13/09/2017
Tóm tắt
Trên cơ sở các số liệu hiện trạng và quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) của tỉnh Bình Định đến năm 2025, tải lượng ô nhiễm phát sinh từ các hoạt động phát triển đã tính toán bằng phương pháp đánh giá nhanh. Kết quả tính toán cho thấy, mỗi năm tỉnh Bình Định phát sinh khoảng 30,7 nghìn tấn COD; 17,1 nghìn tấn BOD5; 9,1 nghìn tấn N; 2,4 nghìn tấn P; 289 nghìn tấn TSS từ các nguồn sinh hoạt, du lịch, nuôi trồng thủy sản, công nghiệp, chăn nuôi và rửa trôi đất. Đến năm 2025, lượng chất thải này sẽ tăng lên khoảng 1,4 - 2,6 lần. Các nguồn ô nhiễm chính từ nguồn sinh hoạt (dân cư và khách du lịch) và nguồn chăn nuôi. Vì vậy, việc xử lý chất thải từ các nguồn này là rất cần thiết để giảm thiểu lượng chất thải đưa vào đầm Thị Nại.
Từ khóa: Tải lượng thải, nguồn ô nhiễm, nuôi trồng thủy sản, công nghiệp, nước thải sinh hoạt, nước thải…
1. Mở đầu
Đầm Thị Nại thuộc tỉnh Bình Định là một Đầm nước lợ mặn nhiệt đới có kích thước khoảng 5060 ha, chiều dài hơn 10 km và chiều rộng gần 4 km. Mạng lưới sông suối đổ vào đầm khá dày đặc, trong đó, lớn nhất có sông Côn và Hà Thanh. Sông Côn dài trên 178 km, tổng lưu vực khoảng 3067 km2, lưu lượng 58,84 m3/s. Sông Hà Thanh dài khoảng 58 km, tổng diện tích lưu vực khoảng 580 km2, lưu lượng 13,6 m3/s. Cả hai sông đều bắt nguồn từ các vùng núi cao, nghiêng từ Tây sang Đông. Vào mùa mưa, lũ lụt và rửa trôi diễn ra nghiêm trọng, ngược lại cạn kiệt vào mùa khô, chênh lệch lưu lượng hai mùa lên đến hơn 1.000 lần [1].
Với điều kiện địa hình và thủy văn đặc trưng trên, có thể nói các nguồn thải có khả năng đưa vào đầm Thị Nại chủ yếu từ các hoạt động phát triển KT-XH và nguồn thải do rửa trôi đất ở khu vực TP. Quy Nhơn, huyện Tuy Phước, huyện An Nhơn, một phần huyện Tây Sơn và Nam Vĩnh Thạnh (khu vực hạ lưu sông Côn và sông Hà Thanh - vùng thu nước chính cung cấp cho đầm Thị Nại).
Bài báo trình bày kết quả tính toán tải lượng thải ô nhiễm phát sinh từ các nguồn dân cư, công nghiệp, nuôi trồng thủy sản (NTTS), chăn nuôi, rửa trôi đất hiện tại và dự báo đến năm 2025 trên cơ sở tình hình phát triển KT-XH và các quy hoạch phát triển của tỉnh Bình Định. Từ đó, ước tính lượng chất ô nhiễm được đưa vào đầm Thị Nại hàng năm. Các kết quả tính toán của đề tài có thể dùng làm cơ sở để tính toán khả năng tự làm sạch và sức tải môi trường của thủy vực.
Hình 1. Vị trí địa lý Đầm Thị Nại
2. Tài liệu và phương pháp
Tài liệu phục vụ cho việc tính toán bao gồm các tài liệu, báo cáo về hoạt động của các ngành NTTS, chăn nuôi, du lịch và quy hoạch phát triển của các ngành đến năm 2025 theo các quyết định [3, 4, 5, 6, 7]:2. Tài liệu và phương pháp
Nghiên cứu này sử dụng phương pháp đánh giá nhanh môi trường, tính toán tải lượng thải phát sinh trên cơ sở các hệ số phát thải theo UNEP (1984) [11], San Diego - McGlone (2000) [8], Trần Văn Nhân, Ngô Thị Nga (2002) [2] và số lượng dân cư, khách du lịch, vật nuôi, sản lượng công nghiệp. Phương pháp này đã được sử dụng để đánh giá tải lượng ô nhiễm đưa vào vịnh Hạ Long - Bái Tử Long [9]. Ước tính lượng chất ô nhiễm đưa vào khu vực đầm Thị Nại trên cơ sở phân tích khả năng đưa chất ô nhiễm vào đầm, khả năng xử lý chất thải tại khu vực.
- Tính ô nhiễm sinh hoạt và du lịch theo UNEP, 1984; (*)Số liệu tính theo San Diego - McGlone, M.L., S.V. Smith and V. Nicolas, 2000 [8, 11].
- Tính nguồn ô nhiễm công nghiệp theo Lâm Minh Triết, 1995; (*)Tính theo San Diego - McGlone, M.L., S.V. Smith and V. Nicolas, 2000; (**)Trần Văn Nhân, Ngô Thị Nga, 2002 [2, 8, 11].
- Tính nguồn ô nhiễm nông nghiệp, bao gồm nguồn chăn nuôi, trồng trọt theo “Nghiên cứu quản lý môi trường vịnh Hạ Long" JICA, 1999; (*)Tính theo San Diego-McGlone, M.L., S.V. Smith and V. Nicolas, 2000 [8, 9].
- Tính nguồn ô nhiễm do NTTS theo San Diego-McGlone, M.L., S.V. Smith and V. Nicolas, 2000 [8].
