08/09/2015
Con người khai thác các nguồn tài nguyên và chuyển đổi chúng thành thực phẩm, các công trình xây dựng, đồ nội thất, thiết bị điện tử, quần áo… Tuy nhiên, việc khai thác các nguồn tài nguyên đã và đang vượt quá so với khả năng tái tạo và cung cấp của môi trường. Làm thế nào chúng ta có thể đảm bảo một cuộc sống bền vững cho xã hội? Xanh hóa nền kinh tế có thể là một giải pháp hữu hiệu.
Khi các nền kinh tế phụ thuộc vào môi trường
Hoạt động của một nền kinh tế phụ thuộc vào một loạt các nguồn tài nguyên thiên nhiên và vật liệu như: gỗ, nước, hoa màu, cá, năng lượng, khoáng chất... Sự gián đoạn trong việc cung cấp các nguyên vật liệu chính có thể làm gián đoạn quá trình sản xuất, ảnh hưởng đến tiến độ cung cấp hàng hóa và dịch vụ. Do đó, duy trì việc cung cấp nguồn nguyên liệu một cách liên tục đồng nghĩa với khai thác triệt để nguồn tài nguyên cũng như nguồn nhân lực. Tuy nhiên, nếu chúng ta làm được điều này thì sẽ tác động lớn tới môi trường. Vì thế vấn đề đặt ra là, chúng ta nên khai thác bao nhiêu để không làm tổn hại đến môi trường?
Trên thực tế, loài người đã khai thác nhiều hơn những gì hành tinh có thể sản xuất hoặc bổ sung trong một thời gian nhất định. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng, trong hàng trăm năm qua, mức tiêu thụ bình quân trên đầu người của vật liệu toàn cầu tăng gấp đôi, trong khi đó năng lượng tăng gấp ba lần. Và hơn thế nữa, hiện nay có hơn 7,2 tỷ người đạt mức tiêu thụ trên so với dưới 1,6 tỷ vào năm 1900.
Tình trạng khai thác và cách con người sử dụng nguồn tài nguyên đã và đang giảm khả năng tự hồi phục của trái đất như việc đánh bắt quá mức, ô nhiễm và biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn cá toàn cầu. Nhiều cộng đồng ven biển trước đây phụ thuộc vào thủy sản đã chuyển hướng đầu tư sang các lĩnh vực khác (du lịch) bởi nếu không đa dạng hóa nền kinh tế, người dân sẽ phải đối mặt với nhiều khó khăn.
Mặt khác, các hoạt động kinh tế đã và đang gây ra một loạt các tác động tiêu cực tới môi trường và xã hội. Ô nhiễm không khí, quá trình axit hóa các hệ sinh thái, mất đa dạng sinh học và biến đổi khí hậu là những vấn đề môi trường ảnh hưởng nghiêm trọng tới chất lượng cuộc sống con người.
Xanh hóa nền kinh tế và sử dụngnguồn tài nguyên một cách hiệu quả
Để BVMT và duy trì được lợi ích mà nguồn tài nguyên mang lại, con người cần phải giảm số lượng vật liệu tiêu thụ. Điều này đòi hỏi phải thay đổi cách thức sản xuất hàng hóa, dịch vụ và tiêu thụ nguồn nguyên liệu. Hay nói cách khác, chúng ta cần phải hướng tới xanh hóa nền kinh tế.
“Xanh hóa nền kinh tế” hay "Kinh tế xanh" là thuật ngữ thường dùng để chỉ một nền kinh tế mà trong đó các phương thức sản xuất và tiêu thụ được kết hợp hài hòa cùng với sự phát triển bền vững của xã hội và môi trường. Nói cách khác, cộng đồng sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên, nâng cao chất lượng cuộc sống trong một xã hội ổn định,bền vững, đồng thời hệ sinh thái tự nhiên được duy trì một cách hiệu quả.
Liên minh châu Âu (EU) đã thông qua Mục tiêu chiến lược cũng như các Chương trình hành động cụ thể để hướng tới một nền kinh tế bền vững hơn. Theo đó, mục tiêu của EU đến năm 2020 là mở rộng sự tăng trưởng một cách thông minh, bền vững và toàn diện, tập trung tạocông ăn việc làm, giáo dục và nghiên cứu, đồng thời trở thành một nền kinh tế ít phát thải các bon, kết hợp hài hòa với các mục tiêu khí hậu và năng lượng khác.
