04/07/2022
Trong chiến tranh Mỹ - Việt Nam, hàng triệu lít thuốc diệt cỏ đã được rải trên phạm vi toàn Việt Nam: Chất độc bảy màu. Chất độc này đã được sử dụng trong Chiến dịch Ranch Hand để phá hoại hoa màu và rừng rậm. Sân bay Biên Hòa là vị trí tác chiến chung của Không lực Việt Nam Cộng hòa và Không lực Mỹ. Chất độc da cam đã được chứng minh có thể gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm dị tật bẩm sinh, các vấn đề về t thần hân kinh và ung thư. Năm 2018, Trung tâm Công nghệ xử lý môi trường/Binh chủng Hóa học (CTET) và Tập đoàn Haemers (HAEMERS Technologies)/Vương quốc Bỉ (HT) đã ký kết thỏa thuận hợp tác triển khai hoạt động thử nghiệm chứng minh hiệu quả của công nghệ giải hấp nhiệt đối với đất nhiễm dioxin tại Sân bay Biên Hòa. Mục tiêu của hoạt động thử nghiệm là chứng minh hiệu quả của thiết kế và công nghệ xử lý Smart BurnersTM để xử lý đất nhiễm dioxin về ngưỡng dioxin và furan mục tiêu ở các vị trí xác định, cụ thể là giảm mức độ ô nhiễm về mức dưới 300 ppt TEQ.
Chất độc da cam là hỗn hợp của 2,4 dichlorophenoxyacetic acid và 2,4,5-trichlorophenoxyacetic. Dioxin cũng được tìm thấy trong nhiều chất khác. Trong thực tế, dioxin 2,3,7,8-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin (2,3,7,8-TCDD) có thể được tạo ra bằng cách ngưng tụ 2,4,5-trichlorophenol trong quá trình tổng hợp 2,4,5-trichlorophenoxyacetic. Dioxin là chất ô nhiễm hữu cơ độc tính cao tồn tại lâu dài trong môi trường. Đã hơn bốn thập kỷ kể từ khi kết thúc chiến tranh (1975), chất độc dioxin vẫn ảnh hưởng rất lớn đến con người và sinh vật. Chính phủ Việt Nam cũng đã áp dụng rất nhiều biện pháp để cải thiện điều kiện sống của người dân, bắt đầu từ việc xử lý đất nhiễm dioxin.
Năm 2016, Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) đã có nghiên cứu đánh giá tác động môi trường của chất độc dioxin tại sân bay Biên Hòa để xác định mức độ nhiễm độc dioxin, cách xử lý và đã có một số công nghệ xử lý được áp dụng đối với đất nhiễm dioxin. Trong đó, Giải hấp nhiệt đang được xác định là một phương pháp hiệu quả để làm sạch đất. Trên thực tế, một mố xử lý nhiệt có thể tích 45.000 m³ đã được thiết lập tại Sân bay Đà Nẵng, một điểm nóng khác về dioxin tại Việt Nam. Kết quả cho thấy phương pháp đã thành công khi đạt được mục tiêu làm sạch đã đặt ra.