- Tính nguồn ô nhiễm do rửa trôi đất theo Nghiên cứu quản lý môi trường vịnh Hạ Long JICA, 1999 [9].
* Ước tính tải lượng thải đưa vào đầm Thị Nại
Ước tính tổng tải lượng ô nhiễm đưa vào đầm từ các nguồn khác nhau có thể sử dụng công thức sau [9]:
∑Qij = ∑Qij phát sinh x Rij x (1 – rj Hij)
Trong đó:
∑Qij - Tổng tải lượng của chất i vào đầm từ các nguồn j (4 nguồn)
∑Qij phát sinh - Tổng tải lượng ô nhiễm i phát sinh từ các nguồn j
Rij - Hệ số đưa vào đầm từ các nguồn thải tương ứng với i và j
rj - Tỷ lệ nước thải từ nguồn j được xử lý
Hij - Hiệu suất xử lý tương ứng với i và j
Hệ số đưa vào đầm từ các nguồn thải Rij phụ thuộc vào loại nguồn ô nhiễm, chất ô nhiễm, độ dốc địa hình, lượng mưa, khoảng cách từ các nguồn ô nhiễm tới thủy vực và một số quá trình giảm thiểu khác. Tuy nhiên, quá trình khảo sát, tính toán khá tốn kém, phức tạp, vì vậy chúng tôi sử dụng bảng hệ số đưa vào vùng nước vịnh Hạ Long - Bái Tử Long từ khu vực Quảng Ninh được làm bởi JICA, 1998 (Bảng 1) để ước tính lượng các chất ô nhiễm từ các nguồn ven bờ đưa vào đầm Thị Nại. Do khu vực ven bờ đầm Thị Nại có địa hình khá tương đồng với khu vực Quảng Ninh (vùng gò đồi trung du và đồng bằng ven biển) nên chúng tôi chọn hệ số đưa vào với giá trị trung bình tương ứng với từng chất cho mỗi nhóm nguồn.
Bảng 1. Hệ số đa các chất ô nhiễm vào Đầm theo các nhóm nguồn
|
Chất ô nhiễm |
Hệ số đưa vào từ các nguồn thải (Rij) |
|||
|
Sinh hoạt |
Công nghiệp |
Nông nghiệp |
Phân tán |
|
|
COD |
0,5 - 0,7/0,60 |
0,7 - 0,9/0,80 |
0,2 - 0,5/0,5 |
0,5 - 0,7/0,60 |
|
BOD5 |
0,1 - 0,2/0,15 |
0,5 - 0,7/0,60 |
0,1 - 0,2/0,15 |
0,1 - 0,2/0,15 |
|
N-T |
0,8 - 0,9/0,85 |
0,8 - 0,9/0,75 |
0,6 - 0,8/0,70 |
0,6 - 0,8/0,70 |
|
P-T |
0,9 - 1,0/0,95 |
0,9 - 1,0/0,95 |
0,8 - 0,9/0,85 |
0,8 - 0,9/0,85 |
|
TSS |
0,5 - 0,7/0,60 |
0,7 - 0,9/0,80 |
0,2 - 0,5/0,35 |
0,3 - 0,7/0,50 |
Nguồn: Tổng hợp theo số liệu của JICA, 1999 [9]
(0,5 - 0,7/0,60): Giá trị nhỏ nhất - Lớn nhất/Trung bình
Đối với các nguồn ô nhiễm phát sinh ngay trên mặt đầm, ven bờ đầm như nuôi trồng thủy sản (tôm công nghiệp), hoặc các miệng cống nối với các khu dân cư, cụm công nghiệp xả trực tiếp nước thải vào vùng nước đầm… gần như 100% lượng thải phát sinh được đưa vào đầm.
3. Kết quả và thảo luận
3.1. Tải lượng ô nhiễm phát sinh trong khu vực hiện tại và dự báo đến năm 2025
Các ngành, lĩnh vực có phát sinh chất thải chủ yếu của tỉnh bao gồm một số nguồn chính được tính chi tiết dưới đây:
3.1.1. Nguồn từ sinh hoạt
Tổng dân số trong khu vực đầm Thị Nại là 172.678 người (năm 2013), chiếm khoảng 11% dân số tỉnh Bình Định bao gồm khu vực phía Bắc Đầm (20.319 người), phía Tây Nam Đầm (147.861 người), phía Đông Nam Đầm (3.698 người) và khu Cồn Chim (800 người) (Lê Thị Vinh, 2011).
Trong Quy hoạch tổng thể phát triển KT-XH tỉnh Bình Định đến năm 2020 đặt mục tiêu giảm tỷ lệ phát triển dân số tự nhiên mỗi năm 0,6‰ trong thời kỳ 2006 - 2010 và ổn định dân số tự nhiên sau năm 2010. Tuy nhiên, thực tế trong giai đoạn 2006 - 2010 và kéo dài đến năm 2012 dân số tỉnh Bình Định không giảm, hoặc giữ ổn định như mục tiêu mà vẫn tăng đều mỗi năm khoảng 0,1 - 0,4%. Trung bình cả giai đoạn 2006 - 2012, dân số tỉnh Bình Định tăng khoảng 0,25%/năm. Đây là một tỷ lệ tăng rất thấp so với tốc độ tăng dân số của cả nước (từ 1,06 - 1,35%/năm cho giai đoạn 2000 - 2009, Niên giám Thống kê Việt Nam năm 2009). Do vậy, để sát với tình hình thực tế hơn, chúng tôi chọn tỷ lệ tăng dân số trung bình khoảng 0,25%/năm cho thời gian từ năm 2012 - 2025 để dự báo số dân có trong khu vực nghiên cứu đến năm 2025. Kết quả dự báo đến năm 2025, khu vực nghiên cứu sẽ có khoảng 843.500 người dân sinh sống (tăng thêm khoảng 3,3% so với năm 2012).
