảng cáo. Các nhà sản xuất cần thiết kế lại bao gói thuốc lá để có thể chứa được đầu mẩu thuốc lá thải ra.
Thuế chống xả rác: Đầu mẩu thuốc lá chính là rác thải, chính vì vậy người hút thuốc lá phải trả tiền hoặc phải bị phạt cho việc xả rác này. Thuế chống xả rác sẽ là một công cụ hữu hiệu để hạn chế việc thải ra đầu mẩu thuốc lá. Mỗi khi người tiêu dùng mua thuốc lá thì phải trả một khoản thuế để hỗ trợ các nỗ lực chống xả rác
ThS. Lê Đại Thắng - Phó Cục trưởng
Cục Kiểm soát tài nguyên và Bảo vệ môi trường biển, Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam
ThS. Nguyễn Thị Lan Anh - Phó Giám đốc
Viện Quy hoạch môi trường, Hạ tầng kỹ thuật đô thị và nông thôn - Bộ Xây dựng
Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường số 7/2017