Hoạt động thử nghiệm bằng giải hấp nhiệt đđãang được HAEMERS Technologies thực hiện tại Sân bay Biên Hòa (khu Pacer Ivy), một phần kết hợp với công nghệ rửa giải nhằm mục tiêu giảm thiểu nồng độ TCDD trong đất nhiễm độc xuống dưới 300 ppt. Vì vậy, Haemers Technologies đã thiết kế một hệ thống xử lý nhiệt thử nghiệm bao gồm hai bộ phận chính: Mố đất để gia nhiệt; Bộ xử lý hơi để phá hủy dioxinchất diôxin. Trong quy trình thử nghiệm của Haemers Technologies (Sáng chế số BE1024596B1, 2016) đất nhiễm độc được đốt nóng bằng cơ chế dẫn nhiệt tạo ra bởi hoạt động của Smart Burners™ do Haemers Technologies phát triển. Chính xác hơn, các ống thép được đưa vào đất để xử lý. Khí nóng, tạo ra bởi Smart Burners™, tuần hoàn trong ống để truyền nhiệt vào đất. Nhờ đó, các chất ô nhiễm trong đất bị bốc hơi khi đạt nhiệt độ sôi. Khí thoát ra được thu lại vào các ống thép có đục lỗ, được gọi là các ống hơi, khí này sau đó được xử lý trong bộ xử lý hơi hoặc được đốt bởi ngọn lửa tạo ra bởi Smart Burners (trong trường hợp ô nhiễm hydrocarbon). Với công nghệ giải hấp nhiệt đào xúc (ESTD), các ống gia nhiệt được đặt nằm ngang trong mố đất đã được đào xúc. ESTD là phương pháp xử lý tại công trường hoặc gần công trường để tránh vận chuyển đất nhiễm độc trong xe tải ra tuyến đường vận tải công cộng.
Hình 1: Nguyên lý phương pháp Giải hấp nhiệt đào xúc (ESTD)
Mố ESTD bao gồm 15 ống gia nhiệt đặt thẳng đứng nằm ngang và 13 ống trao đổi nhiệt (Hình 1a, 1b). Ống trao đổi nhiệt thu hồi khí đốt sau khi đi qua ống gia nhiệt, và dẫn đến đường dẫn thứ hai đi qua mố (Hình 1). Quạt, đặt ở phía sau mố, thổi khí đốt từ bộ đốt đi qua hệ thống đường ống ra ống khói. Khí đốt không bao giờ tiếp xúc với đất nhiễm độc và lưu thông trong hệ thống đường ống cho đến khi được xả ra ngoài không khí. Ngược lại, khí nhiễm độc được tạo ra bởi nhiệt độ tăng dần trong mố được thu lại bởi ống hơi đặt bên trong mố và nối với đầu thu hơi đặt phía trước mố, dẫn hơi nhiễm độc vào bộ xử lý hơi VTU. Mục tiêu xử lý là giảm thiểu nồng độ TCDD-TEQ trong đất nhiễm độc về mức mục tiêu bằng cách gia nhiệt đến mức nhiệt độ mục tiêu là 335°C. Phía trên mố được rải một lớp sỏi, trong đó lắp các ống hơi, gọi là ống hơi thứ cấp. Các ống hơi thứ cấp này là giải pháp đảm bảo an toàn phụ trợ để tránh thoát khí nhất thời hoặc ô nhiễm lớp bê tông. Toàn bộ mố được phủ bê tông và lớp cách nhiệt. Mố 237 m3 được tạo thành bởi vật liệu thuộc 3 loại khác nhau gồm: 187 m3 là đất nhiễm độc được lấy trực tiếp từ khu vực ô nhiễmnhiễm, , 25 m3 là bùn đất ô nhiễm (Khu Pacer Ivy) và 25 m3 còn lại là bánh đất đã qua rửa giải.
Bên cạnh đó, bBộ xử lý hơi được thiết kế bao gồm một bộ ôxy hóa nhiệt đốt trực tiếp. Để đảm bảo hiệu suất phá hủy hơn 99,99%, cần đảm bảo buồng ôxy hóa đạt các tiêu chí sau: Nhiệt độ tối thiểu 1.100°C (nên ở 1.200°C); Hàm lượng ôxy tối thiểu 6% (nên ở 10%); Thời gian duy trì tối thiểu 1 giây (nên ở 2 giây); Các điều kiện hòa trộn tốt - Chảy rối ở mức cao (Re>>2500). Hợp chất Ddioxin có thể lại được hình thành trong quá trình làm nguội, khi nhiệt độ ở khoảng giữa 200° C và 500°C, với sự tái tạo tái tổ hợp tối đa ở 350°C. Dioxin có thể tái tạo hình thành khi có sự tồn tại của oxy, clo (Cl2) và hydrocarbons. Sự hiện diện của bụi và/hoặc kim loại cũng có thể thúc đẩy quá trình hình thành dioxin/furans. Để quá trình này không xảy ra, hơi được đưa qua tháp tưới để làm nguội dưới 200°C trước khi được xả ra môi trường. Để đáp ứng các quy định của Việt Nam, thiết lập nhiệt độ tối đa tại ống xả là 180°C.