Bảng 2. Tải lượng thải sinh hoạt phát sinh hiện tại trong khu vực và dự báo đến năm 2025
|
STT |
Chất ô nhiễm |
Tải lượng thải trung bình (tấn/năm) |
|
|---|---|---|---|
|
Năm 2012 |
Năm 2025 |
||
|
1 |
COD |
5497,20 |
10503,94 |
|
2 |
BOD5 |
3116,84 |
5955,59 |
|
3 |
N-T |
567,25 |
1083,88 |
|
4 |
P-T |
160,59 |
306,85 |
|
5 |
NO3-+NO2- |
5,70 |
10,89 |
|
6 |
NH4+ |
311,68 |
595,56 |
|
7 |
PO43- |
87,20 |
166,62 |
|
8 |
TSS |
12294,67 |
23492,40 |
3.1.2. Nguồn từ công nghiệp
Công nghiệp tỉnh Bình Định từ năm 2000 đã phân hóa thành 3 tiểu vùng rõ rệt: Tiểu vùng thung lũng hạ lưu sông Côn, tiểu vùng công nghiệp ven biển và tiểu vùng miền núi. Phạm vi khu vực nghiên cứu nằm trọn trong tiểu vùng hạ lưu sông Côn có nguồn tài nguyên là mỏ sa khoáng, đá xây dựng và nguồn nguyên liệu nông, lâm, thủy sản tại chỗ. Tiểu vùng này tập trung 49% số cơ sở sản xuất, 70,4% lao động công nghiệp và 91,5% giá trị sản xuất công nghiệp toàn tỉnh. Quy Nhơn là trung tâm công nghiệp lớn nhất với 67,7% giá trị sản xuất công nghiệp toàn tỉnh (Địa lý các tỉnh và thành phố Việt Nam, Tập 4).
Năm 2012, lượng các sản phẩm công nghiệp chủ yếu trong khu vực ước khoảng 11,9 nghìn tấn thủy sản đông lạnh; 3,3 nghìn tấn dầu thực vật; hơn 27,8 nghìn lít nước mắm; 765,4 nghìn tấn gạo xay xát; 55,7 nghìn tấn thức ăn gia súc; 42 nghìn tấn đường; 47,6 triệu lít bia; 2,7 nghìn tấn giấy bìa các loại… (Niên giám thống kê tỉnh Bình Định năm 2012).
Dự kiến tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất công nghiệp của vùng bằng tốc độ tăng trưởng công nghiệp toàn quốc, tức là khoảng 12 - 13%/năm đến năm 2020 và giai đoạn 2021 - 2030 đạt khoảng 11 - 12%/năm. Tương ứng với tốc độ gia tăng giá trị sản xuất công nghiệp trong từng giai đoạn, dự báo lượng thải công nghiệp phát sinh tại khu vực nghiên cứu đến năm 2025. Theo Quy hoạch đến sau năm 2020, diện tích các KCN trong khu vực nghiên cứu sẽ đạt khoảng 1766 ha (bao gồm KCN Phú Tài, Long Mỹ và diện tích KCN trong khu kinh tế Nhơn Hội) và tổng diện tích các cụm công nghiệp đi vào hoạt động sẽ là 944 ha (Bảng 3).
Bảng 3. Tải lượng thải công nghiệp phát sinh hiện tại trong khu vực và dự báo đến năm 2025
|
Năm |
Tải lượng thải (tấn/năm) |
|||||||
|
COD |
BOD5 |
TSS |
N-T |
P-T |
NO3-+NO2- |
NH4+ |
PO43- |
|
|
Năm 2012 |
9706,74 |
3727,96 |
3492,87 |
1192,70 |
159,93 |
12,86 |
451,60 |
80,13 |
|
Năm 2020 |
24905,4 |
9565,1 |
8962,0 |
3060,2 |
410,3 |
33,0 |
1158,7 |
205,6 |
|
Năm 2025 |
42920,8 |
16484,1 |
15444,6 |
5273,8 |
707,2 |
56,9 |
1996,9 |
354,3 |
3.1.3. Nguồn từ chăn nuôi
So với các tỉnh, thành phố Vùng duyên hải Nam Trung bộ, ngành chăn nuôi Bình Định khá phát triển. Giá trị sản xuất ngành chăn nuôi theo giá hiện hành năm 2012 đạt gần 7,8 nghìn tỷ đồng với khoảng 267,25 nghìn con trâu bò, hơn 711 nghìn con lợn và gần 6,7 triệu con gia cầm. Khu vực nghiên cứu tâp trung khoảng hơn 40% số trâu bò, 30% đàn lợn và hơn 50% đàn gia cầm. Hình thức chăn nuôi chủ yếu là hộ gia đình, hoặc các trang trại nhỏ. Với quy mô trang trại tính theo tiêu chí mới tại Thông tư số 27/2011/TT-BNNPTNT ngày 13/4/2011 của Bộ NN&PTNT, số trang trại chăn nuôi trong vùng nghiên cứu chỉ còn chưa tới 10 trang trại [1].
Nếu cơ cấu phân vùng chăn nuôi vẫn giữ như hiện nay thì số lượng đàn gia súc, gia cầm trong khu vực nghiên cứu đến năm 2020 tương ứng sẽ có khoảng 29 nghìn con trâu, bò, gần 77 nghìn con lợn và hơn 1 triệu con gia cầm. Theo Quy hoạch phát triển nông nghiệp tỉnh Bình Định, giai đoạn 2016 - 2020, tốc độ tăng trưởng giá trị ngành chăn nuôi đạt 5%/năm. Nếu tốc độ này tiếp tục duy trì đến năm 2025 thì tổng đàn gia súc gia cầm trong khu vực dự báo sẽ có khoảng 36,8 nghìn con trâu, bò, hơn 98 nghìn con lợn và khoảng 1,4 triệu con gia cầm. Tải lượng chăn nuôi phát sinh hiện tại và ước tính năm 2025 (Bảng 4).