Theo đó, một loạt các sáng kiến được đưa ra, trong đó, “Châu Âu sử dụng tài nguyên hiệu quả” đóng một vai trò trung tâm trong chính sách của EU trong lĩnh vực này. Một loạt các chính sách về pháp luật cũng được thực thi để hỗ trợ hiệu quả cho việc thực hiện các mục tiêu trên.Cụ thể, EU cần phải sản xuất và tiêu thụ theo hướng tối ưu hóa năng suất của tất cả các nguồn nguyên nhiên liệu, tạo ra được hệ thống sản xuất mà sinh ra ít chất thải hơn hoặc cần ít nguồn nguyên liệu đầu vào hơn.
Nhìn nhận một cách toàn diện
Theo kinh nghiệm của châu Âu, chúng ta cũng cần phải xem xét trên toàn bộ hệ thống, bao gồm tất cả các quá trình và cơ sở hạ tầng có mối liên hệ chặt chẽ với nguồn tài nguyên hay hoạt động sản xuất con người. Ví dụ như, hệ thống năng lượng sẽ bao gồm các loại năng lượng chúng ta sử dụng (than đá, gió, mặt trời, dầu, khí đốt thiên nhiên...), cách chúng ta khai thác hoặc tạo ra năng lượng này (tua bin gió, giếng dầu, khí đá phiến…), lĩnh vực sử dụng (công nghiệp, giao thông, hệ thống sưởi…) và cách phân phối nguồn năng lượng tạo ra. Đồng thời, các vấn đề khác như các nguồn tài nguyên đất và nước liên quan đến việc sử dụng và sản xuất năng lượng cũng cần được quan tâm.
Tối ưu hóa nguồn nguyên liệu đầu vào
Để sản xuất một loại hàng hóa hay dịch vụ, chúng ta nhất thiết phải có nguyên liệu đầu vào. Ví dụ, để sản xuất các loại hoa màu, ngoài sức lao động, người nông dân cần đất, ngũ cốc, nước, mặt trời (năng lượng), các công cụ, và trong nông nghiệp hiện đại thì có thêm phân bón, thuốc trừ sâu và các công cụ tiên tiến hơn. Hay, để sản xuất các thiết bị điện tử, nguyên liệu sẽ là năng lượng, nước, đất đai, vi khoáng, kim loại, thủy tinh, nhựa, đất hiếm, nghiên cứu…
Tại EU, hầu hết các nguyên liệu được sử dụng trong sản xuất được khai thác nằm trong khu vực. Năm 2011, 15,6 tấn nguyên liệu đầu vào đã được sử dụng cho mỗi người tại EU, trong đó 12,4 tấn là các vật liệu được khai thác trong khu vực, số còn lại là được nhập khẩu. Việc tiêu thụ vật liệu cũng khác nhau đáng kể giữa các quốc gia. Ví dụ, người Phần Lan tiêu thụ hơn 30 tấn/người, trong khi người Malta chỉ tiêu thụ 5 tấn/người (năm 2011).
So với các thập kỷ trước đó,trong thập kỷ vừa qua, nền kinh tế EU tạo ra nhiều sản phẩm trên mỗi đơn vị của nguyên liệu đầu vào (khoáng sản, kim loại…) hơn. Ví dụ, bằng cách sử dụng cùng số lượng kim loại, nền kinh tế sản xuất được các sản phẩm có giá trị hơn các sản phẩm trước đó, như điện thoại di động, máy tính xách tay…Hiệu suất sử dụng nguyên liệu tại EU tăng khoảng 20%: Từ 1,34 EUR lên 1.60 EUR/kg vật liệu từ năm 2000 - 2011. Nền kinh tế đã tăng trưởng 16,5% trong giai đoạn này.
Một số nước châu Âu sử dụng nguồn tài nguyên tương đối hiệu quả. Năm 2011, Thụy Sĩ, Anh và Lúc-xăm-bua đã tăng thêm 3 EUR/kg nguyên liệu, trong khi Bulgaria, Romania và Latvia tăng thêm 0,5 EUR/kg. Năng suất sử dụng tài nguyên được liên kết chặt chẽ với cơ cấu kinh tế của các quốc gia, trong đó, các ngành liên quan đến dịch vụ, công nghệ và tái chế giúp thúc đẩy năng suất sử dụng tài nguyên.