Hình 2: Quan trtrắc ắc không khí xung quanh - Chỉ tiêu : Dioxin
Tháng 2/2020, Haemers Technologies đã hoàn thành lắp đặt hệ thống. Trong 3 tuần thử nghiệm và điều chỉnh, nhiều bộ phận khác nhau của hệ thống (VTU, Bộ đốt, Bộ Ôxy hóa nhiệt...) đã được thử nghiệm độc lập trước khi khởi động toàn hệ thống theo quy trình nội bộ. Sau khi tiến hành một số điều chỉnh, tất cả các bộ phận riêng biệt đã hoạt động như kế hoạch và toàn bộ hệ thống được khởi động từ ngày 17/3/2020. Do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, Haemers Technologies buộc phải cho dừng hệ thống vào ngày 21/3/2020. Sau một thời gian ngưng hoạt động trong khoảng gần hai năm, Haemers Technologies đã tái khởi động hoạt động thử nghiệm vào ngày 28/12/2021 và bắt đầu xử lý từ ngày 2/2/2022.
Trong toàn bộ quá trình triển khai, việc quan trắc không khí do CTET thực hiện: Hoạt động quan trắc được phân chia theo các khu vực (khu vực xung quanh, khu vực đào xúc, vận chuyển và khu vực lắp đặt thiết bị thử nghiệm) với 14 vị trí giám sát và theo các giai đoạn (chuẩn bị, thử nghiệm, tháo dỡ và kết thúc). Trước giai đoạn chuẩn bị; Trong quá trình đào xúc đất ô nhiễm và vận chuyển đến khu vực xử lý; Khi lắp đặt; Quá trình xử lý; Tháo dỡ; Vận chuyển đất sau xử lý. Việc theo dõi Các chỉ tiêu giám sát bao gồm các chỉ tiêu vi khí hậu (nhiệt độ, độ ẩm, hướng gió, tốc độ gió), bụi tổng, hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs), Chlorophenol và dioxinbụi và tiếng ồn, hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs), chlorophenol và điôxin. Thực hiện theo dõi không khí bên ngoài tại 14 vị trí khác nhau trên hoặc gần sân bay (ở khu vực dân cư). Kết quả cho thấy, chất lượng không khí bên ngoài xung quanh đạt tiêu chuẩn đối với tất cả các ththôngam số trong suốt quá trình thực hiện các giai đoạn của hoạt động thử nghiệm dự án. . Kết quả này còn được hỗ trợ bởi kết quả Ngoài ra, việc giám sát phát thải tại ống xả cho kết quả đạt tiêu chuẩn cũng như không có thoát khí không mong muốn nhờ hút hơi đúng quy cách trong mố nhiệtViệt Nam về phát thải dioxin. Trên cơ sở xem xét bảnkết quả giám sát phân tích môi trường không khí xung quanh, khí thải và không ghi nhận có sự khác biệt đáng kể về lượng điôxindioxin trong các mẫu máu của nhân công làm việc trước và sau khi làm việc tại công trường, chứng tỏ rằng việc quản lý thoát hơi ô nhiễm được thực hiện đúng quy cách và sử dụng các thiết bị bảo vệ chính xác.