Bảng 4. Tải lượng thải chăn nuôi hiện tại trong khu vực
|
Thông số |
Tải lượng thải chăn nuôi phát sinh 2012 (tấn/năm) |
Tải lượng thải chăn nuôi phát sinh đến năm 2025 (tấn/năm) |
Tăng so với 2012 (%) |
|---|---|---|---|
|
COD |
10894,7 |
19454,2 |
78,57 |
|
BOD5 |
7011,3 |
12837,6 |
83,10 |
|
N-T |
3279,6 |
6008,4 |
83,20 |
|
P-T |
988,1 |
1778,7 |
80,01 |
|
NO3- + NO2- |
33,0 |
60,5 |
83,19 |
|
NH4+ |
786,8 |
1441,5 |
83,20 |
|
PO43- |
424,3 |
769,2 |
81,28 |
|
TSS |
35094,6 |
65426,4 |
86,43 |
Như vậy, đến năm 2025, lượng chất thải phát sinh do hoạt động chăn nuôi trong khu vực sẽ tăng từ 78,57% - 86,43% đối với các chất ô nhiễm.
3.1.4. Nguồn từ rửa trôi đất
Các tài liệu liên quan đến quy hoạch sử dụng đất trong khu vực chúng tôi đã thu thập được gồm có Quy hoạch sử dụng đất của tỉnh Bình Định và huyện Tuy Phước đến năm 2020. Quy hoạch sử dụng đất đến 2020 cho 4 huyện khác và TP. Quy Nhơn chưa được thực hiện. Do đó, trừ huyện Tuy Phước đã có quy hoạch sử dụng đất, cơ cấu sử dụng đất các huyện và thành phố còn lại đến năm 2020 và đến 2025 sẽ được lấy theo tỷ lệ tăng, giảm trung bình của từng loại sử dụng đất của toàn tỉnh Bình Định.
Hiện tại, đất chưa sử dụng của tỉnh chiếm khoảng 15,2%, trong đó chủ yếu là đồi núi chiếm 12,7%, đất bằng chưa sử dụng chiếm 1,%, còn lại là núi đá không có rừng cây khoảng 0,7%. Đến năm 2020, dự kiến đất chưa sử dụng toàn tỉnh Bình Định chỉ còn khoảng 1,19% so với tổng diện tích. Do vậy, cơ cấu các loại sử dụng đất các giai đoạn tiếp theo khó có thay đổi lớn, diện tích đất nông nghiệp, đất chưa sử dụng có thể giảm chút ít cho đất chuyên dùng, đất ở; đất rừng khó tăng thêm. Về cơ bản, đến năm 2025, cơ cấu sử dụng đất tỉnh Bình Định không thay đổi lớn so với năm 2020. Tải lượng ô nhiễm phát sinh hiện tại tính theo Bảng 5 và tải lượng ô nhiễm phát sinh đến 2025 tính theo Bảng 6.
Bảng 6. Tải lượng ô nhiễm phát sinh hiện tại do rửa trôi đất
|
Thông số |
Tải lượng rửa trôi đất từ đất (tấn/năm) |
||||
|
Lâm nghiệp |
Đất nông nghiệp |
Đất trống |
Đất khu dân cư |
Tổng |
|
|
COD |
1433,4 |
1315,0 |
1072 |
818 |
4638,1 |
|
BOD5 |
1003,4 |
845,3 |
659 |
740 |
3248,3 |
|
N-T |
716,7 |
1690,7 |
1319 |
390 |
4115,8 |
|
P-T |
286,7 |
375,7 |
247 |
234 |
1143,4 |
|
TSS |
14334,4 |
117408,8 |
103036 |
3896 |
238675,0 |
Bảng 7. Tải lượng ô nhiễm phát sinh do rửa trôi đất dự báo năm 2025
|
Thông số |
Tải lượng rửa trôi đất từ đất (tấn/năm) |
Giảm so với năm 2012 (%) |
|||
|
Nông nghiệp |
Lâm nghiệp |
Khu dân cư |
Tổng |
||
|
Diện tích (ha) |
32565,6 |
87965,2 |
17216,7 |
137747,5 |
|
|
COD |
911,8 |
1759,3 |
723 |
3394,242 |
26,82 |
|
BOD5 |
586,2 |
1231,5 |
654 |
2471,928 |
23,90 |
|
N-T |
1172,4 |
879,7 |
344 |
2396,348 |
41,78 |
|
P-T |
260,5 |
351,9 |
207 |
818,986 |
28,37 |
|
TSS |
911,8 |
1759,3 |
723 |
3394,242 |
57,08 |
So với năm 2012, đất sản xuất nông nghiệp trong khu vực nghiên cứu bị giảm đi khoảng 30,66%, đất lâm nghiệp tăng 22,73%, đất ở tăng khoảng 47,93%, lượng đất trống bị thu hẹp nên tải lượng thải do rửa trôi đất giảm đi khoảng 26,82% - 57,08% đối với các thông số.
3.1.5. Tổng tải lượng ô nhiễm phát sinh của tỉnh Bình Định
Tổng hợp các nguồn thải khác nhau, đã tính được tổng tải lượng ô nhiễm phát sinh trên địa bàn toàn tỉnh (Bảng 7).