Hướng tới “Nền kinh tế tròn”
Quy trình sản xuất và tiêu dùng không chỉ mang lại hàng hóa và dịch vụ, mà còn sản sinh cả chất thải. Đó có thể là các chất ô nhiễm thải vào môi trường, hay một phần của vật liệu chưa được sử dụng (gỗ hoặc kim loại), hoặc thức ăn không được tiêu thụ. Một số chất thải được tái chế hoặc tái sử dụng, còn lại được chuyển đến bãi rác, bãi chôn lấp hoặc lò đốt. Như vậy, nguồn tài nguyên ngoài được sử dụng để tạo ra hàng hóa và dịch vụ, phần còn lại nếu không được tận dụng thì có nguy cơ cao gây ra các vấn đề về môi trường.
 |
|
Xanh hóa nền kinh tế giúp chúng ta có một cuộc sống ổn định, bền vững và khỏe mạnh hơn |
Người châu Âu tạo ra trung bình khoảng 4,5 tấn chất thải/người (năm 2010). Khoảng một nửa số tiền của lượng rác thải này được thu lại khi tận dụng chúng vào quá trình sản xuất.
Thuật ngữ "nền kinh tế tròn” hứa hẹn mang lại một hệ thống sản xuất và tiêu dùng mà tạo ra rác thải ít nhất có thể, trong đó rác thải được tái chế một cách hiệu quả. Nếu như lý tưởng hóa, gần như tất cả mọi thứ sẽ được tái sử dụng, tái chế hoặc thu hồi để sản xuất ra sản phẩm khác. Để được mục tiêu trên, cần thiết kế lại các sản phẩm và quy trình sản xuất để giảm thiểu lãng phí và biến phần chưa sử dụng của quá trình này làm nguồn nguyên liệu cho một quá trình sản xuất khác.
Trách nhiệm của nhà sản xuất và người tiêu dùng
Trong quá trình xây dựng nền kinh tế xanh, người tiêu dùng và nhà sản xuất đóng vai trò quan trọng tương đương nhau. Bởi, quá trình sản xuất nhằm đáp ứng những nhu cầu của khách hàng. Ngoài việc sở hữu các sản phẩm tiêu dùng, cái mà khách hàng thực sự hưởng lợi chính là các dịch vụ do sản phẩm mang lại. Ngày càng có nhiều công ty áp dụng phương pháp tiếp cận kinh doanh “tiêu dùng hợp tác”. Trong đó, người tiêu dùng được đáp ứng các nhu cầu, dịch vụ và tiện ích một cách thực sự. Để đạt được điều này, nhà sản xuất phải đưa ra một cách tiếp cận mới về maketing và thiết kế sản phẩm - theo đó ít tập trung vào việc bán hàng mà chuyển hướng sang việc tạo ra các sản phẩm có giá trị sử dụng lâu dài và tái sử dụng được.
Internet và các phương tiện truyền thông xã hội là phương tiện giúp chocon người dễ dàng tìm kiếm và sử dụng các dịch vụ đi kèm với các sản phẩm tiêu dùng. Con người không còn bị giới hạn bởi không gian như trước, từ việc mượn dụng cụ, thuê xe hay thiết bị điện tử. Ngày nay, ở một số nước EU, người ta có thể mượn quần áo tại các “thư viện quần áo”.
Bất kỳ biện pháp nào giúp giảm tốc độ khai thác nguồn tài nguyên và giảm lượng chất thải, hoặc để thúc đẩy năng suất nguồn tài nguyên, tái chế và tái sử dụng thì đều hữu ích trong việc làm giảm áp lực đối với môi trường và tăng cường năng lực của hệ sinh thái. Môi trường càng lành mạnh, chất lượng cuộc sống của loài người sẽ ngày càng được đảm bảo và phát triển bền vững hơn. Do vậy, kinh tế xanh là một hướng đi đúng đắn nếu các quốc gia muốn phát triển toàn diện và bền vững.
Lưu Trang (Theo EEA)
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường số 8 - 2015)