Hình 3: Quá trình thử nghiệm xử lý
Đặc biệt, trong quá trình triển khai Sau hoạt động thử nghiệm có năm loại chất thải cần xử lý bao gồm: Chất thải xây dựng không nhiễm độc: Xử lý như chất thải thông thường; Chất thải có khả năng nhiễm độc: 2 m³ chất thải có khả năng nhiễm độc, bao gồm các túi đựng cỡ lớn và bạt tiếp xúc với đất ô nhiễm, cần được đưa đến lò đốt; Chất thải dạng lỏng: Các chất lỏng (ngưng tụ từ mố gia nhiệt hoặc nước rửa) được đưa vào bộ ôxy hóa nhiệt để phá hủy hoàn toàn (1.100°C, t = 1s.); Than hoạt tính: đưa một phần vào bộ ôxy hóa nhiệt để tiêu hủy hoàn toàn (1.100°C, 1s). Haemers Technologies đã chứng minh rằng có thể xử lý than hoạt tính bị ô nhiễm tại thực địa bằng bộ ôxy hóa nhiệt. Tuy nhiên, để tiết kiệm thời gian phần than hoạt tính còn lại (2 m³) được đưa đến lò đốt để xử lý cùng với các rác thải có khả năng ô nhiễm khác… Bê tông: Mẫu bê tông đã được phân tích. Nhờ hiệu quả của duy trì chân không trong mố và lắp đặt các ống thu hơi phía dưới bê tông, phần bê tông bao quanh mố nhiệt không bị ô nhiễm theo thể hiện của kết quả phân tích. Do vậy, có thể đưa bê tông ra khỏi thực địa như các loại rác thải không ô nhiễm.
Hình 4: Công trường sau khi kết thúc hoạt động thử nghiệm (15/4/2022)
Đất sau khi được sử dụng cho hoạt động thử nghiệm được hoàn trả lại về khu vực Pacer Ivy, nơi đất được đào mang đi. Việc quan trắc không khí được thực hiện trong suốt quá trình vận chuyển đất từ công trường về khu vực Pacer Ivy. Sau 1 thời gian triển khai, ngày 15/4/2022, Haemers Technologies rời công trường, hoàn trả nguyên trạng mặt bằng và bàn giao lại cho TrungLữ đoàn 935935..
Có thể nói, hoạt động thử nghiệm xử lý bằng giải hấp nhiệt của Haemers Technologies đối với đất bị ô nhiễm nặng đã chứng tỏ phương pháp giải hấp nhiệt đào xúc có thể tái chế xử lý một cách hiệu quả đất bị ô nhiễm dioxin nặng về ngưỡng tại khu dân cư để sử dụng vào các hoạt động khác sau này; Thiết kế của Haemers Technologies đã chứng minh hiệu quả trong việc phá hủy dioxin và không tạo ra rác thảihạn chế các chất thải phát sinh… Hoạt động của Haemers Technologies đã được chứng minh tuân thủ theo các quy định về khí thải và không gây nguy hại đến chất lượng không khí xung quanh. Đồng thời, hoạt động thử nghiệm cho thấy, phương pháp Giải hấp nhiệt đào xúc sử dụng bộ đốt diesel là công nghệ rất hiệu quả để xử lý đất nhiễm độc dioxin theo cách bền vững nhất.
Tài liệu tham khảo
1, DOD. 2007. Tham luận tại Tọa đàm về Chất độc da cam và Tẩy độc Dioxin lần thứ 2 tại Hà Nội, Việt Nam, 18-19/6/2007 do Bộ Quốc phòng Mỹ và Bộ Quốc phòng Việt Nam đồng tổ chức.
2, USAID. 2016. Đánh giá môi trường về Ô nhiễm Dioxin tại Sân bay Biên Hòa
3, USAID. 2015. Việt Nam: Xử lý môi trường Ô nhiễm Dioxin tại Sân bay Đà Nẵng - Báo cáo tiến độ 1 tháng 4/2015 đến 30/6/2015.
4, Báo cáo cuối cùng, Xử lý giải hấp nhiệt đào xúc đất nhiễm dioxin tại Sân bay Biên Hòa, tháng 4/2022
Thiếu tá, ThS. Phùng Như Quân
Phó Trạm trưởng Trạm Quan trắc cảnh báo độc xạ miền Nam
Trung tâm Công nghệ xử lý môi trường, Binh chủng Hóa học
(Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 6/2022)