Bảng 8. Tổng tải lượng ô nhiễm hiện tại phát sinh của tỉnh Bình Định
|
Thông số |
Tải lượng thải từ các nguồn (tấn/năm) |
Tổng số |
||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Sinh hoạt |
Công nghiệp |
Chăn nuôi |
Thuỷ sản |
Rửa trôi đất |
||
|
COD |
5.497,20 |
9706,74 |
10894,7 |
20,4 |
4638,1 |
30.757,16 |
|
BOD5 |
3.116,84 |
3727,96 |
7011,3 |
5,8 |
3248,3 |
17.110,25 |
|
N-T |
567,25 |
1192,7 |
3279,6 |
3,7 |
4115,8 |
9.159,13 |
|
P-T |
160,59 |
159,93 |
988,1 |
3,4 |
1143,4 |
2.455,48 |
|
NO3-+NO2- |
5,70 |
12,86 |
33,0 |
- |
- |
51,60 |
|
NH4+ |
311,68 |
451,6 |
786,8 |
0,9 |
- |
1.551,00 |
|
PO43- |
87,20 |
80,13 |
424,3 |
1,5 |
- |
593,16 |
|
TSS |
12.294,67 |
3492,87 |
35094,6 |
|
238675,0 |
289.557,18 |
|
|
Tỷ lệ đóng góp từ các nguồn (%) |
|||||
|
COD |
17,87 |
31,56 |
35,42 |
0,07 |
15,08 |
100.00 |
|
BOD5 |
18,22 |
21,79 |
40,98 |
0,03 |
18,98 |
100.00 |
|
N-T |
6,19 |
13,02 |
35,81 |
0,04 |
44,94 |
100.00 |
|
P-T |
6,54 |
6,51 |
40,24 |
0,14 |
46,57 |
100.00 |
|
NO3-+NO2- |
11,04 |
24,92 |
64,04 |
- |
- |
100.00 |
|
NH4- |
20,10 |
29,12 |
50,73 |
0,06 |
- |
100.00 |
|
PO43- |
14,70 |
13,51 |
71,54 |
0,25 |
- |
100.00 |
|
TSS |
4,25 |
1,21 |
12,12 |
- |
82,43 |
100.00 |
Ghi chú: (-) Không đáng kể hoặc không tính
Số liệu trong Bảng 8 cho thấy, lượng ô nhiễm phát sinh hàng năm trong khu vực nghiên cứu khoảng 30,7 nghìn tấn COD; 17,1 nghìn tấn BOD5; 9,1 nghìn tấn N-T; 2,4 nghìn tấn P-T và khoảng 289 nghìn tấn TSS. Trong số các nguồn thải do các họat động của con người thì nguồn chăn nuôi đóng vai trò chính trong việc đưa chất thải vào đầm Thị Nại, tiếp đến là nguồn công nghiệp và sinh họat, nguồn thải từ thủy sản rất nhỏ.
Bảng 9. Tổng tải lượng ô nhiễm dự báo phát sinh của tỉnh Bình Định đến năm 2025
|
Thông số |
Tải lượng thải từ các nguồn (tấn/năm) |
Tổng số |
||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Sinh hoạt |
Công nghiệp |
Chăn nuôi |
Thuỷ sản |
Rửa trôi đất |
||
|
COD |
10.503,94 |
42.920,8 |
19.454,2 |
26,6 |
3.394,2 |
76.299,83 |
|
BOD5 |
5.955,59 |
16.484,1 |
12.837,6 |
7,6 |
2.471,9 |
37.756,80 |
|
N-T |
1.083,88 |
5.273,8 |
6.008,4 |
4,9 |
2.396,3 |
14.767,38 |
|
P-T |
306,85 |
707.2 |
1.778,7 |
4,4 |
819,0 |
3.616,18 |
|
NO3-+NO2- |
10,89 |
56.9 |
60,5 |
- |
|
128,32 |
|
NH4+ |
595,56 |
1.996,9 |
1.441,5 |
1,2 |
|
4.035,15 |
|
PO43- |
166,62 |
354.3 |
769,2 |
2,00 |
|
1.292,12 |
|
TSS |
23.492,40 |
15.444,6 |
65.426,4 |
0 |
102.450,4 |
206.813,78 |
|
|
Tỷ lệ đóng góp từ các nguồn (%) |
|||||
|
COD |
13,77 |
56,25 |
25,50 |
0,03 |
4,45 |
100,00 |
|
BOD5 |
15,77 |
43,66 |
34,00 |
0,02 |
6,55 |
100,00 |
|
N-T |
7,34 |
35,71 |
40,69 |
0,03 |
16,23 |
100,00 |
|
P-T |
8,49 |
19,56 |
49,19 |
0,12 |
22,65 |
100,00 |
|
NO3-+NO2- |
8,49 |
44,34 |
47,17 |
- |
- |
100,00 |
|
NH4+ |
14,76 |
49,49 |
35,72 |
0,03 |
- |
100,00 |
|
PO43- |
12,90 |
27,42 |
59,53 |
0,15 |
- |
100,00 |
|
TSS |
11,36 |
7,47 |
31,64 |
- |
49,54 |
100,00 |
Ghi chú: (-) Không đáng kể hoặc không tính
Dự báo vào năm 2025, tổng lượng phát thải trong khu vực nghiên cứu sẽ đạt khoảng 76,2 nghìn tấn COD; 37,7 nghìn tấn BOD5; 14,7 nghìn tấn N-T (trong đó NO3-+NO2- khoảng 128,32 tấn và NH4 khoảng hơn 4 nghìn tấn); hơn 3,6 nghìn tấn P-T (trong đó có khoảng 1,3 nghìn tấn PO43-) và hơn 206 nghìn tấn TSS (Bảng 9).
So sánh giữa các nguồn phát thải đến năm 2025 thì thấy công nghịêp có đóng góp lớn nhất trong tải lượng thải chung, tiếp đến là nguồn chăn nuôi, sinh hoạt và rửa trôi đất. Nguồn NTTS đóng góp lượng rất nhỏ (<1%) so với các nguồn khác.
So với tải lượng thải phát sinh năm 2012, tải lượng thải phát sinh năm 2025 tăng khoảng 1,4 lần đến 2,6 lần đối với các thông số, trong đó tăng cao nhất là amoni (2,6 lần) do sự gia tăng của chất thải công nghiệp và chăn nuôi. Đặc biệt, tải lượng TSS đưa vào đầm sẽ giảm đi 28% so với hiện nay vì nguồn chủ yếu đưa TSS vào đầm vẫn là rửa trôi đất. Đến năm 2025, do có sự thay đổi sử dụng đất, diện tích đất trồng giảm nên giảm lượng TSS từ nguồn này.
3.1.6. Tải lượng ô nhiễm đưa vào đầm Thị Nại
Tỉnh Bình Định chưa thực sự quan tâm đến vấn đề xử lý nước thải (tỷ lệ nước thải được xử lý còn thấp: công nghiệp khoảng 20%, chăn nuôi khoảng 10%) cộng với hệ thống cống không hoàn chỉnh, 10% công trình hộ dân có hệ thống cống) và điều kiện địa hình dốc nghiêng từ Tây sang Đông, khả năng rửa trôi các chất ô nhiễm vào đầm lớn (từ 51% - 90% trừ BOD5 chỉ rửa trôi khoảng 18% cho tất cả các nguồn thải) nên lượng các chất ô nhiễm đưa vào vùng nước đầm Thị Nại hàng năm khá lớn: khoảng 17,8 nghìn tấn COD; 3,8 nghìn tấn BOD5; hơn 6,4 nghìn tấn N-T (trong đó dinh dưỡng Nitơ hòa tan có khoảng 36 tấn NO3-+NO2- và hơn 1 nghìn tấn NH4); 2.106 tấn P-T (515 tấn dạng PO43-) và khoảng gần 140 nghìn tấn chất rắn lơ lửng (Bảng 9).
So sánh mức độ đóng góp của các nguồn ô nhiễm vào Đầm Thị Nại cho thấy:
Lượng chất thải đưa vào đầm Thị Nại chiếm 21,79% lượng thải phát sinh đối với BOD5, chiếm 57,77% lượng thải phát sinh đối với COD, khoảng từ 68,50 - 86,19% lượng thải phát sinh đối với N-T và P-T và 47,83% lượng thải phát sinh đối với TSS.
Đối với các hợp chất hữu cơ, nguồn công nghiệp là nguồn đáng kể nhất, chiếm 36% - 49% tổng lượng chất hữu cơ đưa vào đầm. Các sản phẩm chính của nguồn công nghiệp có đóng góp chất hữu cơ là tôm đông lạnh, xay xát gạo, bia. Bên cạnh đó, nguồn chăn nuôi cũng đóng góp một tỷ lệ đáng kể chất thải hữu cơ, chiếm 26% -29%. Tiếp đến là nguồn sinh hoạt (11-18%) và rửa trôi đất (12-15%).
Đối với các hợp chất Nitơ và Phốt-pho, nguồn rửa trôi đất đóng vai trò đáng kể, tiếp đến là nguồn chăn nuôi (chiếm 34 - 39%). Sau đó là nguồn công nhiệp và sinh họat. Nguồn NTTS đóng góp một lượng rất nhỏ vào tổng tải lượng thải của đầm. Tuy nhiên, đây là nguồn đóng góp trực tiếp nên cần phải lưu ý.
Bảng 10. Tổng tải lượng ô nhiễm hiện tại từ các nguồn đưa vào Đầm Thị Nại
|
Thông số |
Tải lượng đưa vào từ các nguồn (tấn/năm) |
Tổng tải lượng (tấn/năm) |
|||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Sinh hoạt |
Công nghiệp |
Chăn nuôi |
Thuỷ sản |
Rửa trôi đất |
Đưa vào |
P.sinh |
|
|
COD |
3.199,37 |
6.522,9 |
5284,0 |
20,4 |
2,783 |
17.809,47 |
30.827,27 |
|
BOD5 |
444,15 |
1.878,9 |
999,1 |
5,8 |
487 |
3.815,21 |
17.511,05 |
|
N-T |
472,52 |
867,7 |
2249,8 |
3,7 |
2,881 |
6.474,84 |
9.452,78 |
|
P-T |
151,04 |
148,9 |
831,5 |
3,4 |
972 |
2.106,76 |
2.444,33 |
|
NO3-+NO2- |
4,75 |
9,4 |
22,7 |
- |
|
36,815 |
54,52 |
|
NH4+ |
259,63 |
328,5 |
539,8 |
0,9 |
|
1.128,79 |
1.621,49 |
|
PO43- |
82,01 |
74,6 |
357,1 |
1,5 |
|
515,18 |
591,94 |
|
TSS |
6.860,43 |
2.347,2 |
11423,3 |
|
119,338 |
139.968,43 |
292.652,46 |
|
Tỷ lệ (%) |
Tỷ lệ đưa vào từ các nguồn |
Đvào/Psinh |
|||||
|
COD |
17,96 |
36,63 |
29,67 |
0,11 |
15,63 |
100,00 |
57,77 |
|
BOD5 |
11,64 |
49,25 |
26,19 |
0,15 |
12,77 |
100,00 |
21,79 |
|
N-T |
7,30 |
13,40 |
34,75 |
0,06 |
44,50 |
100,00 |
68,50 |
|
P-T |
7,17 |
7,07 |
39,47 |
0,16 |
46,13 |
100,00 |
86,19 |
|
NO3-+NO2- |
12,89 |
25,53 |
61,57 |
- |
- |
100,00 |
67,53 |
|
NH4+ |
23,00 |
29,10 |
47,82 |
0,08 |
- |
100,00 |
69,61 |
|
PO43- |
15,92 |
14,48 |
69,31 |
0,29 |
- |
100,00 |
87,03 |
|
TSS |
4,90 |
1,68 |
8,16 |
0,00 |
85,26 |
100,00 |
47,83 |
Ghi chú: (-) Không đáng kể hoặc không tính; Đvào/Psinh - Đưa vào/Phát sinh
.
Bảng 11. Tổng tải lượng ô nhiễm từ các nguồn đưa vào Đầm Thị Nại năm 2025
|
Thông số |
Tải lượng đưa vào từ các nguồn (tấn/năm) |
Tổng tải lượng (tấn/năm) |
|||||
|
Sinh hoạt |
Công nghiệp |
Chăn nuôi |
Thuỷ sản |
Rửa trôi đất |
Đưa vào |
P.sinh |
|
|
COD |
4.941,1 |
6.609,8 |
4.182,7 |
26,6 |
2037 |
17.796,7 |
76.299,8 |
|
BOD5 |
636,1 |
964,3 |
462,2 |
7,6 |
371 |
2.440,9 |
37.756,8 |
|
N-T |
755,5 |
2.076,6 |
2.208,1 |
4,9 |
1677 |
6.722,5 |
14.767,4 |
|
P-T |
260,0 |
512,3 |
1.081,0 |
4,4 |
696 |
2.553,9 |
3.616,2 |
|
NO3-+NO2- |
7,6 |
22,4 |
22,2 |
- |
|
52,2 |
128,3 |
|
NH4+ |
415,1 |
786,3 |
529,7 |
1,2 |
|
1.732,4 |
4.035,1 |
|
PO43- |
141,2 |
256,6 |
467,5 |
2 |
|
867,3 |
1.292,1 |
|
TSS |
9.274,8 |
1.791,6 |
2.232,7 |
0 |
5.1225 |
64.524,3 |
206.813,8 |
|
Tỷ lệ (%) |
Tỷ lệ đưa vào từ các nguồn |
Đvào/Psinh |
|||||
|
COD |
27,76 |
37,14 |
23,50 |
0,15 |
11,44 |
100,00 |
23,32 |
|
BOD5 |
26,06 |
39,51 |
18,93 |
0,31 |
15,19 |
100,00 |
6,46 |
|
N-T |
11,24 |
30,89 |
32,85 |
0,07 |
24,95 |
100,00 |
45,52 |
|
P-T |
10,18 |
20,06 |
42,33 |
0,17 |
27,26 |
100,00 |
70,62 |
|
NO3-+NO2- |
14,53 |
42,89 |
42,59 |
|
- |
100,01 |
40,71 |
|
NH4+ |
23,96 |
45,39 |
30,58 |
0,07 |
- |
100,00 |
42,93 |
|
PO43- |
16,28 |
29,59 |
53,90 |
0,23 |
- |
100,00 |
67,12 |
|
TSS |
14,37 |
2,78 |
3,46 |
0,00 |
79,39 |
100,00 |
31,20 |
Ghi chú: (-) Không đáng kể hoặc không tính; Đvào/Psinh - Đưa vào/Phát sinh.
Kết quả dự báo năm 2025 cho thấy, lượng các chất ô nhiễm đưa vào vùng nước đầm Thị Nại khoảng 17,8 nghìn tấn COD; 2,4 nghìn tấn BOD5; 6,7 nghìn tấn N-T (trong đó dinh dưỡng nitơ hòa tan có khoảng 52,2 tấn NO3-+NO2- và gần 1,7 nghìn tấn NH4+); 2,55 nghìn tấn P-T (khoảng 867 tấn dạng PO43-) và 64,5 nghìn tấn chất rắn lơ lửng, Bảng 10.
So sánh mức độ đóng góp của các nguồn ô nhiễm vào đầm Thị Nại vào năm 2025 cho thấy:
Nguồn công nghiệp là nguồn đóng góp chính chất hữu cơ vào đầm, tiếp đến là nguồn sinh họat, chăn nuôi và rửa trôi đất. Đối với các chất dinh dưỡng, nguồn chăn nuôi đóng góp chính, tiếp đến là nguồn công nghiệp, rửa trôi đất và sinh hoạt. Đối với TSS, nguồn rửa trôi vẫn là nguồn đóng góp đáng kể, tiếp đến là nguồn sinh hoạt. Các nguồn khác đóng góp ít.
Nhìn chung, so với tải lượng ô nhiễm phát sinh, tải lượng ô nhiễm đưa vào đầm Thị Nại chiếm khoảng từ 6 -23% đối với các hợp chất hữu cơ, từ 40-70% đối với các chất dinh dưỡng, và khoảng 31,2% đối với TSS. Đáng lưu ý là lượng phốt - phát chiếm khoảng 67,12% lượng chất phát sinh. Điều này cho thấy sự cần thiết phải nâng cao hiệu suất xử lý phốt - phát hơn nữa.
4. Kết luận
Lượng ô nhiễm phát sinh hàng năm của tỉnh Bình Định là khoảng 30,7 nghìn tấn COD; 17,1 nghìn tấn BOD5; 9,1 nghìn tấn N-T; 2,4 nghìn tấn P-T và khoảng 289 nghìn tấn TSS. Trong số các nguồn thải do các hoạt động của con người thì nguồn chăn nuôi đóng vai trò chính trong việc đưa chất thải vào đầm Thị Nại, tiếp đến là nguồn công nghiệp và sinh hoạt, nguồn thải từ thủy sản rất nhỏ. Dự báo vào năm 2025, tổng lượng thải phát sinh trong khu vực nghiên cứu sẽ đạt khoảng 76,2 nghìn tấn COD; 37,7 nghìn tấn BOD5; 14,7 nghìn tấn N-T (trong đó, NO3-+NO2- khoảng 128,32 tấn và NH4+ khoảng hơn 4 nghìn tấn); hơn 3,6 nghìn tấn P-T (trong đó có khoảng 1,3 nghìn tấn PO43-) và hơn 206 nghìn tấn TSS.
Lượng các chất ô nhiễm đưa vào vùng nước Đầm Thị Nại hàng năm khá lớn: khoảng 17,8 nghìn tấn COD; 3,8 nghìn tấn BOD5; hơn 6,4 nghìn tấn N-T (trong đó, dinh dưỡng nitơ hòa tan có khoảng 36 tấn NO3-+NO2- và hơn 1 nghìn tấn NH4+); 2106 tấn P-T (515 tấn dạng PO43-) và khoảng gần 140 nghìn tấn chất rắn lơ lửng. Kết quả dự báo năm 2025 cho thấy lượng các chất ô nhiễm đưa vào vùng nước đầm Thị Nại khoảng 17,8 nghìn tấn COD; 2,4 nghìn tấn BOD5; 6,7 nghìn tấn N-T (trong đó dinh dưỡng nitơ hòa tan có khoảng 52,2 tấn NO3-+NO2- và gần 1,7 nghìn tấn NH4+); 2,55 nghìn tấn P-T (khoảng 867 tấn dạng PO43-) và 64,5 nghìn tấn chất rắn lơ lửng.
Bài báo được viết trên cơ sở nguồn tài liệu của đề tài “Đánh giá sức tải môi trường của một số thủy vực tiêu biểu ven bờ biển Việt Nam phục vụ phát triển bền vững”, mã số KC 09.17/11-15 do Viện TN&MT biển thực hiện.
Tài liệu tham khảo
. Chi cục Thống kê Bình Định. Niên giám thống kê tỉnh Bình Định 2012.
. Trần Văn Nhân, Ngô Thị Nga, Giáo trình công nghệ xử lý nước thải, NXB. Khoa học và Kỹ thuật, (2002).
. Quyết định số 878/QĐ-UBND ngày 26/12/2006 của UBND tỉnh Bình Định về Quy hoạch tổng thể phát triển công nghiệp tỉnh Bình Định đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020.
. Quyết định 355/QĐ-UBND ngày 26/6/2007 về việc phê duyệt điều chỉnh, bổ sung quy hoạch tổng thể phát triển ngành thủy sản Bình Định đến năm 2010 và tầm nhìn đên năm 2020.
. Quyết định 54/2009/QĐ-TTg phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển KT-XH tỉnh Bình Định đến năm 2020 do Thủ tướng Chính phủ ban hành.
. Quyết định 660/QĐ-UBND năm 2009 phê duyệt quy hoạch sử dụng đất huyện Tuy Phước đến năm 2020 lồng ghép với các yêu cầu BVMT và BĐKH do tỉnh Bình Định ban hành.
. Quyết định số 52/QĐ-UBND ngày 19/01/2012 của UBND tỉnh Bình Định về việc Điều chỉnh, bổ sung Quy hoạch phát triển CCN trên địa bàn tỉnh Bình Định đến năm 2020, định hướng đến năm 2025.
. Trần Đức Thạnh, Trần Văn Minh, Cao Thị Thu Trang, Vũ Duy Vĩnh, Trần Anh Tú, Sức tải môi trường Vịnh Hạ Long - Bái Tử Long, NXB. Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, (2012).
. UBND tỉnh Bình Định, Sở Thủy sản tỉnh Bình Định, 2002. Dự án Quy hoạch tổng thể sinh thái và quy hoạch chi tiết khu vực nuôi tôm năng suất cao, bền vững tại Đầm Thị Nại - tỉnh Bình Định.
. San Diego-McGlone, M, L, S, V, Smith and V, Nicolas, “Stoichiometric interpretations of C:N:P ratios in organic waste materials”, Marine Pollution Bulletin, Vol40, (2000), pp325-330.
. UNEP, 1984. Pollutants from land-based resources in the Mediterranean. UNEP Regional Seas Reports and Studies No. 32.
Pollution load into Thi Nai lagoon (Binh Dinh province)
Lê Xuân Sinh*, Lê Văn Nam, Cao Thị Thu Trang
Institute of Marine Environment and Resources - VAST
Abstract:
Based on the statistic data of social-economic present and development planning to 2025 of Binh Dinh province, land-base pollution load from development activities has been calculated by using the rapid assessment of the marine coastal environment method. The calculating results shown that, each year, development activities in Binh Dinh province create about 30.7 thousand tons of COD; 17.1 thousand tons of BOD5; 9.1 thousand tons of Nitrogen; 2.4 thousand tons of Phosphorous and 289 thousand tons of TSS from living activities, aquaculture, industry, farming and land washing. Until 2025, this amount of waste will be increased 1.4 - 2.6 times. The main pollution sources are from domestic ones included residents and tourists, and livestock farms. Therefore, treatment of waste from those sources is very necessary to minimize the amount of waste into the Lagoon.
Keywords: Pollution load, pollution sources, aquacuture, indutry, domestic wastewater, wastewater…
Lê Xuân Sinh*1, Lê Văn Nam1, Cao Thị Thu Trang1
1Viện Tài nguyên và Môi trường biển - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam
(Tạp chí Môi trường số chuyên đề II năm 2017)
